Medea

Regelnummers proza verbergen

[p. 57]

Jan Six
 
Medea
Treurspel

TWEDE DRUK
 
TE AMSTERDAM,
By Jacob Lescailje, Boekverkoper op de Middeldam,
naast de Vischmarkt, 1679

[p. 58]

Voorreden

1Aangezien men gemeenlijk scherpe, hoewel goede, vermaningen afkeriglijk ¹ 2 verwerpt, om datze ons vermaak schijnen te benemen; zo is het al van owds de ² 3 moeite en grote kosten waardigh geöordeelt, de zelve door 't een of 't ander ³ 4 middel aangenaam te maken: onder welke middelen de Dichtkunst, om hare ⁴ 5 sieraden, (blijvende binnen heusche palen) niet van de minste behoort gehowden te ⁵ 6 worden: als die gewoon is, het gemoed lieffelijk strelende, of van 't kwaat af te ⁶ 7 wenden, of tot deugt te prikkelen, of, gelijk men spreekt, al lacchende de waarheit ^{6-7 7} 8 te zeggen. Dierhalven, om deze kunst te oeffenen, en om den ledigen tijd niet ^{7-8 8}9 erger te besteden, is dit Treurspel by der hant genomen: welkers geschiedenis (by ⁹ 10 verscheiden zeer verscheidelijk verhandelt, en meest al met schaduwen en schorsen ¹⁰ 11 bedekt zijnde) de vryheit gelaten heeft, om het waarschijnelijkste en ¹¹ 12 gevoeghelijkste daar van te verkiezen; gelijk de schilders plegen, wanneer zy een ¹² 13 zaak, elk naar eige zinlijkheit, op byzondere wijze uitbeelden. Deze vryheit is my ¹³ 14 nodig geweest te gebruiken; want het niet wel bestaan konde, dat Medea een 15 openbare Toveres zowde geweest zijn, en door de lucht voor ieders ogen gevlogen ¹⁵16 hebben; en daar na noch aan AEgeus koning van Athenen hertrowt zijn: daarom is ¹⁶ 17 al dat, en diergelijk, t'eenemaal hier versmeten; om niet te schijnen de gene, die ¹⁷ 18 dit lezen, ofte aanhoren, zulke te achten, dat zy haar zowden laten wijs maken dat ¹⁸ 19 howte papegayen broot aten: ook, om geen verwarmde spijze op te disschen, zijn ¹⁹ 20 hier de gedachten van anderen met voordacht gemijd; behalven eenige van Seneca, ²⁰ 21 in 't begin van 't twede Bedrijf alleen, die niet en konden ontgaan werden; als ²¹ 22 t'eenemaal met de meeninge van dit werk overeenkomende, zo veel, als zy met die ²² 23 van den Latijnschen Dichter schijnen te verschelen; dewijl hy doorgaans Medea ²³ 24 hatelijk maakt, en op die plaats nochtans groot medelijden t'haarwaarts verwekt: ²⁴ 25 maar hier is 't oogmerk d'ontrowheit en Medea lijdende te maken; want al ²⁵ 26 had Medea elders misdaan (waar van zy ook groot berow gehad heeft, als blijkt by 27 A. Rhodius, V. Flaccus, D. Siculus, van de welke zy zo zwart niet, als naderhand ²⁷28 van anderen, afgemaalt is) zo en had zy nochtans aan Jason geensins verdient, ²⁸ 29 verlaten, van haar kind berooft, en weggejaagt te werden: zulks, dat zy veel eer ²⁹te 30 beklagen is; wanneerze, door 't groot ongelijk dat haar geschied, tot zo dolle ³⁰ 31 wanhoop, en wraak gedreven werd, dat zy haar en haar kind door de dood ³¹ 32 wegrukt. Hier van luid aldus

1 gemeenlijk: gewoonlijk, doorgaans; vermaningen: levenslessen, waarschuwingen; afkeriglijk: vol afschuw.

2 van owds: van oudsher.

3 de zelve: Namelijk: ‘vermaningen’ (r. 1).

4 aangenaam: aantrekkelijk; om: omwille van.

5 blijvende ... palen: zolang die tenminste binnen de grenzen van het betamelijke blijven.

6 als: omdat, aangezien; die: Namelijk: ‘de Dichtkunst’ (r. 4); het gemoed ... strelende: terwijl zij de menselijke ziel genoegen schenkt.

6-7 of [...] of: dan wel [...] dan wel.

7 prikkelen: aansporen; gelijk: zoals.

7-8 al lacchende ... zeggen: Vergelijk Horatius, Sermones, I.1.24: ‘Ridentem dicere verum / quid' vetat’ (Wat is ertegen, lachend de waarheid te zeggen?).

8 oeffenen: beoefenen; ledigen: vrije.

9 erger: zonder tastbaar resultaat.

10 verscheiden: uiteenlopende auteurs; verscheidelijk: op verschillende manieren; verhandelt: uitgewerkt.

11 met schaduwen .... zijnde: vol onduidelijkheden.

12 gevoeghelijkste: het meest betamelijke, fatsoenlijke; gelijk: zoals.

13 elk ... zinlijkheit: ieder zoals hem dat het best bevalt; byzondere: eigenzinnige.

15 openbare: openlijk als zodanig bekend staande.

16 AEgeus: Volgens een aantal mythologische bronnen zou Medea na haar gruweldaden in Corinthe toevlucht gezocht hebben bij Aegeus, de koning van Attica, die haar daarop tot zijn vrouw nam.

17 versmeten: als onjuist van de hand gewezen; te schijnen: de indruk te wekken.

18 haar: zich.

19 howte papegayen: In de zeventiende eeuw plaatste men bij wedstrijden in het handboogschieten vaak een nagemaakte vogel op een staak die ‘houten papegaai’ genoemd werd; op [...] disschen: serveren.

20 gedachten: denkbeelden, voorstelling van zaken; met voordacht: opzettelijk; Seneca: Lucius Annaeus Seneca (4 v. Chr - 65 n. Chr.), de Romeinse toneeldichter wiens tragedie Medeaveel invloed op latere Medea-drama's uitgeoefend heeft.

21 als: want.

