Gedichten (2 delen)

[107] Ter eere van de fonteine Nieuwe Geronster of Klein Tonneken (p. 182)

toelichting	Het gedicht staat op p. 125-127 van Six' Poësy.
annotatie
titel	nieuwe geronster: een bron nabij Géronstère. Géronstère nam later in betekenis af en de Nieuwe Geronster van Six nam haar naam over. De oude Géronstère werd omgedoopt in Source du Hornay. Bij deze bron werd in 1901 de gedenkplaat van Bourgsdorff teruggevonden (Wybauw, Traité, p. 97; vgl. gedicht no. [105], r. 9-11).
1	Rechon: ik trof de naam van dit bos (?) alleen aan bij Six.
1-2	vol ... boekloof: geenszins vol harde dennen, maar vol eike- en beukelover
3	siende: kokende
	mennen: rijden (wnt ix, 542, deze plaats)
4	't voetpad: de zgn. Route des Fontaines, waarlangs ‘rijtuigen, heeren te paardt, en personen te voet’ naar de bronnen trokken (Tydkortingen, 1735, i, p. 277)
5	Donderberghs Fontein: Géronstère (vgl. gedicht no. [105], r. 6)
	Sabinus stroomken: Sauvenière (vgl. gedicht no. [103], r. 3 en r. 11)
6	Belhai: vgl. gedicht no. [103], r. 1
	het Spa: het water uit Pouhon, de enige bron die in het dorpje zelf ligt
7	vernoeghder: meer ingenomen met
	boômken: bodempje, dwz. bron
8	te staa: batend
9	Galenus Gaan: de arts Jean Gaen (vgl. gedicht no. [101], r. 4 en r. 118)
	met voor, en achter oogen: al te voorzichtig
10	sorgelyk bestaan: een gevaarlijk waagstuk
11	Wyl: Aangezien
	Heers: inderdaad noemt De Heer deze bron, maar swyght van [haar] vermoogen (De Heer, 1645, p. 53).
12	dar: durf

[p. 199]

13	voor: boven
14	hy: nl. Jean Gaen
15	straxsche: direct volgende
	stoel: stoelgang
17	't waaterglas: het urinaal
	verbeelden: laten zien
	oopen werkingh: doorstroming
20	Tot: Bij
22	Ghe staat: Al staat u nog
23	Uw gebuurin: nl. Géronstère
24	Bourghdorps: vgl. gedicht no. [105], r. 9-11
26	Daar werd: Vast en zeker zal er ... worden
	d'ongebooren tyd: de toekomst
27	Licht: Misschien ... wel
	van: van de kant van
	't Hof Berlyn: nl. dat van de keurvorst van Brandenburg. Ik weet niet of Six hier opnieuw Bourgsdorff of een ander lid van het Berlijnse hof op het oog heeft.
	uit u: door uw toedoen
28	Uw deuchd: Aan uw gezonde werking
29	netter Fidias: een nog fraaier werkende beeldhouwer, dan die van het tempeltje van Géronstère. Phidias was als beeldhouwer, maar ook als tempelbouwer vermaard; hij had de supervisie gehad over de uitvoering van de Parthenonsculpturen.
32	Bemaalt: Beschilderd
33	erven: het nageslacht
	toonneelen: tentoonstellen
34	Dus braaf: Op die edele wijze. In het Asklepeion, de Asklepiustempel op het eiland Cos, werden door genezen patiënten votiefbeeldjes geplaatst. Plinius vertelt dat Hippokrates deze ex-voto's, die de genezen ziekte en de geneeswijze beschreven of uitbeeldden, heeft bestudeerd voor zijn medische werken (Plinius, Naturalis historia, xxix, ii).
	schreef: legde vast
	artsloos: nl. in de tijd dat er nog geen artsen waren
36	myne: een uit een mijn gewonnen geneesmiddel
	wat men plant: gekweekte kruiden
37	de Koër: de van het eiland Cos afkomstige Hippokrates
	Prins: zo genoemd, omdat hij boven de andere artsen staat
	Moses: zo genoemd, omdat hij als eerste medische kennis heeft vastgelegd, zoals Mozes als eerste over het volk Israël heeft geschreven in de Pentateuch
39	Gereegelt: Geordend
	oeffeningh: onderricht
40	Belust: Die de wens hebben
41	voorseghsche: voorspellende
	hier in: in dit opzicht, nl. wat de voorspelling van de bouw van een overkapping boven Nieuwe Geronster betreft. Six' voorspelling is slechts gedeeltelijk uitgekomen. De latere Géronstère (Six' Nieuwe Ge-

