Dongeng Kancil. Het verhaal van Kantjil

(1983)–Saleman Siswowitono– rechtenstatus



[pagina 12]
Het verhaal van kantjil Het kantjil-verhaal speelt zich af in het verre verleden en begint met kebogerang, of zoals men nu zou zeggen kebotuwo: de oude buffel. Deze kebogerang leefde op een weiland dat door de hitte helemaal verdord was. De hete droge tijd duurde zo lang dat hij niet genoeg eten en drinken meer had. Vanaf die tijd werd hij kebogerang genoemd. Op zekere dag zei kebogerang bij zichzelf: ‘Wie wil mij helpen? Degene die mij helpt zal ik later ook helpen.’ Na enige tijd kon kebogerang nauwelijks meer lopen. Op zekere dag deed Allah een grote tijger voor hem verschijnen. De tijger liep naar kebogerang toe en vroeg: ‘Hé, jij lijkt wel kebogerang van het verdorde weiland.’ ‘Ja, tijger, ik ben de buffel die kebogerang genoemd wordt en die op dit verdorde weiland zijn dagen slijt. Je moet weten dat ik al bijna negen maanden niets te eten of te drinken heb gehad. Ik eet tegenwoordig alleen nog maar dor gras en drink af en toe een paar druppels van de dauw. Ik denk dat ik niet lang meer zal leven.’ ‘Maar hoe kun je dat nu weten, kebogerang?’ ‘Wel, iemand die niet eet en drinkt gaat toch dood?’ ‘O, bedoel je het zo. Ik wil je wel een dienst bewijzen maar dan verwacht ik van jou later een wederdienst.’ ‘Ja tijger, wie goed doet goed ontmoet. Maar wie goed met kwaad vergeldt, zal door Allah veroordeeld worden.’ ‘Ja, je hebt gelijk. Goed, ga nu maar rustig zitten dan ga ik eten voor je zoeken.’ De tijger verliet het verdorde weiland en ging op zoek naar mals gras en groene bladeren voor kebogerang. Enige tijd later kwam hij terug bij kebogerang. ‘Dank je wel tijger dat je eten voor me gebracht hebt. Ik zal maar meteen beginnen. Ik kan hier wel een maand van eten!’

[pagina 13]
Dongeng kancil Dongèng kancil iku nalikâ jaman kunâ, wiwitan sângkâ kebo gerang. Kebo gerang iku yèn jaman saqiki kebo tuwâ. Kebogerang iku nalikâ mbiyèn ènèng papan panggonan tegal kepanasan. Rèhning wis diarani kebogerang dasar ènèng ketigâ lan panas suwé dadi kebo iku nganti kurang mangan lan kurang ngombé. Anuju saqwijining dinâ banjur duwé pengomongan, sâpâ bisâ tulung karo awaqku? Yèn bisâ tulung beciq bakal taq-bales beciq. Banjur kebogerang nganti mèh ora bisâ mlaku margâ ora mangan ora ngombé. Saqwijining dinâ banjur gusti Allah ngatonaké macan gedé. Yâ iku banjur ñedaq ânâ ngarepé kebogerang. Si macan takon: ‘Lo, kowé taq-sawang koq kâyâ kebogerang kang ânâ ing tegal kepanasan kéné.’ ‘Yâ macan, pancèn aku sing diarani kebogerang kang ânâ ing tegal kepanasan kéné. AnamingGa naar voetnoot1. dadèqnâ sumerepmuGa naar voetnoot2. macan, aku iki wis mèh sangang sasi ora mangan ora ngombé, tegesé mangané yâ mung mangan-mangan suket garing ngombéné yèn nuju ènèng tètèsé ngebun. La iku mbuh aku bakal urip mbuh bakal mati, macan.’ ‘Lo koq bisâ ngarani urip karo mati, kebogerang?’ ‘Yâ, la nèq wong ora mangan ora ngombé mesti mati, macan.’ ‘O ngono kebogerang. Nèq pancèn kowé kenèng taq-welasi, ning kudu mbales beciq karo aku, kebogerang.’ ‘O macan, yèn wong ditulung beciq kudu mbales beciq, yèn ditulung beciq banjur bales âlâ kuwi gusti Allah ora nglilani.’ ‘O yâ bener, kebogerang. Wis, kepènaqnâ lèhmu lungguh disiq taq-golèqnâ pangan.’ Macan lungâ sângkâ tegal kepanasan. Antârâ suwé nggolèq suket karo godong kang ijo-ijo perlu kanggo makani kebogerang. Suwé-suwé kebogerang weruh macan tekâ.

[pagina 14]
‘Voor mijn part eet je het allemaal in één keer op. Je hoeft je geen zorgen te maken, want als het op is ga ik nog een keer eten voor je zoeken, net zo lang tot je weer op de been bent. Maar dan moet je me later wel een wederdienst bewijzen.’ ‘Ja dat zal ik doen. Dank je wel, tijger.’ Iedere week ging de tijger op zoek naar water, vers gras en bladeren voor kebogerang. Dat is immers wat buffels eten. De tijger haalde dus gras, bladeren en water en bracht die bij kebogerang. Al gauw kon kebogerang weer op zijn benen staan en lopen, en niet lang daarna was hij helemaal hersteld. Hij was weer jong geworden zou men kunnen zeggen. De tijger zag dat kebogerang dankzij zijn hulp opgeknapt was, dat hij dik was geworden en weer kon lopen terwijl hij daarvoor broodmager was en geen poot meer kon verzetten. Nu was zijn beurt gekomen om iets te vragen: ‘Kebogerang, je weet toch nog wel wat hier op dit verdorde weiland is gebeurd?’ ‘Ja hoor, ik ben nog niet vergeten hoe je mij geholpen hebt, want dankzij jou kan ik weer lopen en ben ik weer helemaal jong geworden.’ ‘Ik ben blij dat je je dat nog herinnert, kebogerang.’ ‘Ja, en wat kan ik voor je doen?’ ‘Dat zal ik je vertellen. Nu je opgeknapt bent en weer sterk en dik bent geworden, wil ik je herinneren aan wat je vroeger gezegd hebt. Je zei toen: wie goed doet goed ontmoet.’ ‘Ja dat is zo en daarom ben ik nog steeds bereid om je een wederdienst te bewijzen. Zeg maar wat je nodig hebt, dan zal ik ervoor zorgen.’ ‘Nou het zit zo. Ik heb al veertig dagen niet gegeten en heb nu zo'n honger dat ik bijna niet meer kan lopen. Daarom wil ik graag wat eten van je hebben.’ ‘O dat kan. Wacht even, dan zal ik wat lekker mals gras voor je zoeken.’ ‘Maar kebogerang, je weet toch wel dat tijgers geen gras en bladeren eten?’ ‘Hoe zo? Wat eten tijgers dan?’ ‘Tijgers eten vlees of vis.’