22 t'eenemaal: geheel en al; meeninge: strekking.

23 verschelen: verschillen; dewyl: aangezien.

24 hatelijk maakt: negatief, ‘hatenswaardig’ voorstelt; t'haarwaarts: tegenover, ten aanzien van haar.

25 oogmerk: doel; d'ontrowheit: het overspel; lijdende te maken: als een lijdend, ongelukkig personage voor te stellen.

27 A. Rhodius: Apollonios Rhodius (ca. 295 v. Chr. - ca. 215 v. Chr.), auteur van de Argonautika, een Grieks epos over Jasons tocht met de Argo; V. Flaccus: Valerius Flaccus (gestorven ca. 90 n. Chr.), auteur van de Argonautica, een Latijns epos, kort na 70 n. Chr. geschreven, over Jasons tocht met de Argo; D. Siculus: Diodorus Siculus, of Diodorus van Agyrion (ca. 100 v. Chr. - na 36 v. Chr.), auteur van een algemene wereldgeschiedenis (Bibliotheke) waarin ook de Argonautentocht behandeld wordt (Boek IV); van de welke: door wie; zwart: negatief.

28 afgemaalt: uitgebeeld; zo en [...] nochtans: niettemin.

29 zulks: Versta: Zo weinig had zij dat verdiend.

30 ongelijk: onrecht; dolle: buitensporige.

31 haar: zichzelf.

[p. 59]

D'inhowd

1 Jason met Medea, dochter van Aëta Koning van Colchis, getrowt, (met haar 2 vluchtig voor zijn neef Acastus zoon van Pelias, den toen onlangs overlede Koning ² 3 van Thessalien) komende te Corinthen, behaagt Creüsa, eenige dochter van Creon ³ 4 Koning aldaar, zo zeer; dat die, door liefde ontsteken, in een gevaarlijke koortze ⁴ 5 vervalt; 't welk haar vader merkende, doet Jason met zijn dochter trowwen. 6 Medea, die hier over zo zeer ontstelt is als Creüsa verheugt, gebied hy te 7 vertrekken, en Eriope haar dochterken (dewijl Jason het zeer beminde) daar te ⁷ 8 laten: doch Medea een dagh tijts van den Koning verkregen hebbende, om haar tot 9 d'aanstaande reize te bereiden, krijgt hy, van trowwen komende, tijdinge dat ⁹ 10 Acastus (wiens gezanten, om Jason en Medea te halen, by hem waren geweest en 11 onbeleefdelijk wederom gezonden) in zijn land gevallen was: waar over Jason ¹¹ 12 Medea aanraad te spoediger te vertrekken; doch zy, hem zijne ontrow verweten 13 hebbende, zend aan de Bruid door haar dochterken, (op dat het in schijn haar ¹³ 14 gunst daar door zowde mogen winnen) tot een vereering een kofferken daar ¹⁴ 15 handschoenen in waren met vergif bestrooit; 't welk, van Creon en Creüsa na de ¹⁵16 herssenen door 't rieken opgetrokken zijnde, hun beiden vergeeft: Creon sterft ¹⁶ 17 schielijk, Creüsa loopt razende na Jason toe, die haar onderwegen dood vind; zo ¹⁷ 18 als Jason met het dode lichaam van Creüsa op 't binnenhof komt, ziet hy Medea 19 op haar galery staan; die, om hem duizend doden te doen sterven, het dochterken ¹⁹ 20 van boven neder werpt; en, om zwaarder pijn t'ontgaan, haar zelf doorsteekt.

Het Tooneel is 't Binnenhof van Corinthen.

Het Treurspel begint en eindigt omtrent met de tijd daar 't in vertoont werd.

2 vluchtig: op de vlucht.

3 behaagt: valt in de smaak bij.

4 door liefde ontsteken: in liefde ontvlamd.

7 dewijl: aangezien.

9 tot [...] bereiden: voorbereiden op; trowwen: de huwelijksvoltrekking; tijdinge: bericht.

11 onbeleefdelijk: zonder veel ophef; wederom: terug, weg; gevallen: binnengevallen; waar over: naar aanleiding waarvan.

13 door: door tussenkomst van.

14 tot een vereering: als een verzoeningsgeschenk.

15 van Creon ... zijnde: nadat Creon en Creüsa het geroken hadden en het hun naar het hoofd gestegen was.

16 vergeeft: vergiftigt.

17 schielijk: onmiddellijk; razende: terwijl ze wartaal uitslaat; zo als: zodra.

19 galery: balkon.

[p. 60]

Namen der vertoners ^[titel]

	Jason,	gehuwt aan Medea.
	Hercules,	Jasons vriend.
	Medea,	dochter van Aëta koning van Colchis.
	Enioche,	voedster van Medea. ^4
5	Euippe,	kamenier van Medea. ^5
	Rey,	gevolg.
	Creüsa,	dochter van Creon.
	Creon,	koning van Corinthen.
	Bode,	soldaat.
10	Eriope,	dochterken van Jason en Medea.
	Aglaura,	voedster van Creüsa.
	Philippus,	kamerling van Jason. ^12

[titel] Vertoners: personages.

4 voedster: min.

5 kamenier: dienares.

12 kamerling: dienaar.

[p. 61]

Eerste bedryf

[eerste toneel]

Jason. Hercules.

Jason

 

O, welkom! waardste vriend! wat goedertiere reyen ¹

 

Der sterren, komen hier mijn Hercules geleyen? ²

 

Gy kwaamt ter goeder uur nu tot Corinthen aan. ³

 

Op wat plaats hebt gy eerst van mijn geluk verstaan? ⁴

Hercules

5

O, Jason! wat geluk? 'k heb nergens van vernomen;

 

Maar ben daar even zo de haven ingekomen, ⁶

 

Om door deez' Owde Stad te trekken landwaard in.

Jason

 

Zo is u onbewust, hoe dat ik door de min ⁸

 

Van Creons Dochter ben behowden na lang dwalen? ⁹

10

Hoe fel ik wierd vervolgt.

Hercules

 

Van wien?

