Gedichten (2 delen)

[p. 690]

[396] Buskruids donder, en blixem, te Delft (p. 675)

toelichting	Het kruitmagazijn in Delft ontplofte op 12 oktober 1654. Six was toen in Engeland en zal eerst later het bericht van de ontploffing hebben gehoord. Het gedicht staat op p. 510-513 van zijn bundel.
annotatie
1	Delfsch: Delphisch
	vlak: volkomen
2	voor: meer dan ... geleden
4	Gods Woord: dwz. Gods vleesgeworden Woord, Jezus (als ware profeet)
5	Die loogenmond: Die leugenprofeet (het orakel)
	zulken prop: zo'n stevige stop
6	toegeklonken: dichtgeklonken
7	Borst: Barstte
	op: open
8	eene delf: een put (wnt iii, ii, 2389 verklaart bij deze plaats ‘Sloot, vroeger ook: gracht, vaart’, maar ik denk dat Six hier het diep in de grond gegraven kruitmagazijn bedoelt)
9	Die duivel: nl. die van het orakel
	sprenkel: vonk
10	't waapenhuis: het arsenaal. Het voormalige Clarissenklooster in het noord-oosten van Delft bevatte een verzameling kanonnen in de kloostertuin en een voorraad grondstoffen voor buskruit (salpeter en zwavel) in de kapel. Het buskruit zelf werd op hetzelfde terrein bewaard in een in de grond verzonken kruittoren, het zgn. ‘Secreet van Hollandt’ (Zwitser, 1981, p. 15-16).
	van Staatenkruid, beleegen: gevuld met het buskruit van de Staten van Holland en West-Friesland
12	Een bresche, en tocht: Een opening en een doorgang
14	't al: alles
17	doelens: de in de nabijheid van het magazijn gelegen Oude en Nieuwe schuttersdoelen
17-18	meenigh sterk, En swak gebouw: er werd gezegd ‘dat 'er niet een Huys binnen de gansche Stadt gevonden wierd, dat niet eenige schade geleden hadde [...]’ (Van Bleyswijck, 1667, p. 624).
20	Herfsthoogaarden: de ontploffing vond immers op 12 oktober plaats
	slooten: grachten
22	sportlen: gespartel
24	Geblaakt: Geblakerd
	verlemt: verminkt
	gestampt aan mortlen: vermorzeld
26	in 's Heemels oogh: in de richting van de zon
27	Plutoos mond: mond van Pluto, de onderwereldgod
28	pyp: opening, kanaal
33	een dooden schrik: een dodelijke schrik
34	lange: oude (wnt viii, i, 1042)
	beseeten: in bezit genomen

[p. 691]

35-36	den richters oogenblik, Des lesten daghs: het moment van de komst van de Rechter van de jongste dag
37	bedwelmt: verduisterd (wnt ii, i, 1261)
38	banger: zeer bang (of: banger dan de bezitters van 't wroegende geweeten, r. 36?)
42	stukke verssenen: dwz. de bloederige resultaten van nutteloze weerstand (vgl. Handelingen 9:5)
44	bloote: ontblote, van het schedeldak beroofde
45	kas: kast
47	vertroost: stelt ... gerust (vgl. r. 38)
48	Met dat: Op het moment dat
	de plof: het neerploffen ervan
	den poel: de krater (wnt xii, ii, 2950)
	toegeslongen: dichtgeslingerd (wnt xiv, 1782: ‘Alleen bij six v. chandelier’)
49	vervaarden: angstige
50	Ligurie: In mei 1654 hadden een noodweer en een aardheving de streek rond Genua getroffen. De toestand was zo ernstig dat het bericht ervan tot in Nederland doordrong (Hollandse Mercurius, 1654, p. 64).
	nergens: nooit op enige plaats
	naa: op vergelijkbare wijze
	gequollen: geteisterd
51	Van: Door
	maandaghs: 12 oktober 1654 viel op een maandag.
52	hol: waarschijnlijk bedoelt Six ‘uitgehold’. Ligurië was zeer beroemd wegens zijn marmergroeven.
53-54	De Neederlander [...] alleen Niet: Niet alleen de Nederlander
54	die blik: die bliksem (wnt ii, ii, 2843)
	donderbaldringh: (dat) gerommel van de donder
55	self: zelfs
55-56	gebrught ... hoogesteunen: dat een stenen brug met negentien pijlers bezit, waarop huizen staan. Six bedoelt de met huizen en winkels bebouwde London Bridge die inderdaad negentien ‘pointed arches’ telde (Kent, 1970, p. 50).
57	wy: nl. Six zelf en een of meer metgezellen
	streeden: redetwistten
58	loopt bruisen: bruisend ... loopt. Het Theemswater bruiste tussen de pijlers door, omdat men watermolens in de stroom had aangebracht (Kent, 1970, p. 52; vgl. Huygens i, p. 217: Voor-hout, r. 95-96).
59	rood geleek, of blond: rood of helder zou zijn. De Theems zou immers nog steeds rood gekleurd kunnen zijn door het vergoten bloed van Karel i. Van een werkelijke rode tint van de Theems is mij niets gebleken (vgl. Wheatley, 1891, iii, p. 361-366 en Kent, 1970, p. 509-512). Ook in een ander gedicht (no. [354], r. 24) gebruikt Six het beeld van de Theems die rood blijft van het in 1649 vergoten bloed van Karel i.
62	schoot: knal
63	naaste: aangrenzende, dwz. aan de overzijde van het Kanaal gelegen
64	wis: zeker
	een kruidslot: een kruitmagazijn
	opgevloogen: in de lucht gevlogen