[pagina 15]
‘Yâ macan, matur kesuwun kowé lèhmu nggâwâ pangan iki. Mengko taq-pangan ora entèq sesasi.’ ‘Yâ kebogerang, senajan entèq sesasi âjâ kuwatirGa naar voetnoot1.. Janji kowé mbales beciq. Taq-golèqké menèh janji kowé nganti bisâ mlaku kâyâ wingi-wingi.’ ‘O yâ matur kesuwun macan.’ Banjur rèhdéné iku tembung dongèng dadi saben minggu macan perlu nggolèqké godong utâwâ suket sing ijo rèhné kebo iku pakanané suket. Mulâ macan banjur nggolèqaké suket utâwâ gegodongan utâwâ bañu dieterké nang ngarepé kebogerang. Antârâ suwé kebogerang banjur bisâ ngadeg bisâ mlaku-mlaku. Banjur antârâ suwé manèh kebogerang sasat pulih kâyâ nalikâ nom-noman. Banjur rèhné déné macan iku mau weruh yèn wis bisâ beciq, mbiyèn ora isâ mlaku utâwâ awaq gering saqiki wis lemu bisâ mlaku, banjur macan gentèn takon karo kebogerang: ‘Deloq kebogerang, biyèn kowé ânâ ing tegal kepanasan kéné iki. Mosoq lali?’ ‘Ora macan, aku pancèn rumângsâ mboq-tulung beciq karo kowé. Aku mbiyèn ora isâ mlaku saqiki nganti bisâ mlaku pulih kâyâ nalikâ aku enom.’ ‘O yâ sukur nèq kowé isiq kèlingan, kebogerang.’ ‘Yâ la saqiki kepiyé karepmu, macan?’ ‘Saqiki ngéné, kebogerang. Rèhné kowé wis beciq wis rosâ wis lemu, saqiki aku arep omong karo kowé. Jaréné nèq wong tulung beciq kudu mbales beciq.’ ‘O yâ macan, pancèn semono ugâ aku bakal mbales beciq karo kowé. Arep omong âpâ bakal taq-anani.’ ‘O ngéné kebogerang. Rèhné aku iki wis patangpuluh dinâ ora olèh mangan, aku wis ngelih mèh kâyâ ora isâ mlaku, saqiki aku arep njaluq mangan karo kowé.’ ‘O yâ entènânâ macan. Nèq mangan aku taq-nggolèq suket sing ijo-ijo.’ ‘Lo kebogerang, ndadèqnâ weruhmu nèq macan ora pakanané suket âpâ godong, ora.’ ‘Lo, la mangan âpâ macan?’ ‘Nèq macan pakanané daging utâwâ iwaq.’
[pagina 16-17]


[pagina 18]
‘O, maar als je vis wilt hebben, ga ik even naar de rivier of de zee. Wacht je even?’ ‘Luister eens kebogerang, ik wil je alleen maar vragen om me een kleine wederdienst te bewijzen.’ ‘Ja, dat is goed. Maar wat is dat dan?’ ‘Dat zal ik je zeggen. Omdat je nu weer dik bent...’ ‘Ja’. ‘en je vetbult weer te zien is...’ ‘Wel, wat ik nu van je vraag is een stukje van je bult. Ik wil daar graag iets van eten zodat ik weer kan lopen.’ Kebogerang dacht na en besefte dat tijgers inderdaad alleen vlees, vis en allerlei wild eten. Maar, bedacht hij verder, als ik toesta dat hij van mijn bult eet en hij heeft de smaak eenmaal te pakken, gaat hij verder en pakt hij me bij de keel. Dan ben ik er geweest. Dat is geen prettige gedachte. Kom laat ik er eens met de tijger over praten: ‘Tijger.’ ‘Ja, wat is er?’ ‘Ik kan mijn bult niet aan jou afstaan want daar hangt mijn hele leven van af. Als ik dat doe, moet ik jouw hulp met de dood bekopen.’ ‘Nee hoor, ik vraag toch maar een klein stukje.’ ‘Nee dat kan echt niet. Ik zal vis voor je gaan zoeken.’ ‘Nee. Ik vraag maar een heel klein beetje, wil je me dat zelfs niet geven?’ Kebogerang dacht bij zichzelf dat hij de tijger best aandurfde en als het op vechten aankwam niet voor hem onder zou doen. Maar tegelijk besefte hij dat hij veel aan hem te danken had. Daarom vluchtte hij weg van het dorre weiland en ging hij op zoek naar iemand die de tijger tevreden zou kunnen stellen. De tijger rende achter hem aan maar kon hem niet te pakken krijgen. De buffel was veel sneller dan de tijger. Kebogerang vluchtte naar het kluizenaarsverblijf Ngampèlgading. Daar verbleef een diertje, kantjil genaamd. Kebogerang ging recht op Ngampèlgading af, nog steeds achternagezeten door de
[pagina 19]


[pagina 21]
‘Lo, la nèq aku nggolèq iwaq mestiné kudu nang laut nang segârâ. Nèq ngono yâ entènânâ.’ ‘Ora kebogerang, aku ming arep nduwé omong sitiq. Nèq kowé lilâGa naar voetnoot1. pembalesmu taq-tagih.’ ‘Yâ, piyé?’ ‘Saqiki ngéné kebo. Rèhné kowé iku wis lemu...’ ‘Yâ.’ ‘lan saqiki punuqmu wis kétoq...’ ‘Yâ.’ ‘la saqiki aku njaluq punuqmu setitiq taq-gèné mangan aku mèn bisâ mlaku.’ Kebogerang nggagas lan rumângsâ nèq macan iku pancèn ñâtâ pakanané daging utâwâ iwaq utâwâ buron liyané. Banjur kebogerang duwé gagasan: iki mengko aku taq-saguhi punuqku nèq dipangan krâsâ ènaq bakal nggayuh nang gungrungGa naar voetnoot2. dadi aku mati. Nèq ngono aku yâ ora kepènaq pikirku. Aku taq-omong karo macan: ‘O macan.’ ‘Apâ kebogerang?’ ‘Nèq kowé njaluq punuqku yâ aku ora bisâ mergâ punuq gantilanGa naar voetnoot3. ñâwâ. Nèq ngono kowé lèhmu tulung bakal matèni aku.’ ‘Ora. Mung sitiq waé.’ ‘Yâ ora bisâ. Namung taq-golèqné iwaq.’ ‘Ora, saqiki ngéné, olèh tâ yâ aku njaluq sitiq? Ora olèh njaluq sitiq kebo?’ La kebo banjur duwé gagasan senajan gelut pâdâ waniné ora bakal kalah, ning ngrumangsani kebo yèn wis dibales beciq. Banjur mlayu sângkâ tegal kepanasan arep nggolèq tulung sâpâ sing bisâ mbales, nggawé apiqé atiné macan. Banjur kebogerang lesanGa naar voetnoot4. mlayu sângkâ ngarepé macan. Mlayu tututi anaming ora isâ kecandaq mergâ kebo iku luwih banter, macan ora banter kâyâ kebo. Playoné kebogerang nuju meñang dépoqGa naar voetnoot5. Ngampèlgading. Nèng kono ânâ saqwijining beburon sing diarani kancil. Banjur kebogerang ngenerGa naar voetnoot6. meñang dépoq Ngampèlgading arep nuju meñang nggoné kancil. Kebo lan macan ijiq oyaq-oyaqan. Ora antârâ suwé si kebo tekâ ngomahé kancil. Kancil lagi nggolèq angin

[pagina 22]
tijger. Weldra kwam de buffel bij de verblijfplaats van kantjil. Deze zat net een luchtje te scheppen toen kebogerang hijgend voor hem verscheen. ‘Hé, zit ik net even een luchtje te scheppen en wie hebben we daar? Kebogerang!’ ‘Ja, kantjil.’ ‘Wat kom je hier doen zo midden op de dag?’ ‘Dat zit zo...’ ‘Wat is er, zeg het maar.’ ‘Een poosje geleden heeft iemand me geholpen.’ ‘Hoezo geholpen?’ ‘Ik was op een weiland dat door de hitte helemaal verdord was. Er kwam maar geen einde aan de droge tijd en er viel geen druppel regen. Op het laatst was er helemaal geen water meer en was ik al op het randje van de dood.’ ‘Ja, dat kan ik begrijpen.’ ‘En toen heeft iemand me geholpen.’ ‘Wie heeft je toen geholpen?’ ‘De tijger.’ ‘En hoe heeft hij je dan wel geholpen?’ ‘Hij heeft me in leven gehouden door elke week gras en water voor me te halen. Dankzij hem ben ik helemaal opgeknapt en kan ik weer lopen. Maar ik heb de tijger beloofd dat ik hem een wederdienst zou bewijzen en die belofte moet ik nu nakomen.’ ‘Als je iets belooft, moet je dat ook doen. Je hebt toch zelf gezegd dat wie goed doet goed ontmoet?’ ‘Ja kantjil, maar moet je nu eens horen wat hij vraagt.’ ‘Wat?’ ‘Vroeger heeft hij mij gras, bladeren en water gegeven.’ ‘Wel, dan moet je hem nu gras, bladeren en water teruggeven.’ ‘Kon dat maar kantjil. Dat wil hij niet!’ ‘Wat wil hij dan?’ ‘Hij wil mijn bult.’ ‘O, maar dat is zonde want als hij die opeet ga je dood.’ ‘Zo is het nou maar net, kantjil. Daarom ben ik naar je toegekomen om te vragen wat je ervan denkt.’
[pagina 24-25]