Jason

 

Ik zal 't verhalen: ¹⁰

 

Toen Pelias mijn Oom, Vorst van 't Thessalisch land, ¹¹

 

My, Opperst van de Vloot, na 't gowdrijk Colchis zand, ¹²

 

Om 't erfgoed t'eischen van Neef Phryxus daar gebleven, ¹³

 

Gy weet, men mompelde; men dorst wel van zich geven: ¹⁴

15

Dat gelt die grote Schat; de gulde Vliezen, was 't; ¹⁵

 

Op vrybuit gaat dat uit, Aëtaas Slot sta vast: ¹⁶

 

Door dien men wist dat daar d'inwoonders veel vergaderen ¹⁷

 

In ramme vachten, 't gowd afdrijvende uit d'aderen ¹⁸

 

Van Corax, Caucasus, Marpesi'; in de stroom ¹⁹

20

Van Phasis, dien het boord als met een gulde zoom; ²⁰

 

't Welk in een vaste plaats bewaart wierd: maar een ander, ²¹

 

Die wist dat Oom my vreesd' en hate, ruim zo schrander, ²²

 

Geloofde, dat men my door zulk een middel zocht ²³

 

Te helpen slechs van kant op deze zware tocht: ²⁴

25

Hoe of de meningen hier van by and're waren, ²⁵

 

Ik ben, alleen door eer geprikkelt, heen gevaren, ²⁶

 

Die nacht en dach, 't zy dat ik waakt', of dat ik sliep,

 

My moedigde met hoop, en derwaarts henen riep: ²⁸

 

Doch was door deze tocht mijn ondergang beschoren, ²⁹

30

(Gelijk ik wel geloof) ik ging ook licht verloren; ³⁰

1 wat ... / ... sterren: welke goedgunstige sterrenconstellatie.

2 hier: hierheen.

3 tot: in.

4 verstaan: gehoord.

6 even zo: zojuist.

8 Zo: Dan; min: liefde.

9 behowden: gered.

10 fel: meedogenloos; Van: Door.

11 Pelias: koning van de stad Iolcus in Thessalië.

12 Opperst: bevelhebber; Colchis: landstreek aan de oostkust van de Zwarte Zee.

13 erfgoed: onvervreemdbare bezit, nalatenschap; Phryxus: Phrixus, een Boeotische koningszoon die in Colchis asiel gevonden had; gebleven: gestorven.

14 men ... geven: het gerucht deed de ronde.

15 Dat gelt: Het gaat om; gulde Vliezen: gouden munten.

16 Op ... uit: Om roof zou het te doen zijn; Aëtaas Slot: de burcht van Aeëtes, koning van Colchis; sta vast: moge standhouden.

17 Door dien: aangezien; vergaderen: verzamelen, bijeenbrengen.

18 In ramme vachten: Volgens de klassieke overlevering gebruikten de inwoners van Colchis dierenhuiden om het door rivieren meegevoerde goud op te vangen; 't gowd ... d'aderen: doordat zij het goud wonnen uit de rivieren.

19 Corax, Caucasus, Marpesi': Colchis grenst aan het Kaukasische Hooggebergte, Corax en Marpessus zijn in de klassieke literatuur bekende bergen, gelegen in respectievelijk de Griekse landsstreek Aetolië en op Paros, een eiland in de Aegeïsche Zee.

20 Phasis: een rivier die aan de oostkust van de Zwarte Zee uitmondt; het: Namelijk: het land Colchis; boord: omboordt, afzet; gulde: gouden.

21 't Welk: Namelijk: Het goud; vaste: veilige.

22 ruim zo schrander: met aanzienlijk meer scherpzinnigheid.

23 zocht: probeerde.

24 te helpen [...] van kant: uit de weg te ruimen.

25 Hoe of [...] waren: Hoe ook mochten zijn.

26 geprikkelt: aangespoord.

28 My moedigde: mijzelf moed insprak; derwaarts ... riep: mijzelf aanspoorde daarheen te gaan.

29 beschoren: voorbestemd.

30 Gelijk: Zoals; licht: makkelijk; verloren: te gronde.

[p. 62]

 

Ten waar de Dochter van Aëet' op my ontstak, ³¹

 

Toen ik van 't Grieksche gowt aldaar den Koning sprak: ³²

 

Want zo hy my mijn eisch, wy hem de vreed' ontzeiden, ³³

 

Heeft zy bestaan met list ons in het Slot te leiden: ³⁴

35

'k Beloofde haar eerst trow, en met haar weg te vliên, ³⁵

 

Voor 't owter van Diaan: toen heeft zy ons verzien ³⁶

 

Met zalf die brand verhoed, met pijlen die niet wonden ³⁷

 

Of doden datelijk, en diergelijke vonden; ³⁸

 

Gy hielpt ons trowwelijk, Medea! ik beken 't;

40

En, zonder uwe hulp, wy waren aan ons end. ⁴⁰

 

Men vont in 't Slot veel schats, men vont daar ook soldaten;

 

De Slotvoogt Draak wow ons dien buit zo licht niet laten: ⁴²

 

Doch op die vreemde wijs gewapent hield ik 't veld:

 

Absyrt haar broêr, die zich vergeefs hier tegen stelt, ⁴⁴

45

Beneden tusschen Stad en haven, wierd doorstoten:

 

Daar wierd een bare zee van bloed in zee vergoten: ⁴⁶

 

In 't kort; wy zijn voldaan, vergolden naar begeert ⁴⁷

 

Met den gewonnen schat, na 't Vaderland gekeert: ⁴⁸

 

Maar toen ik daar kwam, was mijn moeder overlede',

50

Mijn vader AEson krank; Medea (die ik mede ⁵⁰

 

Gebracht had, en heel kloek der kruiden kracht verstont, ⁵¹

 

En wist geneeskunst, die men maar alleenlijk vont ⁵²

 

By 't Koninklijk geslacht van Colchis) heeft mijn vader,

 

Door dranken, stovingen, en openen van ader, ⁵⁴

55

Als weder jong gemaakt, zo kloek en wel te pas: ⁵⁵

 

Nu Pelias, die ook zeer krank geworden was,

 

En veel te zwak, verzocht haar kunst, doch al verloren; ⁵⁷

 

Zo dat hy het bestierf? zy fluisterden in d'oren ⁵⁸

 

Van Prins Acast, zijn zoon.

