Dagboekfragmenten 1940-1945

Gymnastiekleraar, 33 jaar - Concentratiekamp Amersfoort
11 April 1942

- Net wil ik Bremen aanzetten, of daar klinkt buiten het oprijden van vele wagens. Ik loop met de anderen naar buiten, om te zien, wat er aan de hand is. Een groot aantal overvalwagens rijdt het plein op, geflankeerd door motorfietsen en bemand met Grüne Polizei. Wat een wagens, wel tien stuks tel ik! Zouden de O.D.-ers na het proces misschien direct weggevoerd worden? Ik word ontzettend angstig en onrustig. Wat gaat er in Godsnaam

[p. 163]

allemaal gebeuren? Misschien heeft Piet al bijzonderheden gehoord, ik ga gauw naar hem toe. Piet staat al achter zijn raam naar de cantine te kijken en ik kom bij hem staan. De cantine is omringd door Nederlandsche S.S.-soldaten. Zijn de O.D.-ers nu opeens zoo gevaarlijk geworden? In de cantine heeft de president het woord. De O.D.-ers maken van hier uit gezien een rustige indruk, een enkele houdt zijn hoofd tusschen zijn handen gesteund. Ik weet nu, dat het vonnis al uitgesproken is, bij ons is het toch allemaal ook zoo gegaan! Eerst wordt het vonnis uitgesproken, dan worden de feiten genoemd, waarop de straf gebaseerd is, en daarna wordt een tirade gehouden, ‘dat de Führer dergelijke dingen niet kan toestaan en dat Duitschland de plicht op zich genomen heeft, om de beschaving te redden en dat daarom het Gericht genoodzaakt is, om streng te straffen, enz. enz.’ Bij ons eindigde het betoog in een gemompel van den spreker, zoo stevig was zijn rede gefundeerd. Wie weet, wat een onzin die man op het oogenblik verkondigt! Laten die ellendelaren er dan toch voor uitkomen, dat ze bang zijn voor een invasie en daarom voorbeelden willen stellen aan het Nederlandsche volk. Ik sta te trillen op mijn benen. Daar komt waarachtig zoo'n Nederlandsche S.S.-man naar ons toe en vraagt, wat we hier uitvoeren. ‘Wir sind Heitzer und also kommandiert’. Ik spreek tegen de landverraders altijd Duitsch, behalve tegen degenen, die bij mij in de kelder komen. Het antwoord schijnt den man te bevredigen, hij laat ons verder tenminste met rust.

In de cantine staan allen plotseling op. Het Gericht staat daar nu met de Hitlergroet, terwijl de president nog iets mompelt. Dit gemompel is het besluit van elk proces en in dit geval zal wel het volgende geklonken hebben: ‘Hiermit ist dat Prozes gegen dem Ordedienst beendet’. Het Gericht verdwijnt nu door het etenszaaltje van de cantine naar buiten. Daar gaan de rechters! De O.D.-ers moeten blijven staan. Soldaten gaan de cantine binnen en nu worden de O.D.-ers naar buiten gebracht. Voor de cantine moeten zij weer aantreden. Heel stil is het. Vriend en vijand zijn onder de indruk. De uitspraak is gelijk aan de eisch. 72 menschen zijn ter dood veroordeeld en de overigen zijn abgetrennt. Ik weet niet, wat het laatste zeggen wil, zeker weer een nieuwe vorm van rechtspraak, om een slag om de arm te houden en naderhand weer opnieuw te kunnen berechten. De 72 ter dood veroordeelden worden direct naar barak 4 afgevoerd, omringd door Nederlandsche S.S.-soldaten met

[p. 164]

de geweren in aanslag. Wat een comedie, wat lijkt alles belachelijk! Daar staan wij nu op het appèl; naast ons de Abgetrennten. Adri Pakvis is daar ook bij, de anderen ken ik niet van naam. Het appèl loopt heel snel af en voor het ‘am Tor’ is vandaag geen liefhebberij. De Mof schijnt door de uitslag van het proces bevredigd te zijn!

Er ligt een lugubere stilte over het kamp. Wij staan maar te wachten en niemand begrijpt er iets van, dat we niet mogen inrukken. Daar komt de Grüne Polizei op knetterende motoren de poort inrijden, daarachter rukken de overvalwagens op. Het is een indrukwekkend gezicht. De wagens zijn met zeil afgesloten. Na eenige tijd heen en weer gereden te hebben, stellen de overvalwagens zich voor ons op. Bij elke wagen worden nu twintig politiemannen ingedeeld, bewapend met geweren, revolvers en mitrailleurs. Wat een koude drukte! Verschillende officieren komen er nu bij, er worden aanwijzingen en tegenaanwijzingen naar elkaar toegeschreeuwd. In elke wagen moeten tien veroordeelden vervoerd worden, er is dus voor elke gevangene twee man bewaking, waarbij de veroordeelde tusschen twee politiemannen in komt te zitten. Strenger kan het haast niet! Ook wordt het volgende bevolen: de politiemannen met de mitrailleurs moeten tijdens het vervoer achter in de wagens zitten, de revolverafdeeling in het midden en de gewerenploeg krijgt zijn plaats aan de kant toegewezen. Steeds staan wij nog verwonderd te wachten. Zou deze comedie speciaal voor ons opgevoerd worden? Er wordt al gemompeld in onze rijen. Zoo'n afscheid zou toch te beestachtig zijn! Nee, wij zullen zeker wel zoometeen moeten inrukken. Ondertusschen gaat het spel van bevel en tegenbevel maar door.