[pagina 27]
mungguh cârâ saqiki. Banjur kebogerang tekâ krenggosan ânâ ngarepé kancil. ‘Lo, aku lagi nggolèq angin pènaq-pènaq koq ènèng dayoh kebogerang.’ ‘Yâ cil.’ ‘La arep ngâpâ kowé mréné awan-awan, koq nang nggoné kancil iki?’ ‘Ngéné cil.’ ‘Ngâpâ?’ ‘Aku iki mbiyèn rumângsâ ditulung karo macan.’ ‘Tulung âpâ?’ ‘Aku mbiyèn nèng tegal kepanasan iku ènèng ketigâ suwé, ora ènèng udan ora ènèng bañu dadi aku mèh arep mati.’ ‘O yâ sabené pancèn ngono.’ ‘La banjur aku ditulung.’ ‘La sing nulung sâpâ?’ ‘Macan!’ ‘La, lé nulung piyé?’ ‘Aku diurip-urip saben minggu yâ digawaqké suket yâ diteri bañu, dadi aku bisâ lemu kâyâ ngéné bisâ mlayu menèh. Anamong saqiki aku wis tekâ janjiné, ditagih janji karo macan.’ ‘Lo, nèq kajanjiGa naar voetnoot1. yâ perlu. Wong kowé mbiyèn wis saguh nèq wong utang beciq kudu mbales beciq, la nèq utang âlâ kowé mesti mbales âlâ.’ ‘Yâ kancil tapi ngéné, rungoqké karepé.’ ‘Yâ kepiyé?’ ‘Macan kuwi mbiyen lé ngekèhi aku suket godong yâ bañu.’ ‘Lo, la saqiki yâ kudu mbalèqké suket godong bañu.’ ‘Ndapaq gelemâ kancil, ora gelem.’ ‘La jaluqé âpâ?’ ‘Jaluqé punuqku iki.’ ‘Lo,’ kancil ngomong, ‘nèq ngono mengko mangan punuqmu éman, nèq punuqmu dipangan yâ mati kowé.’ ‘La yâ cil, mulané aku njaluq kebeneran karo kowé cil.’ ‘Lo, nèq kebeneran kuwi gampang atapi âpâ kowé bakal gelem manggon omah kéné?’

[pagina 28]
‘Goed, ik kan je mijn oordeel geven, dat is niet zo moeilijk, maar dan moet je bereid zijn om hier te komen wonen.’ ‘Ja ik wil hier wel wonen en bij jou in dienst treden. Maar wat het eten betreft, ik eet geen vlees zoals de andere dieren.’ ‘Ja dat weet ik. Dus je wilt in de kluizenarij blijven?’ ‘Ja hoor.’ ‘Goed, loop maar door naar achteren.’ Korte tijd later verscheen de tijger voor kantjil, die hem met een brede lach begroette: ‘Hé daar hebben we tijger. Maar wat hijg je toch! Wat kom je hier op het heetst van de dag doen?’ ‘Wel kantjil, ik ben op jacht.’ ‘Waar jaag je dan op?’ ‘Dat beest daar achter je huis, daar jaag ik op.’ ‘Maar waarom dan?’ ‘Omdat hij gelogen heeft.’ ‘Wat vertel je me nou?’ ‘Dat zal ik je uitleggen. De droge tijd duurde zo lang dat alles verdorde en kebogerang op het laatst niets meer te eten had. Ik heb toen eten voor hem gezocht. Maar nu ik zelf al veertig dagen niet gegeten heb en hem iets te eten vraag, vlucht hij naar jou toe. Maar dat zal hem niet helpen, want ik ga hem nu opeten en als jij dat niet goedvindt eet ik jou erbij!’ ‘Ach, dat moet voor jou maar een klein kunstje zijn. Niets is natuurlijker dan tijgers die kantjils eten. Een tijger is immers groot en een kantjil maar klein. Maar je moet de werkelijkheid niet uit het oog verliezen.’ ‘Welke werkelijkheid?’ ‘Je moet niet op me neerkijken omdat ik klein ben. Vergeet niet dat ik om de vijf dagen een tijger eet.’ ‘Ach, wat een grootspraak.’ ‘Wel tijger, als je zo praat...’ ‘Ik geloof er helemaal niets van.’ ‘Het is geen grootspraak en ik zal voor jou ook echt niet op de vlucht gaan. Je moet daar ginds maar eens gaan kijken, in die waterbak en in die put. Dan zul je zien dat het vol ligt met tijgerkoppen en zul je wel geloven dat ik tijgers eet.’

[pagina 29]
‘Yâ perkârâ omah dépoq Ngampèlgading aku gelem ñuwitâ kowé. Ning kaprahé pangan kuwi mungguh cârâ wong mangan iwaq yâ aku ora pakanané iwaq.’ ‘Yâ aku wis ngerti, tapi kowé gelem nang dépoq Ngampèlgading?’ ‘Gelem.’ ‘Yâ nèq gelem wis kéné nèng buri kéné, kéné nang buri.’ Ora antârâ suwé macan tekâ nong ngarepé kancil. Banjur kancil ngguyu sarânâGa naar voetnoot1. mèsem: ‘Ooo macan, koq krenggos-krenggos, awan-awan arep ngâpâ macan?’ ‘O cil, aku iki ndé buron.’ ‘La buron âpâ?’ ‘La iku nong burimu iku buronku.’ ‘Lo koq buron?’ ‘Yâ cil, wong iku goroh.’ ‘La sebabé?’ ‘Mbiyèn dèwèqé ora isâ mangan. Enèng ketigâ dâwâ ngeraq, taq-golèqké pangan. La saqiki aku gentèn wis patangpuluh dinâ ora olèh pangan aku arep njaluq pangan setitiq koq mlayu nang nggonmu kéné. Yâ beneran saqiki bakal taq-pangan, nèq ora olèh yâ karo kowé barang taq-pangan. ‘Ooo gampang macan, gampang. Nèq kancil dipangan macan wis ora ènèng ilanéGa naar voetnoot2., wong kancil ciliq macan gedé. Ning sing dadi ujuté, macan?’ ‘Lo ujuté âpâ?’ ‘Ajâ kowé nginâGa naar voetnoot3. karo aku dumèh aku ciliq, tapi pakanané saben sepasar macan sitoq.’ ‘Omongmu umuq temen.’ ‘Lo macan, kowé nèq omong...’ ‘Ora percâyâ aku.’ ‘Deloqen, aku ora bakal kibirGa naar voetnoot4., aku ora bakal mlayu. Kaé deloqen, jembangan buri karo sumurku deloqen. Endas macan ting glétaq. Mengko lagi kowé percâyâ karo aku yèn aku mangan macan.’

[pagina 30]
Toen de tijger hoorde dat de waterbak en de put vol tijgerkoppen waren, werd hij nieuwsgierig: dat wilde hij wel eens zien. Hij rende naar de waterbak, keek erin en zag toen dat het echt waar was. Maar in werkelijkheid waren dat geen koppen van dode tijgers maar was het zijn eigen spiegelbeeld. De tijger schrok zich dood want hij dacht dat het echte tijgerkoppen waren. Daarna rende hij naar de put. Het water in de put was heel helder en toen hij naar beneden tuurde zag hij weer tijgerkoppen. Maar ook dat waren geen echte tijgerkoppen maar de weerspiegeling van zijn eigen kop in het water. De tijger werd zo bang dat hij niet meer naar kantjil terug durfde te gaan en het hazepad koos.

[pagina 31]
Banjur macan rumângsâ diomongi kancil nèq jembangan utâwâ sumur wis dadi kebaq endas macan. Banjur macan péngin weruh panggonané jembangan, mlayu. Kadung tekâ kono pancèn saqjatiné ora endas macan mati yâ iku ayang-ayangané macané déwé. Naming dèwèqé gilâ ndarani iku ndas macan liyané temenan. Banjur mlayu menèh meñang nggoné sumur. Nang sumur ugâ sumuré bening. Kadung dianguq-anguq nang kono ugâ ènèng endas macan tenan, tapi ora endas macan liyané yâ macan iku. Mulâ mlayu menèh ora wani mlebu omahé kancil. Macan terus lungâ.