Hercules

 

Ik weet.

Jason

 

Als dat Medé, ⁵⁹

60

Bewust van d'owde wrok, my te geval dit deê; ⁶⁰

 

Dat hy vergeven was: de hemel wil het wreken ⁶¹

 

Op my, zo ik 't geloof: nu, evenwel wy weken ⁶²

 

Van daar, door dien men ons vervolgd' en dreigde zeer. ⁶³

Hercules

 

Gy wijken, held! dat's niew.

Jason

 

Zo daalt de zon ook neêr, ⁶⁴

65

Verbergt zijn aangezicht; men ziet zijn stralen deizen, ⁶⁵

 

En klaarder naderhand en hoger weder reizen; ⁶⁶

31 Ten waar: als niet; de Dochter van Aëet: Medea; op my ontstak: verliefd op mij geworden was

32 't Grieksche gowt: Namelijk: het goud uit de nalatenschap van Phrixus.

33 zo .... ontzeiden: toen hij mijn eis [het goud vrij te geven] afwees, hebben wij hem de oorlog verklaard

34 bestaan: het aangedurfd, het gewaagd.

35 vliên: vluchten.

36 owter: altaar; Diaan: Diana, godin van de jacht en de kuisheid; verzien / Met: voorzien van, uitgerust met.

37 brand verhoed: vuur afweert.

38 datelijk: meteen; vonden: vondsten, uitvindingen.

40 aan ons end: ten onder gegaan.

42 dien buit: Namelijk: het goud; licht: gemakkelijk; laten: prijsgeven.

44 Absyrt: Apsyrtus; stelt: verzet.

46 bare: verschrikkelijke.

47 voldaan: tevreden gesteld; naar begeert: zoals we ons dat gewenst hadden.

48 gekeert: teruggekeerd.

50 AEson: Aeson, verstoten koning van Iolcus en halfbroer van Pelias; krank: ziek.

51 kloek: kundig, vaardig.

52 wist: kende; maar alleenlijk: slechts; vont: aantrof.

54 stovingen: hete omslagen; openen van ader: aderlatingen.

55 kloek ... pas: krachtig en kerngezond.

57 verzocht: beproefde; al verloren: tevergeefs.

58 Zo ... bestierf: Zodat hij eraan [te weten: de geneeskunst van Medea] te overlijden kwam.

59 Acast: Acastus, de oudste zoon van Pelias; Als dat: Als zou het zo zijn dat.

60 d'owde wrok: Namelijk: de twist tussen Jason en Pelias om de troon van Iolcus; my te geval: om mijnentwillen.

61 vergeven: vergiftigd.

62 evenwel: niettemin, nochtans.

63 door dien: omdat.

64 Zo: Op dezelfde wijze.

65 deizen: wijken, zich terugtrekken.

66 klaarder: met meer helderheid; reizen: ten hemel stijgen.

[p. 63]

 

Gelijk my is gebeurt: wy vluchten naar Corinth, ⁶⁷

 

Waar Creon ons beschermt, door trow aan my verbind ⁶⁸

 

Zijn Dochter jong en schoon en lieflijk om t'aanschowwen:

70

Dus word u vriend verhoogt, 't is heden dat wy trowwen: ⁷⁰

 

Ik ging nu na haar toe, dewijl zy my verwacht; ⁷¹

 

Juist komt gy my te moet: geheel Corinthen lacht ⁷²

 

En juigt van bruilofsvreugt, en my gebrak aan deze ⁷³

 

Allenig, dat gy die meê mocht deelachtig weze'. ⁷⁴

Hercules

75

Heb dank, o Jason! maar, wat is dan van Medé ⁷⁵

 

Aëtaas dochter? want gy die Princes bragt meê.

Jason

 

Zy maakt 'er vaardig om op 't spoedigst weg te trekken. ⁷⁷

Hercules

 

Zo leeft zy noch? wat moet haar dit tot hartzeer strekken! ⁷⁸

 

Elendige Princes! hoe menig bange traan ⁷⁹

80

Zal uit het droevig oog langs bleke kaken gaan! ⁸⁰

Jason

 

Ik keer my niet aan 't nat geperst uit vrowwen ogen, ⁸¹

 

Daar is geen vochtigheid die rasser op kan drogen. ⁸²

 

Ook heb ik die niet voor, die licht lafhertig treurt: ⁸³

 

Zy blijft al even fier, en trots; wat haar gebeurt.

Hercules

85

Zy dient te meer ontsien; want opgekropte toren ⁸⁵

 

Is dies te heviger, wanneer die zich laat horen:

 

Gelijk de lucht, als hem een kopre buis besluit, ⁸⁷

 

En vast benawd, noch breekt op 't lest te feller uit. ⁸⁸

Jason

 

De Koning Creon heeft haar gistren doen gebieden,

90

Dat zy dien zelven dag noch uit zijn Rijk zow vlieden. ⁹⁰

Hercules

 

Indien men 't weten mach, wat reden?

Jason

 

's Konings wil ⁹¹

 

Strekt haar en my een wet. Maar, waarde vriend, het vil ⁹²

 

Nu veel te lang, indien ik al d'omstandigheden

 

Van deze zaak u hier ten vollen zow ontleden: ⁹⁴

95

't Zal beter voegen dat ik mijn verschoning doe, ⁹⁵

 

Niet van mijn schuld, maar ongeluk; waarom, en hoe ⁹⁶

67 Gelijk: Zoals.

68 trow: het huwelijk.

70 verhoogt: verheven, tot een hogere staat gevoerd.

71 dewijl: omdat.

72 Juist: Op hetzelfde moment; te moet: tegemoet.

73 gebrak: ontbrak.

74 dat ... weze': dat u aan de bruiloftsvreugde deel mocht hebben

75 wat ... van: hoe is het gesteld met.

77 Zy ... vaardig: Zij bereidt zich voor; op 't spoedigst: zo snel mogelijk.

78 tot hartzeer strekken: verdriet doen.

79 Elendige: Beklagenswaardige; bange: benauwde, bedrukte.

80 kaken: wangen.

