Dagboekfragmenten 1940-1945

Journalist, 54 jaar - Kamp Westerbork
Donderdag, 5 Augustus 1943

- De dag begint met vermoeienis. De nacht is onrustig: de vlooien pesten me. Mijn lichaam is bedekt met cirkelvormige rose plekken met in het midden een rood stipje. Keurig gedaan voor zoo'n vloo: vakmanschap. Ook de vliegen laten me geen rust: drie stevige bulten rondom mijn knie, die jeuken. Venijnige beesten, die onderling anders zoo gezellig stoeien. Vannacht hebben ze tegen zes uur pantoffelparade: een eindeloos geschuifel van geschoeide voeten van een driehonderd mannen, die loom en slaperig naar het waschhok sjokken. ‘Sjok, sjok, klos, klos, sjok, sjok, klos, klos.’ Gedrang en geduw om de drie W.C.'s. Gedrang en geduw om de waschkranen boven een lang-gerekten gootsteen van mannen, die zich moeten scheren en wasschen. Gebrek aan ruimte om zijn voorwerpen neer te leggen, zijn kleeren, zijn handdoeken op te hangen. Vieze, modderige grond met plassen. Ruzietjes. Bij gebrek aan ruimte kleeden op de bedden. Tien, twaalf menschen schuiven en jongleren om één kleine, vieze tafel met hun doozen, bekers, flesschen. Onophoudelijk va-et-vient in de gangen tusschen de bedden van de bewoners, van hun vrouwen, die in den anderen vleugel der barak huizen. Om acht uur geschreeuwd bevel: iedereen uit de barak, schoonmaak! Weggejaagd uit zijn huis! Wie niet bij een werk is ingedeeld, wie niet ziek is, moet maar zien dat hij twee uur zoek brengt. Of de zon brandt, of het stof rondstuift, of het regent, daarmede heeft de schoonmaak niets te maken. Dus er uit! Doelloos gelummel in de portiek voor de barak. Wie een boodschapje kan bedenken, doet een boodschapje. Wie er géén heeft, draait in een kringetje rond. Herkauwt met zijn medemenschen de politieke bespiegelingen van den vorigen avond - uit verveling. Of vertelt een afgezaagd historietje. Of klaagt, dat hij

[p. 331]

slecht geslapen heeft. Enzovoort. Wij zijn zoo met ons allen zielig zoo in onze onbehuisdheid ronddolend. Tegen tien gaat de poort weer open: met onze vuile, bedrekte schoenen of laarzen stappen wij in een schoone zaal. Dat dacht u maar: de grond is wel aangeveegd, maar zoo smoezelig, als het vloertje van een balcon van een tram. Als hij gedweild is, is hij zwart van de modder. Alles wat men aanraakt is, smoezelig, vies, vet: de tafels, de banken, de bedden. Iedereen gaat aan zijn werk, zijn liefhebberij. Er leven in zoo'n barak duistere existenties van mannen en vrouwen, die niet zijn ingedeeld bij een of ander bedrijf, ondanks het strenge bevel van den Obersturmführer dat een ieder moet werken. Het papier is geduldig. Een enkeling schrijft, zooals de schrijver van dit memoriaal, een enkeling teekent, zooals een mijner buren, de meesten beoefenen de gezelligheid, het lekker bijeenklitten, het keuvelen over niemendal, de flirt. Werken is niet eenvoudig. Een voorbijganger stoort: ‘Is er wat nieuws? Wanneer denkt U dat de oorlog afgeloopen is.’ Zoo zijn er vijftig op een dag, die de zelfde vragen stellen. Fatsoenlijk te blijven is vermoeiend: het kost tijd. Men mag niet zeggen: Stik!, want dan is men onwellevend en krijgt een slechten naam. Men léért hier wellevend te zijn tegenover de onnoozelsten, de domsten, de onbescheidensten. Een ander stoort: ‘Schrijft u een dagboek?’ ‘Schrijft U een boek over Westerbork?’ Een kluitje menschen komt aan tafel zitten: veel en luid gekwek, stevig heen-en-weer-geschud van de gammele tafel: Schrijven onmogelijk. Waar moet ik me opsluiten, waar vind ik privacy? Zoo gaat het den geheelen dag door. Naar buiten: wandeling. Iedereen kent na een zekeren tijd iedereen in het kamp. Om de tien passen een vriend: ‘Hebt U nieuws? Hoe lang denkt u dat de oorlog nog dùùrt?’ Tegen den een: is morgen afgeloopen. Tegen den ander: nog een jaar, minstens. Men zou willen zeggen: stik, maar men moet wellevend blijven, anders krijgt men een slechten naam. Dat is niet góed voor iemands naam. Op Zondag kan ik tenminste nog antwoorden: vandaag is het Zondag en spreek ik niet over den oorlog. Op Zondag trouwens is er geen nieuws. Men zou wenschen dat er geen oorlog was alleen al om er niet over behoeven te praten. De meesten denken, dat er niets anders is om over te praten, dan de oorlog.

Slenter om den buitenkant van de stad naar huis terug. Val met mijn neus in een relletje: over het gebruik van de ene kachel, over het openzetten of het dichtdoen van een venster, over de wasch,

[p. 332]

over God-weet-wat-niet. De mannen stroomen van het werk terug voor het middageten, met grooten appetit - Etenskaart halen, in een rijtje staan. In een groote schaal een minuscuul portie aardappeltjes-in-de-schil, met een scheutje goulasj, op zijn Hollandsch toebereid. Pellen. Resultaat: koude portie pataten, gedompeld in kouden goulasj. Afwasch, met koud water. Potjes, pannetjes, mes, vork, lepel, alles blijft vettig. Middagdutje. Dacht u maar. Niet dat ik officiëel recht heb op een middagdutje; maar wannéér men eenmaal een middagdutje kán doen, doet men dat hier. Het opgelegde werk is zinloos, het middagdutje niet. Men kan ook zeggen: het middagdutje is niet minder zinloos dan het werk. Maar men kómt niet tot het uiltje dat men knappen wil. Rechts en links gekwek, van een vrouw, die nog naraast over een ruzietje van gisteren of een nieuw ruzietje begint, van twee zoogenaamd zieken, die van bed tot bed een gesprek liggen te schreeuwen, van een jongeman en zijn verloofde, die boven op bed is geklauterd en liggen te gichelen, van een groepje menschen, die politiseeren, of kaartspelen en temperamentvol nakaarten. Of iemand is ergens bezig met het inslaan van spijkers. Of iets anders dat lawaai maakt. Het lawaai is permanent. Des namiddags komen de vrouwen, familieleden, vrienden op bezoek: cacofonie van stemmen, hard, schel, doordringend. Als de mannen van het werk thuiskomen, gaat het crescendo: gedrang als in een bazaar, lawaai als in een papagaaienlaan in Artis. Als de dagbladen binnenkomen, barst opnieuw een lawine van politieke en militaire bespiegeling los, vlak, zonder bezinning, luid, lawaaiig. Tot tien uur, tot elf uur. Voordat het rumoer gedoofd is, iedereen stil en rustig ligt, is het halftwaalf. Den volgenden morgen staan de mannen loom, lusteloos op.