[pagina 32]
Toen de tijger uit het gezicht verdwenen was, riep kantjil kebogerang bij zich. ‘Kebogerang.’ ‘Ja wat is er?’ ‘Tijger wilde ons zoëven opeten.’ ‘Ja dat heb ik gehoord.’ ‘Ga maar eens kijken of hij bij de put of bij de waterbak is.’ ‘Maar straks eet hij me nog op.’ ‘Nee daar hoef je niet bang voor te zijn. Hij kan je niet zomaar opeten.’ ‘Ja, dat is zo.’ Toen ging kebogerang een kijkje nemen bij de put maar daar vond hij de tijger niet, en ook bij de waterbak was de tijger niet te bekennen. Hij ging terug naar kantjil om verslag uit te brengen: ‘Je hebt gelijk. De tijger is er niet meer, hij is weggegaan.’ ‘Dat zei ik je toch. Je moet me niet onderschatten hoor. Ik durf het tegen iedere vijand op te nemen, want ik sta in de gunst bij de Schepper.’ ‘Ja kantjil, daarom ben ik ook van het verdorde weiland hier naartoe gevlucht. Ik dacht dat jij me wel goede raad zou kunnen geven.’ ‘Goed, blijf jij nu maar hier.’ Intussen was de tijger op zoek gegaan naar een kameraad die hem zou kunnen zeggen hoe hij kantjil te pakken kon krijgen. Hij doolde door de bossen, berg op berg af, en kwam tenslotte bij een dorp. Daar zag hij een boskat die wat stil voor zich uit zat te kijken. Zoals men weet eten boskatten kippen. Toen de boskat de tijger zag aankomen, riep hij uit: ‘Hé, daar komt een tijger aan. Zou hij mij willen opeten?’ ‘Nee hoor boskat, ik wil een buffel opeten.’ ‘O daar is niets op tegen. Het is niet meer dan normaal dat een tijger een buffel opeet.’ ‘Ja, maar die buffel is nu door kantjil in bescherming genomen.’

[pagina 33]
Baqdané lungâ kebogerang diundang karo kancil: ‘Kebogerang.’ ‘Apâ cil?’ ‘Aku mau karo kowé arep dipangan macan.’ ‘Iyâ, aku yâ krungu.’ ‘Iyâ la jajal saqiki mboq-tiliqi nang sumur karo rong jembangan buri ènèng âpâ ora macané.’ ‘Mengko ndang mangan aku.’ ‘Yâ ora kenèng wong urung ketemu koq mangan. Wong mangan iku gampang ning nèq wis dadi rembugé.’ ‘Yâ.’ Banjur kebogerang niliqi nang sumur, ora ènèng macan, niliqi nang jembangan buri yâ ora ènèng macan. Banjur mulih repot karo kancil. ‘O cil, ora ènèng tenan, macané lungâ.’ ‘La yâ mulané kowé âjâ sembrânâ nèq kancil iki arep mungsuh kâyâ âpâ. Ora bakal wani mergâ aku kaidènGa naar voetnoot1. karo sing gawé urip.’ ‘Yâ cil, mulané aku mau sekâ tegal kepanasan mlayu mréné supâyâ aku dikèqi pengomongan kang beciq.’ ‘Yâ, saqiki kowé manggon nèng kebon kéné.’ Banjur macan karo mlayu lungâ sângkâ omahé kancil, mlaku terus arep nggolèq kâncâ bisané mangan kancil iku kepiyé. Banjur ora antârâ suwé macan ndelasaq alas medun gunung. Anâ cedaq pedésan nong kono weruh kuwuq lagi tenguq-tenguq. Kuwuq iku pakanané pitiq. Banjur ora suwé ènèng macan tekâ nong ngarepé kuwuq. ‘Lo, iki ènèng macan mréné âpâ iki arep mangan aku?’ ‘Ora wâ kuwuq, aku iki saqjatiné arep mangan kebo.’ ‘Yâ wis pantes nèq macan mangan kebo, kuwi wis apiq.’ ‘Tapi dialing-alingi karo kancil.’

[pagina 34]
‘Ach wat zou dat. Een buffel is een groot dier, maar kantjil is zo klein. En jij durft kantjil niet aan?’ ‘Je moet niet zeggen dat kantjil maar klein is, want hij eet om de vijf dagen een tijger.’ ‘Dat geloof ik niet.’ ‘Als je het niet gelooft moet je maar meekomen, dan zul je het zelf zien.’ ‘Je bent heel dom, tijger.’ ‘Hoezo ben ik dom?’ ‘Wat jij zag waren geen tijgerkoppen.’ ‘Jawel, in die put waren echte tijgerkoppen, en ook in de waterbak.’ ‘Nee, dat is niet waar. Als je wilt weten hoe het komt moet je je ogen dichthouden als je drinkt.’ ‘Hoezo?’ ‘Kijk maar eens in dat heldere water. Wat je dan ziet is niet de kop van een andere tijger maar de weerspiegeling van jouw eigen kop. Je moet daarom als je drinkt je ogen dichthouden, dan zie je geen tijgerkoppen.’ De boskat wist tenslotte de tijger te overtuigen: ‘Je hebt gelijk. In het vervolg zal ik altijd met mijn ogen dicht drinken.’ ‘Ja, daarom moeten jij en je nakomelingen je ogen dichtdoen als jullie drinken. Want als jullie je ogen openhouden, zien jullie je eigen gezicht.’ Toen zei de tijger. ‘Boskat, ik heb een plan bedacht.’ ‘Zo, en wat voor plan is dat?’ ‘Ik wil die kebogerang gaan opeten. Kantjil heeft hem wel in bescherming genomen maar dat heeft niets om het lijf, want het is maar een heel klein beestje. Ik wil nu proberen om kebogerang te pakken te krijgen, dan ga ik hem lekker opeten en krijg jij zijn lever.’ ‘Ja, dat is prima, ik ben gek op buffellever. Maar hoe moet dat nu tijger, ik ben maar klein en kan niet zo hard lopen als jij.’ ‘O, daar weet ik wel wat op. Ik zal je op mijn rug meenemen, en dan moet je je staart aan de mijne vastmaken, zodat je er

[pagina 35]
‘Lo, la kebo iku gedé kancil ciliq, la kowé mandar ora wani karo kancil?’ ‘Kowé koq âjâ ngomong dumèh kancilé ciliq. Kancil iku pakanané macan sepasar sitoq.’ ‘Ah, ora percâyâ aku.’ ‘Lo, nèq ora percâyâ ayo tâ pâdâ ditiliqi.’ ‘Kowé bodo banget macan.’ ‘Lo, bodo piyé?’ ‘Saqjatiné sing diduduhké iku dudu macan.’ ‘Yâ nang sumur kono macan.’ ‘Nang jembangan macan guduGa naar voetnoot1.. Saqiki ngéné macan, nèq kowé arep weruh mulané, nèqngombé âjâ melèq.’ ‘La piyé?’ ‘Deloqen kaé nèng bañuné bening kaé dudu ndasmu kaé ayang-ayanganmu. Mulané nèq kowé ngombé meremâ mengko ora kétoq ndas macan.’ Ora antârâ suwé macan percâyâ karo kuwuq. ‘O yâ wâ kuwuq, bener. Banjur aku merem bañu taq-ombé nganti entèq.’ ‘La iyâ, mulané nèq ngombé macan saqturun-turunmu âjâ melèq. Dadi nèq melèq weruh karo raimu déwé.’ Terus banjur pâdâ omong-omongan manèh: ‘Wis saqiki ngéné, wâ kuwuq.’ ‘Piyé?’ ‘Aku iki kepéngin mangan kebogerang, botohé kancil. Kancilé ming ciliq, iku sepélé. Saqiki kebogerang waé bakal taq-arah ngko taq-pangané la ngko atiné kanggo kowé.’ ‘Yâ beneran, aku yâ doyan nèq perkârâ ati kebo. KenamingGa naar voetnoot2. koq kepiyé tâ macan? Wong aku iki ciliq lèhku mlaku ora rékat.’ ‘O ngéné wâ kuwuq, kowé taq-géndong. Buntutmu dikancang karo buntutku, taq-gâwâ mlayu âjâ nganti tibâ.’ ‘Apâ ngono macan?’ ‘Iyâ, percâyâ karo aku wâ kuwuq, ora bakal tibâ kowé.’ ‘O yâ. Ayo.’