81 Ik ... aan: Ik trek mij niets aan van.

82 rasser: sneller.

83 Bovendien heb ik met iemand te doen, die niet snel vol vrees bij de pakken neer zal zitten

85 te: deste; ontsien: gevreesd te worden; toren: toorn.

87 Gelijk: Zoals; hem: Namelijk: de lucht (object); besluit: insluit, omvat.

88 vast benawd: krachtig samendrukt; op 't lest: uiteindelijk; te: deste.

90 vlieden: vertrekken.

91 wat reden: waarom.

92 Strekt ... wet: Geldt voor haar en mij als een wet; vil: viel.

94 ontleden: uiteenzetten.

95 voegen: passen; dat ... doe: dat ik mij verontschuldig, vrijpleit.

96 schuld: Namelijk: jegens Hercules. Onderweg naar Colchis had Jason zijn vriend Hercules samen met Hylas (v. 99) achtergelaten in Mysië (v. 98), een landstreek in Klein-Azië, omdat deze twee niet op het afgesproken tijdstip weer bij de Argo teruggekeerd waren.

[p. 64]

 

Gy nagelaten zijt, wanneer gy aan de palen ⁹⁷

 

Van Mysiën waard uit, om lucht aan land te halen ⁹⁸

 

Met Hylas: toen een storm (gelijk gy op die tijt ⁹⁹

100

Ook zelver trowwens wel gewaar geworden zijt) ¹⁰⁰

 

Ons schielijk overviel, zo; dat al d'ankertowwen ¹⁰¹

 

Niet konden tegen het geweld der golven howwen. ¹⁰²

 

Wy dreven zeewaard in: zo dra de storm bedaard, ¹⁰³

 

Men denkt om u, die daar aan land gelaten waard:

105

Zo dat ik sprak: men zow, om u te halen, wenden. ¹⁰⁵

 

De zoons van Aquilo, (dat haar de winden schenden ¹⁰⁶

 

Indien zy leven en de dood noch zijn ontvlucht;

 

Zo niet, dat dan hun asch verstroit zy door de lucht)

 

Die rieden 't af met kracht. 't is waar. maar ik, verlegen ¹⁰⁹

110

Om zulken braven held, ging hun met reden tegen: ¹¹⁰

 

Ik scherpte 't volk vast in; dat goetdoen niet verlet. ¹¹¹

 

Terstont het schip gewend, en alles bygezet: ¹¹²

 

Maar 't stormde weêr op niew, als of de winden zwoeren

 

Dat zy ons nimmermeer dat henen wilden voeren. ¹¹⁴

115

Wy gaven 't eindlijk op.

Hercules

 

Het is my zo verhaald:

 

En dat van Aquiloos twe zoons is hun betaald. ¹¹⁶

 

Doch dat ik ginder bleef, en op mijn tijd niet giste, ¹¹⁷

 

Was ook ten deel mijn schuld; toen ik mijn Hylas miste, ¹¹⁸

 

En riep, en hiel niet op van zoeken over al,

120

Waar hy verdwaald mocht zijn op berg, in bosch, of dal;

 

Ik riep en hiel niet op, de bergen, bosschen, velden,

 

En deed ik anders niet, dan Hylas Hylas melden; ¹²²

 

En of de nare nacht my toen al overviel, ¹²³

 

Gy weet het berg en bosch, dat ik niet op en hiel;

125

Ik wenschte hem te zien: of in de diepste kuilen

 

Geduriglijk met beer en wolven naar te huilen. ¹²⁶

 

Doch waar hy was of is, hoe ver ik ben gedwaald,

 

En heeft tot deze tijd noch niemand my verhaald.

Jason

 

Gy zult van uwen tocht, zo 't u gelieft, wat rusten;

130

Men zal alhier uw geest en lichaam gaan verlusten ¹³⁰

 

Met zang, en spel, en al wat tot de blijdschap hoort;

 

Indien ik iets vermag...

Hercules

 

O neen; ik trek al voort,

 

Om werk te zoeken, door het welk ik mijnen Vader ¹³³

 

(Wiens Ster daar boven blinkt) verdien te komen nader: ¹³⁴

135

Wat is zo wenschelijk, als met de Zon en Maan,

97 nagelaten: achtergelaten; wanneer: toen; palen: grenzen.

98 lucht [...] halen: zich vertreden.

99 gelijk: zoals.

100 wel: duidelijk.

101 schielijk: plotseling.

102 konden [...] howwen: opgewassen waren.

103 zeewaard in: zeewaarts.

105 wenden: terugvaren.

106 De zoons van Aquilo: Calaïs en Zetes, de zogenaamde Boreaden, die beiden eveneens deelnamen aan de Argonautentocht. Aquilo of Boreas is de god van de noordenwind.

109 verlegen: in verlegenheid gebracht.

110 Om: Vanwege; braven: dappere; met reden: met kracht van argumenten; ging hun [...] tegen: verzette mij tegen hen.

111 scherpte: prentte; verlet: schaadt.

112 alles: alle zeilen.

114 dat henen: daarheen.

116 Om hen voor hun trouweloze gedrag te bestraffen heeft Hercules na verloop van enige tijd Calaïs en Zetes gedood en hen begraven op het eiland Tenos.

117 giste: lette.

118 toen ... miste: Op zeker moment was Hercules Hylas kwijt geraakt. Volgens het mythologische verhaal hadden waternimfen hem in een bron getrokken, omdat zij verrukt van zijn schoonheid waren.

122 melden: toe te roepen. In de formulering van Six roept Hercules ‘de bergen, bosschen, velden’ (v. 121) onophoudelijk de naam van Hylas toe.

123 nare: donkere, sombere.

126 Geduriglijk: Onophoudelijk; naar: droevig, treurig.

130 verlusten: vermaken, verlustigen.

133 werk: Versta: avonturen; Vader: Hercules is de zoon van Jupiter, de hoogste god.