[p. 200]

	ronster dus, vgl. de annotatie bij de titel) heeft wel een afdakje gekregen, maar dat ziet er heel eenvoudig uit.
	echter: in ieder geval
42-43	de waatren [...] Van Helikon: het water uit de dichterbron op de Helikon
42	wist: wedijvert
44	Den dagh verduuren: De tand des tijds doorstaan en niet in de vergetelheid geraken
45	eeuwiger papieren: vellen papier die meer eeuwigheidswaarde hebben gekregen door de erop geschreven verheven poëzie
46	Valencyn: Six doelt hier op het beleg en ontzet van Valenciennes in de zomer van 1656. De stad behoorde tot de Spaanse Nederlanden. Turenne, de maarschalk van het Franse leger, sloeg een beleg rond de stad, maar het gelukte de inwoners daaraan een einde te maken door een nachtelijke aanval op de Franse schansen. De landvoogd over de Spaanse Nederlanden, Don Juan, natuurlijke zoon van Filips iv, heeft een belangrijke bijdrage geleverd aan dit ontzet. De nederlaag van het Franse leger kwam als een complete verrassing; Turenne stond bekend als een zeer bekwaam legerleider (vgl. het pamflet Petit 2867 (1656) en Molsbergen, 1902, p. 153).
	De Nieuwe Geronster is dus als het ware Six' dichterbron en de dronk uit deze bron maakt hem zo zelfbewust dat hij nu deze heroïsche stof en bijbehorende dichttrant aandurft. De volgende verheven passage over het beleg van Valenciennes (r. 46-52) zal het papier waarop zij is geschreven ‘verduurzamen’ (vgl. gevernist, r. 44), pocht Six, en zo zal ook zijn lof voor de bron (die immers op hetzelfde papier geschreven is) aan eeuwigheidswaarde winnen, waardoor de bron ook zelf tegen de vergetelheid beschermd zal zijn. De snoeverige toon en het in werkelijkheid wel erg magere verbindinkje tussen wapenfeit en bron maken duidelijk dat Six hier de spot drijft met zulke Parnaspretenties.
	Het is mogelijk dat hij hierbij ook aan de pretenties van anderen denkt. Hij kan bijvoorbeeld zinspelen op Vondels Verlossinge Van Valencyn, dat in 1656 op een los blad was verschenen (wb Vondel viii, p. 204-206, vgl. Schenkeveld-van der Dussen, 1983 b, p. 269).
47	Tureen: Henri de La Tour d'Auvergne, graaf van Turenne
	storremvieren: fakkels die bij een bestorming worden gebruikt
48	Mars Joan: Don Juan van Oostenrijk. Six noemt hem Mars naar de oorlogsgod.
	by starreschyn: nl. in de nacht van 15 op 16 juli 1656
49	los brak: zich bevrijdde
	krak: knauw (nl. voor Frankrijk) (wnt viii, i, 65)
50-51	dwingt ... slaaken: dat een leeuw voor vuur wijkt is een oud gegeven dat al in Homerus' Ilias (xi, r. 553 en xvii, r. 663) voorkomt.
51	te slaaken: achter te laten
52	naajaaght: jaagt ze na
correctie	Op p. 126 van de bundel van 1657 staat in r. 9 van dit gedicht Galenus gaan. In de lijst met Drukfeilen achterin de bundel is dit verbeterd tot Galenus Gaan.