[pagina 36]
niet afvalt als we rennen.’ ‘Maar zal dat wel goed gaan?’ ‘Ja hoor, vertrouw maar op mij. Je zult echt niet vallen.’ ‘Goed, laten we gaan.’ En zo ging de tijger met de boskat op zijn rug op weg naar kantjil. Hij sloop door de bossen, bergop bergaf, en kwam tenslotte bij het huis van kantjil. Kantjil had hem al van verre horen aankomen. Hij zat met kebogerang klaar voordat de tijger goed en wel bij de deur was. Toen hij de tijger zag, zei hij luid: ‘Hé, dat treft. Daar is de boskat ook. Hij heeft van mij al heel wat kippen gehad maar nog nooit betaald, terwijl dat de afspraak was. Maar nu komt hij geloof ik een tijger brengen om zijn schuld af te betalen. Als we nu even wachten, kan ik zo meteen die tijger opeten.’ ‘Dat is goed.’ De tijger was nog niet bij de deur gekomen maar had duidelijk gehoord wat kantjil zei. Hij maakte zich daar zo boos over dat hij de boskat weer meenam het bos in en hem daar opvrat. En sindsdien verorberen tijgers ieder dier dat hun pad kruist. Kebogerang en kantjil gingen een luchtje scheppen. Toen ze wat opgefrist waren, kwam kantjil met een idee: ‘Kebogerang, deze kluizenarij hebben mijn ouders aan mij nagelaten. Ik wil jou nu vragen om hier te blijven want ik wil een reis om de wereld gaan maken.’ ‘Maar durf je dat kantjil?’ ‘Natuurlijk wel. Als er moeilijkheden komen los ik die wel op.’ ‘Goed, dan zal ik hier op de kluizenarij passen. Maar wees voorzichtig onderweg want je bent zo klein.’ ‘Ja dat is waar, maar als je anderen met rust laat, kan je niets overkomen.’ ‘Dat is zeker zo. Goed, ik laat het verder maar aan jou over en wens je een heel goede reis.’ ‘Dank je wel kebogerang, ik wens jou ook het beste toe.’ ‘Dank je.’ ‘Dan ga ik nu maar.’ ‘Ja, dat is goed.’
[pagina 37]


[pagina 39]
KawusânâGa naar voetnoot1. ing kono kuwuq digéndong macan digâwâ mlayu nang omahé kancil. Ora antârâ suwé macan nlungsup-nlungsup alas gunung lé arep mbalèni kancil anaming wis nggéndong kuwuq. La banjur ora antârâ suwé tekâ omahé kancil. Durung nganti tekâ ngarep lawang, isih adoh, krungu ènèng macan tekâ kancil wis mapan karo kebogerang. Swarané kancil mengkéné: ‘Wah beneran, wâ kuwuq tekâ. KemângkâGa naar voetnoot2. lé utang babon pitiq karo aku wis pirang-pirang durung mbayar. La iki saguh mbayar gèq nggâwâ macan siji. Kebogerang entèni, kaé ngko macané dipangan.’ ‘O yâ.’ La durung nganti tekâ nglawang krungu swarané kancil yèn kuwuq kuwi nduwé utang pitiq karo kancil. Banjur ora srântâGa naar voetnoot3. digâwâ lungâ dipangan ânâ ing alas. Dadi macan mangan kuwuq. Saénggâ sepréné macan nèq weruh kéwan yâ ugâ dipangan. Antârâ suwé kebogerang karo kancil pâdâ angin-angin. Baqdané angin-angin kancil nduwé gagasan. ‘Saqiki, kebogerang, dépoq Ngampèlgading kéné iki tinggalané wong tuwaku saqiki tunggonânâ disiq. Aku arep mlaku-mlaku taq-ndeloq jajah désâ milang negârâ.’ ‘Lo, âpâ kowé wis wani cil?’ ‘Lo, mulané wis wani mlaku aku yâ wis wani. Tanggung upâmâ ènèng bot-répotéGa naar voetnoot4..’ ‘Yâ perkârâ dépoq Ngampèlgading taq-tunggonané. Kowé nèq arep mlaku yâ sing ngati-ati cil mergâ kowé ciliq.’ ‘Yâ senajan ciliq ning angger ora nrajang perkârâ yâ ora olèh âpâ-âpâ.’ ‘O yâ, mâsâ bodo, kowé mlakuâ sing apiq cil.’ ‘Yâ kebogerang. Wis, kèrèqâ slamet kebogerang.’ ‘Yâ cil.’ ‘Aku taq-mlaku yâ kebogerang.’ ‘Yâ cil.’

[pagina 40]
Kebogerang bleef achter in de kluizenarij Ngampèlgading, de plaats waar kantjil gemediteerd had. Kantjil verliet Ngampèlgading en begaf zich op reis. Na enige tijd kwam hij bij een rivier. Hij wilde naar de overkant maar wist niet hoe, want de rivier was breed en hij was zelf maar klein. Vertwijfeld keek hij in het rond. Nu wilde het geval dat er een kaaiman in de rivier lag. Zoals iedereen weet leven kaaimannen in rivieren en kreken, dus dat was niet zo vreemd. De kaaiman zag kantjil en sprak hem aan: ‘Ha, dat komt goed uit, daar is iets om te eten. Kom hier in de rivier kantjil, dan eet ik je op.’ ‘Hé, dat moet de stem van de kaaiman zijn.’ ‘Ja, ik ben het.’ ‘Wat wil je?’ ‘Ik heb zin om jou op te eten.’ ‘Dat kan ik me voorstellen want kaaimannen eten nu eenmaal kantjils. Maar je moet me niet onderschatten, want al ben ik dan klein er zit een heleboel vlees aan.’ ‘Ja maar...’ ‘Zijn er nog meer kaaimannen hier?’ ‘Ja hoor, heel veel. Als die allemaal meëeten blijft er voor mij niets over.’ ‘Ach, ik geloof er niets van dat er hier nog veel kaaimannen zijn. Weet je wat, laat ze allemaal eens hier komen. Ze moeten naast elkaar in de rivier gaan liggen en dan zal ik tellen hoeveel het er zijn. En als ik klaar ben mag je me opeten.’ ‘Dat is goed. Ik zal de anderen roepen. Maar ik ga je straks echt opeten hoor!’ ‘Ja, het is nu eenmaal de wet van de natuur dat kantjils door kaaimannen worden opgegeten.’ ‘Zo is het.’ Even later lagen de kaaimannen op een rij naast elkaar over de gehele breedte van de rivier. De kaaiman had ermee ingestemd dat kantjil hen zou tellen. Maar kantjil telde niet de ruggen of de staarten maar de koppen en dat deed hij door erbovenop te gaan staan. Hij stapte
[pagina 41]