134 Ster: Namelijk: de ster die zijn lot bepaalt; verdien ... nader: evenaar.

[p. 65]

 

En 't heldere gesternt altijd ten rey te gaan? ¹³⁶

 

Te strekken tot een spoor van and're; deze zegen ¹³⁷

 

(Gelijk gy weet) en werd door stilstaan niet verkregen; ¹³⁸

 

Maar wel door heldendeugt. dan komt verdiende lof,

140

En stelt ons 't volk ten toon; en daar toe zoek ik stof. ¹⁴⁰

 

Hierom, vaar wel.

Jason

 

Vaar wel. ik zow u vorder leiden; ¹⁴¹

 

Maar, zo ik vreez', men zow my veel te lang verbeiden: ¹⁴²

 

Het goed geluk geley mijn vriend in plaats van my.

Hercules

 

Dat blijf met u, ô held!

Jason

 

Dat blijf u eewig by.

136 ten rey te gaan: de reidans te aanvaarden, in beweging te blijven.

137 Te strekken ... and're: Zodanig te handelen, dat mijn gedrag een aansporing is voor derden.

138 Gelijk: Zoals.

140 stelt ons [...] ten toon: richt standbeelden van ons op; stof: middelen, de gelegenheid.

141 vorder: verder; leiden: begeleiden.

142 my [...] verbeiden: op mij wachten.

[tweede toneel]

Medea. Jason. Enioche. Euippe.

Medea

145

O Jason! wat is dit? wat moet ik zien en horen?

Jason

 

Dat ieder lijden moet het noodlot hem beschoren. ¹⁴⁶

Medea

 

Dat ik verloren ga. wee my rampzalig mensch! ¹⁴⁷

Jason

 

Och! stond het in mijn macht, gy had uws herten wensch. ¹⁴⁸

Medea

 

't Gedenkt my noch, hoe ik weleer uw wensch voldede. ¹⁴⁹

Jason

150

Des dank ik ook de min, en uwe vrindlijkhede'. ¹⁵⁰

Medea

 

O, averechtsen dank!

Jason

 

Ik geef u garen toe. ¹⁵¹

146 Dat iedereen moet ondergaan wat het noodlot voor hem heeft beschikt.

147 Dat ik: Sluit aan bij ‘zien en horen’ (v. 145).

148 gy ... wensch: aan uw wensen zou voldaan worden.

149 't Gedenkt my: Ik herinner me.

150 Des: Daarom; min: liefde

151 averechtsen: misplaatste; garen: graag

[p. 66]

Medea

 

Wat baat my zulken dank?

Jason

 

Wat wilt gy dat ik doe?

Medea

 

Mijn wensch zow zijn, dat gy met my van hier wowd vlieden. ¹⁵³

Jason

 

Indien het machtiger verbied, hoe kan 't geschieden? ¹⁵⁴

Medea

155

Getrow te wezen? hoe! wie of u dat belet? ¹⁵⁵

Jason

 

De Vorst howd haven, hof, en alles naw bezet. ¹⁵⁶

Medea

 

Ik waar veel liever dood, als trowweloos te leven.

Jason

 

Vaart wel: de tijt verloopt, dies moet ik u begeven. ¹⁵⁸

Medea

 

Wat leef ik langer? och! waarom geniet ik 't licht?

Jason

160

Mistroostige, waarom verwenscht gy dat zo licht/ ¹⁶⁰

Medea

 

Om dat ik niet kan zien, het geen my kan behagen. ¹⁶¹

Jason

 

Een ieder heeft zijn leet: ik moet het mijne dragen.

Medea

 

Gy hebt u lief; uw leet Medé werd weggejaagt. ¹⁶³

Jason

 

Gewislijk, 't is my leet al 't geen dat u mishaagt. ¹⁶⁴

Medea

165

Hoe weinig stemt de daat en waarheit met uw woorde'. ¹⁶⁵

153 vlieden: vluchten.

154 machtiger: een machtiger man.

155 wie ... belet?: wie ook maar zou u dat beletten?

156 howd [...] naw bezet: laat streng bewaken.

158 dies: daarom; begeven: verlaten

160 licht: lichtvaardig.

161 niet: niets.

163 u lief: Namelijk: Creüsa.

164 Gewislijk: Zeker.

165 stemt: stemt overeen.

[p. 67]

Jason

 

Gy zowd het zien, indien de Hemel my verhoorde,

 

Het goet dat ik u wensch...

Medea

 

Het kwaat dat gy my doet!

 

A! fi! ik heb een slang in mijne schoot gevoed, ¹⁶⁸

 

Gekoestert en gekweekt tot loon van 't vriendlijk kweken, ¹⁶⁹

170

Die ik heb uitgered, heeft my na 't hert gesteken; ¹⁷⁰

 

Ondankbaarlijk, zo zeer als valsch, en onverdacht. ¹⁷¹

Jason

 

Verschoon mijn schielijk gaan, Princes; ik word verwacht. ¹⁷²

168 fi: foei; een slang ... gevoed: Versta: iemand goed gedaan die mij later bedrogen heeft.

169 gekweekt: gekoesterd, verzorgd; vriendlijk: liefdevol.

170 uitgered: gered, verlost; na 't hert gesteken: naar het leven gestaan.

171 zo zeer als: evenzeer als, niet minder dan; onverdacht: onverwacht, onvoorzien.

172 schielijk: plotseling, ijlings.

[derde toneel]

Medea. Enioche. Euippe.

Medea

 

Gy, die mijn Jason ziet, en zijn' ontrowwigheden, ¹⁷³

 

O Hemel! dien ik heb zo dikmaals aangebeden,

175

Gebeden zonder baat... helaas! bedroge vrow ¹⁷⁵

 

Waar keert gy u? waar zoekt gy troost voor uwe row? ¹⁷⁶

 

De Hemel straft geen kwaat: dies smeek ik helsche geesten, ¹⁷⁷

 

Komt herwaarts met u vier, viert deze bruiloftsfeesten, ¹⁷⁸

 

Gy zult hier welkom zijn; hier eischt u een Tyran ¹⁷⁹

180

Die moeder van haar kind, de vrow stelt van haar man; ¹⁸⁰

 

Doet dien geweldenaar een kroon van vlammen dragen, ¹⁸¹

 

Een staf van gloejend gowd; hy moet my helpen klagen,

 

Ook heel Corinthen, dat nu lacht hem te geval, ¹⁸³

 