Eindelijk schijnen de wagens dan toch goed te staan. Ze staan nu vlak voor ons met een onderlinge afsrand van vijf meter. Nu moeten de mannen van het Bekleidungszimmer uittreden en de koffers van de O.D.-ers, die van tevoren al op de Schreibstube waren neergezet, naar buiten brengen. Het gemompel in onze rijen wordt hoe langer hoe duidelijker. Opeens klinkt rechts van ons het gebulder van een Grüne Offizier: ‘Maul halten, verdammtes Zeug!’ en een man uit de voorste rij krijgt, om deze woorden te onderstreepen, een slag van een karwats over zijn gezicht. Steeds staan we maar te wachten op het bevel van in te mogen rukken. Aan Hurkmans, de Blockoudste, die langs mij heen loopt, vraag ik, wat dit alles te beteekenen heeft. ‘Eerewacht voor de O:D.-ers!’ fluistert hij mij toe. Onbegrijpelijk,

[p. 165]

dat ze de veroordeelden en ons zoo diep kunnen kwetsen! Ondertusschen moeten wij doorloopend ‘im Stillstand’ staan. Wat weet de Mof dergelijke tooneeltjes toch prachtig te arrangeeren!

Het is ongeveer drie uur, als de eerste groep van tien man uit barak 4 geleid wordt. Bespottelijk die bewaking! Daar komen ze aan. Ik ben opeens dankbaar, dat ik hier moet staan; wij kunnen onze veroordeelde vrienden nu tenminste toonen, dat we met hen meeleven. Daar komen de eersten de hoek van de keuken om: Schoenmaker-Molts, Gerritsma en anderen. Wij kijken elkaar aan. Hun oogen zoeken de rijen af, om afscheid te nemen van hun vrienden. De duimen gaan daarbij omhoog. Enkelen van ons kunnen het niet langer volhouden en snikken het uit, vooral, nu in het midden heel zachtjes het trouwe Wilhelmus wordt ingezet. Daar volgt de tweede groep; Blokhuis en Blijsie zijn erbij. De eerste groep moet nu bij het revier hun koffers in ontvangst nemen en zich dan bij de eerste overvalwagen opstellen. Zoo gaat het steeds door. Daar gaan Nout en Hamaker; Hamaker, die nauwelijks veertien dagen geleden een beetje angstig was voor eventueele infectie, toen hij als nachtwaker dienst moest doen in het revier! De gebroeders Smit zijn ook in deze groep; één van de broers kan nauwelijks loopen door zijn ziekte. Daar volgen Westerveld, Broers, Calkoen en Theo van der Stap. Westerveld is erg onder de indruk, hij durft niet naar ons te kijken. Bij de volgende groep loopen de Van Slootens; de Haagsche Van Slooten als altijd dezelfde, druk en opgewekt. Hij wuift ons zelfs toe en roept: ‘Wij zijn niet bang!’ Flinke kerels zijn het allemaal, geen enkele heeft een inzinking, niemand krijgt een flauwte. In de laatste groep loopen Versteegh en Ubbens, Versteegh ijzerhard als altijd. Ik word zoo vervloekt onrustig, konden we toch maar iets doen voor deze mannen. Maar we kunnen niets doen, zelfs de mitrailleurs van de hooge torens zijn op ons gericht. Ik kan zooals de meesten mijn tranen niet meer bedwingen. Het kan mij ook niet meer schelen. Ik kijk eens om mij heen. Wat zien de gezichten ondanks de tranen er verbeten uit! Voor ons Scheveningers is dit ook wel heel hard, de Mof had ons niet scherper kunnen martelen. En dan de Abgetrennten, hoe zwaar moet het niet voor hen zijn, om op deze wijze afscheid te moeten nemen van hun beste vrienden!

De veroordeelden worden nu ingeladen. Eerst stapt een Mof in, dan een veroordeelde, dan weer een Mof. De bewaking is prima!

[p. 166]

Eindelijk is het transport klaar voor het vertrek. Het is nu ongeveer half vier. Daar gaat de O.D. de poort uit en wagen voor wagen verdwijnt om de hoek van de garage. Nu mogen we inrukken.

In de barak zijn velen al gauw door de honger dit incident vergeten, of misschien niet vergeten, dat is haast onmogelijk, maar zij kunnen er zich overheen zetten en opgaan in de dagelijksche dingen. Er wordt natuurlijk weer ruzie gemaakt over een hapje eten meer of minder, terwijl daarbuiten de 72 man de dood tegemoet rijden. Menschen zijn hard, maar dit is aan de andere kant toch weer een zegen, want het is de eenige manier, om je door al deze ellende heen te slaan.