[pagina 43]
La kebogerang banjur ânâ ing dukuhan dépoq Ngampèlgading yâ iku pepundèné kancil. La banjur kancil lungâ sangkâ dépoq Ngampèlgading arep sediyâGa naar voetnoot1. mlaku-mlaku. Ora antârâ suwé lakuné kancil tumekâ ing bengawan. Tembung bengawan iku cârâ Jâwâ élo utâwâ jam an saqiki ngertiné segârâ utâwâ laut. Banjur kancil lingaq-linguq ora bisâ ñabrang amargâ kancil ciliq awaqé, weruh bengawan iku jembar. Ora antârâ suwé ènèng bâyâ ânâ ing saqjeroning bengawan. Pancèn bâyâ iku panggonané ânâ ing bengawan, laut utâwâ segârâ. Bâyâ mau weruh kancil, banjur omongé: ‘Wah beneran iki ènèng panganan. Kéné cil, medunâ taq-pangan.’ ‘Lo koq kâyâ swarané bâyâ.’ ‘Yâ cil.’ ‘La arep ngâpâ?’ ‘Ngko disiq nèq taq-pangan aku ènaq.’ ‘O pancèn bener bâyâ, nèq kancil iku pakanané bâyâ. Anaming ngéné bâyâ, âjâ koq dumèh aku ciliq awaqé, ning sing dadi dagingé.’ ‘Yâ la kowé...’ ‘Apâ nduwé kâncâ?’ ‘O kancaku akèh, nèq mangan kowé wis ora krâsâ mergâ kancaku akèh banget.’ ‘Yâ nèq iki kowé ngomong goroh, jaré kancamu akèh, bâyâ. Mboq-jajal tekaqnâ kéné dijèjèr-jèjèr ènèng pirâ taq-wilangGa naar voetnoot2., mengko nèq wis rampung aku panganen, bâyâ.’ ‘O yâ cil, taq-undangi kancaku, kowé ngko bakal taq-pangan karo aku.’ ‘Yâ pancèn wis pestiné kancil pakanané bâyâ.’ ‘Yâ.’ Ora antârâ suwé bâyâ jèjèr-jèjèr sângkâ wétan kemputGa naar voetnoot3. kulon. Bâyâ mau saguh bakal diwilang karo kancil. Anamung sing diwilang ora koq awaqé ora koq buntuté tapi ndasé, gé anciq-anciq kancil mlaku. Siji loro telu papat limâ nem pitu wis bablas kancil.

[pagina 44]
op de koppen van de kaaimannen: één, twee, drie, vier, vijf, zes, zeven, acht en hup daar was hij aan de overkant. Toen hij de overkant bereikt had, vroeg de kaaiman: ‘Hé, ga je er nu vandoor?’ ‘Ja, je denkt toch niet dat ik me zomaar laat opeten.’ ‘Ja, dat kan ik me voorstellen.’ ‘Maar als je kunt, mag je me proberen te pakken. Ren me maar na.’ Maar de kaaiman zag wel in dat hij op het land niet zo goed kon lopen en besefte dat hij door kantjil beetgenomen was. Zo ontkwam kantjil aan de kaaiman. Kantjil zette zijn tocht voort. Na enige tijd kwam hij weer zijn oude vijand tegen: de tijger. Slim als hij was, ging kantjil toen hij de tijger in de verte zag aankomen met gekruiste benen voor een hoop koeiepoep zitten. Zoals bekend heeft dat een ronde vorm, het lijkt dus net een ambengGa naar voetnoot1.. Toen de tijger dichterbij kwam rende kantjil er niet vandoor. Hij bleef rustig zitten en was allervriendelijkst.

[pagina 45]
Bâyâ takon: ‘Lo koq bablas cil?’ ‘La saqwisé mosoq wong ñâwâ dikon dipatèqké wong.’ ‘Yâ ora.’ ‘Yâ saqiki nèq kowé bisâ ngoyaq aku yâ oyaqen waé.’ Bâyâ ngrumangsani nèq ora isâ mlaku dedaratan. Banjur kancil lungâ terus, bâyâ kapusan karo kancil. Banjur kancil wis luwar sângkâ bâyâ mlaku menèh. Ora antârâ suwé banjur kepetuq mungsuhé yâ iku macan. La, rèhné kancil iku wong pancèn pinter, nong kono ngerti nèq ènèng macan sing adoh banjur silâ. Ning sing disilani kuwi ngarepé tlepongGa naar voetnoot1. kebo. Tlepong kebo kuwi bunder dadi kâyâ ambeng. Banjur macan tekâ. Kancil ora mlayu, mandar omong ulat manis.

[pagina 46]
‘Ja, tijger, er is niets aan te doen, je moet me nu maar opeten. Ik heb altijd geweten dat je mij zou opeten. Maar als je dat doet, haal je je wel de straf van de Schepper op de hals, bedenk dat goed.’ ‘Hoezo?’ ‘Dat zal ik je vertellen. Ik heb een opdracht gekregen van de profeet Salomo, die heerst over alle levende wezens, ja zelfs over de kleinste mieren. Hij is dus ook jouw heer.’ ‘Is dat echt waar?’ ‘Geloof je me niet? Vraag het maar aan je vrienden.’ ‘Nee, ik geloof je zo wel. Maar wat ben je nu aan het doen?’ ‘De profeet heeft mij uitverkoren om op deze schotel te passen.’ ‘Maar waar is die schotel voor?’ ‘Die schotel is een offer voor het welzijn van de mensheid.’ ‘O, nu begrijp ik het. Maar ik zou er wel eens in willen kijken.’ ‘Nee, dat mag niet. Je mag er pas inkijken als ik ver weg ben.’ ‘O, dat is goed. Ga nu maar weg, dan kan ik erin kijken.’ Kantjil rende zo ver weg dat hij de tijger nog net kon zien. Toen de tijger de schotel wilde openen, zag hij dat het in werkelijkheid een hoop koeiepoep was. Hij besefte dat hij door kantjil beetgenomen was en zette de achtervolging in. Kantjil verschool zich onder de bomen, waar veel wespennesten waren. De tijger was razend van woede en toen hij kantjil ontdekte wilde hij hem meteen bespringen. Maar hij bedacht zich want het is niet toegestaan om een ander dier zomaar zonder enig overleg op te eten. Hij zei daarom: ‘Kantjil je moet niet meer kletsen want ik ga je nu echt opeten.’ ‘Ja, ik heb je toch al gezegd dat ik, als de Schepper het zo beschikt, door jou zal worden opgegeten. Trouwens, ik weet heel goed dat ik maar klein ben vergeleken bij jou.’

[pagina 47]
‘Lo beneran kancil. Saqiki ora lor ora kidul wis mestiné dadi panganku. ’ ‘Pancèn bener macan nèq aku iki panganmu. Aku wis sekâ kèt biyèn panganmu tapi nèq ènèng dendané sing gawé urip kowé âjâ takon dosâ.’ ‘Lo dendané âpâ?’ ‘Mergâ aku lagi dikongkon karo jeng nabi Suléman. Jeng nabi Suléman iki sing mengkoni kutu-kutuan walang atâgâGa naar voetnoot1. isiné jagat. Ajâ menèh kowé, semut ciliq waé jeng nabi Suléman sing kuwâsâ.’ ‘Apâ iyâ cil?’ ‘Koq ora percâyâ? Takonâ kanca-kancamu.’ ‘Ora cil, kowé jané gèq ngâpâ?’ ‘Aku iki sangking kasiyanéGa naar voetnoot2. jeng nabi Suléman aku dikongkon nunggu ambeng.’ ‘Lo ambeng gé âpâ?’ ‘Yâ ambengé kanggo slametané titah Adam.’ ‘O, mboq jajal taq-bukaqé.’ ‘Ora kenèng. Kenèng dibukaq nèq aku wis adoh.’ ‘O yâ cil. Kowé mlayuâ sing adoh ngko taq-bukaqé.’ Kadung kancil mlayu adoh antârâ saq-pendeleng macan mbukaq ambeng tapi sing diarani ambeng iki tlepong kebo. Banjur ngerti nèq kapusan banjur ditinggal menèh ngoyaq kancil. La kancil nlungsup nong ngisor kekayon. Ing kono ènèng tawon gung. La banjur macan isih ingut-inguten. Kancil bakal ditubruq tapi ora kenèng wong memangan tanpâ tarèn. ‘Cil, kowé âjâ kakéyan ngomong. Saqiki wis pestiné pancèn kowé dadi panganku.’ ‘O yâ, aku wis ngomong tâ nèq menâwâ sing gawé urip nglilani aku pancèn panganmu. Aku wis ngerti aku ciliq kowé gedé.’ ‘Yâ, kowé ngapusi aku.’ ‘Koq ngapusi kepiyé?’ ‘Mau kowé ngomong jaré nunggu ambeng. Taq-bukaq ndapaq tlepong kebo.’