Doch lichtlijk om zijn end veel meer noch lachen zal; ¹⁸⁴

185

Indien het zo zow zijn, zo laat ik 't u ten beste' ¹⁸⁵

 

Of gy 't verschonen wilt of niet; doch liefst het leste: ¹⁸⁶

 

De niewe bruit, voor al, die my mijn troost ontrooft; ¹⁸⁷

 

Onthaal haar na 't behoort; kom sier dat haatlijk hooft, ¹⁸⁸

 

Wasch het in tranen af, en laat haar lokken hangen

190

Gepoedert met vergif, blanket met schrik de wangen: ¹⁹⁰

 

Doch Jason, dat hy haar niet volg; maar spaar hem vry: ¹⁹¹

 

Op dat ik hem, by beurt, ook ongehoorzaam zy; ¹⁹²

 

Dat hem zijn kwelling drijv' op onbekende wegen,

 

Daar hem een erger volk, als in ons land, bejegen; ¹⁹⁴

195

Daar hy my mist, en wenscht, en mijne raad ontbeert ¹⁹⁵

 

Die hem behowden heeft, toen ik hem heb geleert ¹⁹⁶

 

Te zayen tweedracht onder 't volk dat zich vermoorde, ¹⁹⁷

 

Te roven 't gowde vlies, en my. maar waar toe woorde' ¹⁹⁸

 

Die vruchteloos vergeefs toch alle gaan te loor? ¹⁹⁹

173 ontrowwigheden: ontrouw.

175 zonder baat: zonder dat het enig effect had.

176 Waar ... u?: Tot wie zult u zich wenden?

177 dies: daarom.

178 herwaarts: hierheen; vier: vuur.

179 hier ... Tyran: hier maakt het optreden van een tiran uw komst noodzakelijk.

180 stelt: scheidt.

181 geweldenaar: tiran, dwingeland.

183 hem te geval: om hem genoegen te geven.

184 lichtlijk: spoedig; zijn end: de dood van Creon.

185 zo ... beste': dan laat ik het aan u over.

186 verschonen: verontschuldigen, ontzien; leste: laatste.

187 mijn troost: Versta: Jason; ontrooft: afneemt.

188 Onthaal: Behandel, ‘Trakteer’; na: zoals.

190 blanket: Afgeleid van ‘blanketten’, de huid blank maken door middel van blanketsel, een wit poeder.

191 vry: gerust.

192 by beurt: op mijn beurt.

194 bejegen: tegemoet treedt.

195 wenscht: aanwezig wenst.

196 behowden: gered.

197 Volgens het mythologische verhaal werd Jason in Colchis door een leger van reuzen belaagd. Op aanraden van Medea hitste hij hen tegen elkaar op door een steen, die ze allemaal in hun bezit wensten te krijgen, in hun midden te werpen.

198 waar toe woorde': wat voor zin hebben woorden.

199 te loor: verloren.

[p. 68]

200

Wat howd my, dat ik zelfs my zelven niet verhoor? ²⁰⁰

 

En zelfs mijn wil volbreng? en of 't niet wow gelukken; ²⁰¹

 

Wat groter ramp als nu? wat kan my zwaarder drukken? ²⁰²

 

Wat of ik wagen zow, die niet verliezen kan? ²⁰³

 

Die 't al verloren heb? mijn vaderland, mijn man,

205

Mijn broeder, vaders gunst, mijn maagdelijke eere

 

Is weg, en weet geensins van wederom te keere'.

 

Men laat den toom vry los wanneer die niet en baat: ²⁰⁷

 

Het kwaat en heeft geen heul als aan een erger kwaat. ²⁰⁸

200 howd: weerhoudt; zelfs: zelf; verhoor: gehoor geef aan mijn wensen.

201 zelfs: zelf; of: indien, stel dat.

202 drukken: bezwaren, terneerslaan.

203 Wat ... zow: Wat ik allemaal wel niet wagen zou.

207 Wanneer de teugels geen dienst meer doen, kan men die maar het beste laten vieren.

208 heul: toevlucht, uitkomst.

[vierde toneel]

Enioche. Euippe.

Enioche

 

Helaas! och! ziet, zo treed een woedende lewinne;

210

'k Weet haar, noch ons, geen raad; waar henen, wat beginne':

 

De vlam slaat buiten 't dak, ik zie noch maat, noch end, ²¹¹

 

Aan deze hevigheid, en ducht voor meer elend. ²¹²

 

Het heugt my noch, hoe ik haar dwaling hield voor ogen, ²¹³

 

En bad, by deze borst diez' eertijts had gezogen

215

En lief gehad, zy zow veranderen van raad, ²¹⁵

 

En weren uit haar hert dat minnelijke kwaat, ²¹⁶

 

Noch op een vreemdeling niet stellen haar betrowwen. ²¹⁷

 

Maar zy, hier tegen, sprak: het zow haar noit berowwen,

 

't Verging dan zo als 't mocht; zy wachte, onvervaart, ²¹⁹

220

Al wat geschieden kon: hy was haar alles waart;

 

Te sterven ook om hem, en zow haar niet verdrieten,

 

Indien zy maar een kus mocht van dien held genieten.

 

Mijn woorden hadden klem als winden op een rots. ²²³

 

Herdacht zy 't nu, en gaf haar moed wat minder bots! ²²⁴

Euippe

225

Wie kan een edel hert, van smaat getergt, zo snoeren ²²⁵

 

Dat het door ongeduld zich niet en laat vervoeren? ²²⁶

 

Want, hoe? na dat hy haar had aan zijn rechterhand

 

Getrowt voor Juno, in Corcyras vruchtbaar land, ²²⁸

 

Gelijk de koningin Areta kan getuigen, ²²⁹

230

Alcinoüs, en al die voor zijn schepter buigen: ²³⁰

 

Verschove vrow te zijn van koninklijke maagt! ²³¹

 

Het is zo wonder niet, indien zy hevig klaagt.

Enioche

 

De spijt en gramschap staan in 't aangezicht te lezen; ²³³

 

Zy spreekt my van haar kind niet meer gelijk voor dezen; ²³⁴

235

En zo eens by geval daar van gesproken werd, ²³⁵

211 De vlam ... dak: Versta: Medea heeft de controle over zichzelf verloren; maat: matiging, beheersing.

212 hevigheid: drift; ducht: vrees.