[p. 692]

65	d'ander helft van Greevelingh: het gespaard gebleven deel van het Vlaamse kustplaatsje Grevelingen, waar eerder in hetzelfde jaar al een buskruitontploffing had plaatsgevonden. Grevelingen (nu: Gravelines) was in mei 1652 door Spaans-Nederlandse troepen op de Fransen veroverd. In 1659 werd Grevelingen definitief bij Frankrijk getrokken bij de vrede van de Pyreneeën (Hollandse Mercurius, 1652, p. 30; Lonchay, 1896, p. 160).
67	vyands: nl. van de Fransen
	klingh: zwaardkling, wapen
69	dat sterk Oostender gat: dat versterkte kustplaatsje Ostende
70	Wel duur verkryght: Ooit tegen hoge kosten belegerd
	voor 't sterker Sluis, in Vlaandren: voor de muren van het nog beter versterkte Sluis in Zeeuws-Vlaanderen (paradox). Bij het beleg van Ostende door Spinola (1601-1604) trachtte Prins Maurits de Spaanse troepen van Ostende weg te lokken door een beleg rond Sluis te slaan. Op 20 augustus 1604 viel Sluis in zijn handen, maar een maand later moest Ostende zich aan de Spanjaarden overgeven (Van Sypesteyn, 1887, p. 95).
71	zoo: op die genoemde wijze
	liefst: het liefst, nl. liever dan Sluis, waar het uiteindelijk niet om begonnen was. Ostende was namelijk van groter strategisch belang.
72	bussepoer: buspoeder, buskruit
73	't lee niet langh: er ging niet veel tijd voorbij (wnt viii, ii, 2223)
	de kreuple boo: of de kreupele boodschapper. Gezien de afstand tussen Delft en Londen zijn het waargenomen gedruis (r. 60) en deze ‘bestofte’ bode geen aan de werkelijkheid ontleende elementen in Six' gedicht (vgl. ook de vraag omtrent de kleur van de Theems, r. 59).
75	al te noo: tot zijn groot verdriet
76	Uit Maasens diep: Uit de Maasmonding, nl. vanuit Delfshaven, de voorhaven van Delft
77	och arm: ach!
84	Niet ongekrenkt: Nergens onbeschadigd (sluit aan bij een overwonnen stad)
87	't Duiveldom: dwz. de helse ontploffing (vgl. r. 9)
88	kerkkroon: torenspits
90	braaf: edel
	konstelyke: kunstig bewerkte
92	Als dankbaar aan: Aangezien het ... dankbaar was
	planters: grondvesters
93	om, en om: aan alle zijden
94	Van glas: Met het glas uit de kerkramen
	ongequetst: inderdaad was de tamelijk fragiele tombe van de Oranjes in de Nieuwe Kerk gespaard gebleven (Knuttel 7584 (1654) fol. a2 verso)
95	lauwerblom: laurier (als symbool van de onvergankelijkheid)
96	naa [...] geeven: toegeven aan, zwichten voor (wnt ix, 1502-1503)
97	de nydge duisternis: de afgunstige duisternis van de hel
98	Sich: Zichzelf
	schaadliker: met groter nadeel
	min beschaaden: minder beschadigen, dwz. zelfs opluisteren
100	doorluchtigheits: van hoogverheven eer

[p. 693]

101-102	Dat [...] Saam spanne: Laat ... samenspannen
103	Oranjes blos: De blos op de Oranjevrucht
	groene schel: de groene schil, de schil van de Oranjevrucht die nu nog groen is, dwz. de bijna vierjarige Willem iii
105	de druk: het gedrukte woord
106	de Faam: de roemgodin. Six denkt waarschijnlijk ook aan de grote metalen Fama die alleen met de tenen van de linkervoet op de graftombe rust. Het evenwicht van het beeld luisterde zo nauw dat het bij de bouw van het monument enkele malen opnieuw moest worden gegoten. Bij de ontploffing bleef het echter overeind (Van Bleyswijck, 1667, p. 267).
	vergeeten zou: zou ophouden
107	gaadeloose daân: weergaloze daden
108	Waard voor gestelt: Die het verdienen dat ze zijn opgetekend
correctie	Op p. 512 in de bundel van 1657 staat in r. 64 van dit gedicht kruidsloot. In de lijst met Drukfeilen achterin de bundel is dit verbeterd tot kruidslot.