[pagina 48]
‘Ja, en je bent een bedrieger.’ ‘Hoezo?’ ‘Je zei dat je op een schotel paste, maar toen ik erin keek bleek het een hoop koeiepoep te zijn.’ ‘Wel tijger, laat ik je dit vertellen. Je hebt gelijk dat het een hoop koeiepoep was, maar daarvóór was het echt een schotel met rijst en bijgerechten. Denk je soms dat ik op een hoop koeiepoep zou passen? Ik zou me doodschamen. Die schotel is in koeiepoep veranderd toen ik wegging, maar ik wist echt niet dat dat zou gebeuren.’ ‘Nu heb je genoeg gekletst. Wat ben je trouwens aan het doen?’ ‘Ik voer een opdracht van de profeet Salomo uit.’ ‘Wat voor opdracht?’ ‘Ik moet op deze gongs passen.’ ‘Je bedoelt zo'n gong als in een gamelan?’ ‘Ja. Als je erop slaat weerklinkt het in het gehele luchtruim. De profeet Salomo hoort het dan ook.’ ‘Sla er eens op.’ ‘Nee’, zei kantjil, ‘maar één kan ik wel laten horen.’ Op dat moment vloog er een zoemende bij vlak voor de tijger. ‘Wat is dat een mooi geluid.’ ‘Ja, tijger, en dat is er nog maar één. Als je op alle gongs tegelijk slaat, zul je eens wat horen. En het klinkt zo vrolijk dat de profeet van plezier gaat dansen.’ ‘O ja?’ ‘Echt waar. Als je me niet gelooft...’ ‘Ik ga het proberen.’ ‘Goed, vooruit dan maar. Ik ben alleen bang dat de profeet boos op me wordt, en daarom mag je er pas op slaan als ik ver weg ben.’ ‘Lieg je niet?’ ‘Nee hoor.’ ‘Als je me voor de derde keer bedriegt en er weer vandoor gaat, maak ik je meteen dood.’

[pagina 49]
‘O ndadèqnâ weruhmu macan, pancèn yâ ngono. Wong bareng taq-tinggal wis malih menèh. Saqjatiné mbiyèn iku ambeng ora koq tlepong. Apâ aku iki wong nunggu tlepong? O yâ isin aku nunggu tlepong ujuté njur aku lungâ. Mulané nèq aku lungâ banjur malih menèh iku aku ora ngerti.’ ‘Yâ saqiki âjâ kakéyan omong. La iki gèq ngâpâ kowé?’ ‘Aku lagi dikongkon karo nabi Suléman.’ ‘Kongkon ngâpâ?’ ‘Kongkon nunggu gong.’ ‘Lo gong iku raq gamelan.’ ‘La yâ, nèq ditabuh swarané krungu neng awang-awangGa naar voetnoot1. ngarepé jeng nabi Suléman.’ ‘O mboq jajal nabuh.’ ‘Ora kenèng. Ndeloq, ngko ènèng sijiné muni.’ Enèng kombang liwat saqduwuré macan karo brengengenGa naar voetnoot2.. ‘Wah yâ swarané apiq yâ.’ ‘Yâ iku lagi siji. Nèq ditabuh kabèh iki wah ramé, nèng ngarepé jeng nabi Suléman kono dadi bisâ jogèd-jogèdan sangking bungahé gamelan iki tâ.’ ‘O yâ?’ ‘Yâ, nèq ora percâyâ...’ ‘Taq-tabuhé cil.’ ‘Lo yâ kenèng ditabuh tapi aku kesikuGa naar voetnoot3.. Lé nabuh kuduné aku sing adoh kâyâ mau.’ ‘Tenan?’ ‘Yâ.’ ‘Tapi ngko nèq ping teluné nèq ora nunggoni, kowé bakal mati.’

[pagina 50]
‘Ja tijger, wees maar niet bang. Als blijkt dat de gongs veranderd zijn, mag je achter me aankomen. Ik zal je opwachten en dan kun je met me doen wat je wilt.’ ‘Dat is afgesproken.’ Kantjil maakte zich uit de voeten. Toen hij ver weg was, bekeek de tijger de gongs van alle kanten, maar hij had niet in de gaten dat die gongs in werkelijkheid wespennesten waren. Toen hij er voorzichtig één aanraakte vloog er een zwerm wespen op, die hem aanviel. Hij rende voor zijn leven want hij werd overal gestoken. Kantjil was intussen al ver weg; hij was de tijger weer te slim af geweest. Na enige tijd kwam kantjil bij een ivoor-bamboe stoel. Men noemt het ivoorbamboe omdat de stengels heel mooi zijn. Als de zon erop schijnt blinkt het als goud. Even later dook de tijger weer op, maar omdat kantjil zich schuldig voelde rende hij niet weg. Hij lachte naar de tijger maar dacht intussen: hoe moet ik de tijger nu weer kwijtraken? Op datzelfde moment werd de ivoorbamboe door de wind bewogen. De stengels schuurden tegen elkaar en dat klonk als een fluit. Dat bracht kantjil op een idee: hé wat klinkt dat mooi, het is net een gouden fluit. De tijger liep op kantjil af en zei: ‘Of je nu wegrent of blijft staan, ik maak je dood en eet je op.’ ‘Ja tijger, je bent nu al drie keer beetgenomen. Maar dat was mijn schuld niet, want die schotel en die gong veranderden vanzelf. Ik had echt de opdracht om op die schotel en die gongs te passen. En nu heb ik weer een opdracht gekregen.’ ‘Wat voor opdracht?’ ‘Ik moet op een gouden fluit passen die bij de gamelan van zoëven hoort.’ ‘Ach, dat was een wespennest.’ ‘Ja maar dat kwam omdat hij veranderde toen ik wegliep. Deze keer zal ik erbij blijven, dus dan kan er niets veranderen.’

[pagina 51]
‘Yâ macan, âjâ wedi. Ngko nèq nganti malih menèh yâ aku tututânâ menèh yâ taq-tunggoni âpâ karepmu.’ ‘Yâ.’ Kancil lungâ. Bareng lungâ adoh, suwé lingaq-linguq macan ndemèq. Iku sing ditunggoni dudu gamelan, yâ iku omah tawon gung! Kadung dimèq macan tawoné bubar ngrubutGa naar voetnoot1. macan. Macané mlayu mergâ diantup tawon. La kancil wis adoh menèh. Tapi kancil pancèn jané tukang akal. Banjur nong kono dilalah nemu grombolan pring-pringan, pring gading. Pring gading iku pancèn apiq dasar jenengé pring gading. Yèn kesorot sengéngé yâ pancèn blerengi mèh kâyâ emas, iku jaré pring gading. Ora antârâ suwé macan tekâ ing kono pisan. Tapi kancil ngrumangsani yèn wis salah ora bakal mlayu tapi mandar karo ngguyu karo nâtâ angen-angen: kepiyé macan bisané ora nggolèqi aku menèh? Banjur pring iku mau antârâ suwé muni mergâ ènèng angin. Gerit dadi kâyâ sulingan. La banjur kancil ndé gagasan: o yâ iki pènaqé kâyâ suling kencânâGa naar voetnoot2.. Banjur kancil ditekani macan. Saqiki macan duwé omongan: ‘Nèq kowé mlayu saqiki yâ mati âpâ nunggoni aku yâ bakal beneran pancèn panganku.’ ‘O yâ macan, ugâ aku wis ping telu ngapusi kowé. Ora ngapusi iku malih, tapi pancèn aku ora ngapusi. Aku dikongkon jané. La iki lagi dikongkon menèh.’ ‘La kon âpâ kowé?’ ‘Iki kongkon nunggu suling kencânâ tunggalé gamelan mau kaé.’ ‘O kaé mau tawon.’ ‘Kaé la wis malih mergâ taq-tinggal. Iki taq-tunggoni ora isâ malih.’