213 Het heugt my: Ik herinner mij; haar dwaling: Namelijk: het plan dat Medea in Colchis opvat om Jason te helpen en hem later ook te huwen.

215 raad: voornemen.

216 dat minnelijke kwaat: het omwille van de liefde positief gewaardeerde kwaad.

217 betrowwen: vertrouwen.

219 onvervaart: onbevreesd.

223 klem: vat [op haar], effect.

224 Dacht ze nu maar aan mijn vroegere woorden en liet zij haar emoties niet zozeer de vrije loop!

225 van smaat getergt: gepijnigd door schande en vernedering; snoeren: betomen, tot bedaren brengen.

226 ongeduld: woede, toorn.

228 Juno: godin van het huwelijk; Corcyras: Op Corcyra (Corfu) werd volgens de mythologische overlevering het bruiloftsfeest van Jason en Medea voltrokken.

229 Gelijk: Zoals; Areta: Arete, echtgenote van koning Alcinoüs.

230 Alcinoüs: koning van de Phaeaken, die in het Argonautenverhaal zijn regeringszetel op Corfu heeft.

231 Van een koninklijke maagd te worden tot een verstoten echtgenote!

233 spijt: toorn; gramschap: woede.

234 van: over; gelijk voor dezen: zoals voorheen.

235 by geval: terloops.

[p. 69]

 

Zy zucht, als of haar iets bedroefder viel op 't hert: ²³⁶

 

Geen rust verzacht haar row; en 't geen zy eet, met smeken

 

En bidden dient men 't haar, hoe weinig, in te preken: ²³⁸

 

Door klagen afgemat wanneer zy wat beschiet; ²³⁹

240

Steets schriktz', of roept, of zucht, dus rust zy min als niet: ²⁴⁰

 

Noch gist'ren zag ik haar los uit het bed gevlogen ²⁴¹

 

Meest naakt, met sling'rend hair, en holle glinstrend' ogen; ²⁴²

 

Ik vraagde wat haar dreef. zy zey my; broeders geest, ²⁴³

 

Of die het scheen te zijn, had voor haar bed geweest;

245

En had haar laten zien zijn borst, zijn bleke kaken, ²⁴⁵

 

En had haar aangezeid veel schrikkelijke zaken, ²⁴⁶

 

Dan weder toegelacht, en met haar raad gepleegt, ²⁴⁷

 

Gelijk geheel begaan, als een die zich beweegt ²⁴⁸

 

Om 't leet van anderen, dan had hy aangeboden

250

Vergif, en spitse pook, geweer om meê te doden, ²⁵⁰

 

Dan wederom haar kind genomen met 'er hand,

 

En 't tere bekkeneel gekneust aan post en wand. ²⁵²

Euippe

 

Bedroefde! zijn hier niet in 't leven die u kwellen, ²⁵³

 

Moet uw benawde ziel noch dode beuls bestellen? ²⁵⁴

Enioche

255

Maar laat ons binnen gaan, op dat wy onbeleeft

 

Niet maken dat zy oit naar ons te wachten heeft.

Rey

 

'k Heb menigmaal gedacht,

 

Of wel 't Geluk mocht wezen ²⁵⁸

 

Van 't goddelijk geslacht.

260

Neen, 't is een domme kracht ²⁶⁰

 

Die zotte raad toelacht, ²⁶¹

 

Dat heden wert veracht

 

Stont gist'ren hoog gerezen. ²⁶³

 

 

 

Dien ik een hemelsch kind

265

Te wezen dacht voor dezen, ²⁶⁵

 

Wanneer men 't recht bezind, ²⁶⁶

 

Men vind haar doof en blind, ²⁶⁷

 

En lichter dan de wind:

 

Zie toe, die heil bemind;

270

Het hoogste moet meest vrezen. ²⁷⁰

 

 

236 als of ... hert: alsof een nog groter leed haar bezwaarde.

238 dient men 't haar [...] in te preken: moet men haar met behulp van vermanende woorden tot zich doen nemen.

239 beschiet: in een lichte slaap valt.

240 min: minder.

241 los: onverschillig, zonder gêne.

242 Meest: Vrijwel; sling'rend: wapperend.

243 dreef: opjoeg; broeders geest: de geest van Apsyrtus, die tijdens de vlucht uit Colchis het leven liet (zie v. 44-45).

245 kaken: wangen.

246 aangezeid: te kennen gegeven; schrikkelijke: vreesaanjagende.

247 raad gepleegt: beraadslaagd, overlegd.

248 Gelijk geheel begaan: Alsof hij medelijden [met Medea] voelde; een: iemand die; beweegt / Om: aantrekt.

250 spitse pook: scherpe dolk; geweer: wapentuig.

252 bekkeneel: schedel, hoofd; gekneust: verbrijzeld; post: pijler, zuil.

253 die: personen die.

254 benawde: geprangde, bedrukte; bestellen: ontbieden.

258 't Geluk: de fortuin.

260 kracht: macht, instantie.

261 toelacht: behaagt, bevalt.

263 hoog gerezen: in hoog aanzien.

265 voor dezen: vroeger.

266 recht: naar behoren; bezind: overweegt, beziet.

267 vind: constateert.

270 Het hoogste: De belangrijkste, machtigste personen.

[p. 70]

 

O Jason! schrikt en beeft

 

Hoe hoog gy werd geprezen: ²⁷²

 

Die 't luk tot steunsel heeft, ²⁷³

 

En zelfs geen acht en geeft, ²⁷⁴

275

Indien hy niet en sneeft, ²⁷⁵

 

Hy is, van die d'er leeft,

 

De enigst' uitgelezen. ²⁷⁷

272 Hoe hoog gy: Hoe hoog gij nu ook.

273 Die: Degene die; luk: geluk, fortuin; steunsel: steun.

274 zelfs: zelf; geen acht [...] geeft: niet op zijn hoede is.

275 sneeft: sterft.

277 De enigst': Als enige; uitgelezen: uitverkoren.