[pagina 52]
‘Ik wil er wel eens op spelen,’ zei de tijger. ‘O dat kan, maar ik zal je eerst laten zien hoe dat moet, want dat is geheim.’ ‘Wat is het geheim, kantjil?’ ‘Dat zal ik je vertellen. Kijk, je moet je tong hier tegen die bamboestengels aan houden, ja hier, hier.’ De tijger stak zijn tong uit en hield hem precies op de plek waar de bamboestengels tegen elkaar schuurden als ze door de wind werden bewogen. Kantjil zei: ‘Nu moet je nog even luisteren, tijger.’ ‘Ja maar straks ga je er vandoor.’ ‘Nee hoor, ik blijf bij je. Houd me maar vast als je me niet vertrouwt.’ ‘Ja.’ ‘Voordat je erop speelt, moet je een toverspreuk zeggen.’ ‘Wat voor toverspreuk?’ ‘Luister maar. Lammetje lammetje laat de stormwind komen, met tapé-sapGa naar voetnoot1. zal ik je belonen. En dat drie keer. Dit is pas de eerste keer.’ ‘Ja.’ ‘Nu nog twee keer. Luister.’ ‘Ja.’ Toen kantjil de spreuk voor de tweede keer uitsprak, waaide het al zo hard dat de tijger met zijn tong tussen de bamboestengels bekneld raakte en dood neerviel. Kantjil was natuurlijk opgelucht. Hij zei bij zichzelf: hè hè nu ben ik mijn achtervolger eindelijk kwijt. Die tijger liet zich wel gemakkelijk beetnemen dat hij zich op die manier de dood liet injagen. Maar het is niet mijn schuld dat hij dood is - ik heb hem niet gedood, die bamboe heeft hem gedood.

[pagina 53]
‘Tenan kowé bisâ nunggoni...? Taq-unèqné...’ ‘Gampang tapi taq-duduhnâ rusiyanéGa naar voetnoot1..’ ‘Kepiyé rusiyané cil?’ ‘Ngéné, iki pring iki ilatmu papaqké réné réné, réné.’ Ilaté mèlèd dibenerké enggon geritan pring gading sing gerit, tegesé gerit iki pring mèpèt. Nèq katut angin obah dadi bisâ medotké ilat iku. Ora antârâ suwé: ‘A ngéné yâ macan.’ ‘Ngko kowé mlayu.’ ‘Ora, taq-tunggoni. Aku dicekel nèq ora percâyâ.’ ‘Yâ.’ ‘Tapi ènèng srananéGa naar voetnoot2..’ ‘La sranané piyé?’ ‘Ngéné, rungoqnâ. Aku nunggoni, ora mlayu aku.’ ‘Yâ piyé?’ ‘Cempé cempé undangnâ baratGa naar voetnoot3. gedé, taq-opahi duduh tapé. La iku kudu ping telu macan. Iki gèq sepisan tâ?’ ‘Yâ.’ ‘Pindo menèh, rungoqnâ.’ ‘Yâ kepiyé?’ Lagi pindo waé angin wis gedé ilaté macan mèpèt pring gerit kecepit, macan mati. Mergâ kecepit ilaté dadi yâ mati. La kancil wis bungah atiné. La saqiki aku wis ora ânâ sing oyaq-oyaq, macan gampangé apusané. Ilaté kecepit pring gading mati. Tapi aku ora dosâ mergâ aku ora matèni.

[pagina 54]
Kantjil was dolblij dat de tijger dood was. Hij vervolgde zijn tocht en ging op zoek naar een dorp. Na enige tijd kwam hij in een dorpje. Daar woonden een landbouwer en zijn vrouw die er een stukje grond bebouwden. Kantjil ging er rechtstreeks op af en even later liep hij er rond alsof het van hem was. De landbouwer verbouwde daar allerlei gewassen. Alles wat een landbouwer zoal verbouwt was er te vinden: pepers, boulanger, bacove, pinda, komkommer, enzovoort. Kantjil had geen belangstelling voor de gembili-knollen of de bacove, hij had alleen zin in de hele jonge komkommers. Men kan rustig zeggen dat hij eraan verslaafd was. Hij begon ervan te eten en dacht even later niet meer over weggaan: hij wilde er voor altijd blijven en elke dag zijn buik voleten. En zo deed kantjil zich dag in dag uit als een vorst te goed aan de komkommers van de landbouwer. Een paar weken later ging de landbouwer met zijn dochters Mentruk en Mentrik een eindje wandelen. ‘Kom, Mentruk en Mentrik, laten we eens een kijkje op ons grondje nemen.’ ‘Ja, pa.’ Intussen waren alle jonge komkommers verdwenen, alleen de rijpe en de bijna rijpe waren nog over. ‘O, Mentruk en Mentrik.’ ‘Wat is er pa?’ ‘Alles is verdwenen.’ ‘Wat is er verdwenen pa?’ ‘Alles staat er goed bij, alleen de jonge komkommers zijn weg. Hoe is dat mogelijk? Nu kunnen we straks geen komkommers eten. Kom laten we naar huis gaan.’ Na terugkomst ging de landbouwer op zoek naar gom van de broodvruchtboom. Hij was er lang mee bezig want hij had veel nodig. Hij wilde namelijk een vogelverschrikker van gom maken. Na een paar maanden had hij genoeg lijm verzameld.

[pagina 55]
Banjur kancil saking bungah-bungahé macan mati dèwèqé terus mlayu menèh mlaku ngener golèq perdésanGa naar voetnoot1. karepé. Ora antârâ suwé ing kono pancèn weruh nggon perdésan yâ iku nggoné bapaq tani biyung tani. Iku tegesé pertanèn, perdésan. Banjur kancil ndelasaq-ndelasaq ing kono menangi désâ yâ iku pedukuhan, karang pedukuh kanggo wong tani. Ora antârâ suwé kancil sajaqé kâyâ wong gedé mlaku ngétan ngulon ngalor ngidul. Ing kono weruh tandurané wong tani mawarnâ-warnâ. Pancèn wong tani tandurané lomboq, térong, gedang, pari, kacang, timun, saqantéroné. Anaming kancil ora butuh panganan uwi gembiliGa naar voetnoot2. utâwâ gedang. Sing dipangan kancil yâ iku timun kang isih nom déwé, iku dipangan karo kancil. Presasat kâyâ kanggo kulinan tegesé kulinâ iku manggon. Wis ora bakal mlaku, ming wareg wetengé salawasé karepé kancil. Banjur kancil iku sasat kâyâdéné patihGa naar voetnoot3. saben dinâ mangan karèq mangan tapi tetandurané paq tani, yâ iku sing pangané timun kang isih nom-nom. Ora antârâ suwé lan ora antârâ sasi banjur paq tani mlaku-mlaku karo anaqé wédoq loro Mentruk karo Mentrik. ‘Ayo Mentruk, Mentrik, pâdâ niliqi tandurané.’ ‘Ayo paq.’ Ora antârâ suwé saben timun kabèh wohé sing nom-nom wis ora ènèng, karèq ènèngé sing wis tuwâ utâwâ sing râdâ tuwâ. ‘O Mentruk karo Mentrik.’ ‘Apâ paq?’ ‘Wah yâ kélangan iku...’ ‘Kélangan âpâ paq?’ ‘Kabèh tanduran apiq-apiq tapi timun sing nom wis ora ènèq. La iki kepiyé, mbésuq yâ ora isâ mangan iki. Saqiki ngéné, ayo pâdâ mulih, ayo.’ Tekâ ngomah paq tani nggolèq pulut yâ iku pulut gori bendâGa naar voetnoot4.. Lé nggolèq pulut iku yâ nganti suwé mergâ lé nggawé pulut diéntâ bakal digambar wong. Pulut iki digambar wong. Ora antârâ suwé wis ènèng sesasèn-sasènan pulut wis akèh banjur nggambar wong banjur dipasang ânâ ing keboné pategalan. Ora antârâ suwé menèh banjur pâdâ mulih.

[pagina 56]
Hij maakte een vogelverschrikker en zette die samen met zijn dochters op zijn kostgrondje. Daarna gingen ze weer naar huis. ‘Kom, Mentruk en Mentrik, laten we naar huis gaan. Als er een dier komt eten, blijft hij vast en zeker aan die lijm plakken en kan hij niet meer weg.’ ‘Ja, papa.’ Toen gingen ze naar huis. Korte tijd later kwam kantjil onder het zingen van uro-uroGa naar voetnoot1., tembangGa naar voetnoot2. en lofliederen bij de komkommer-aanplant. Toen hij zijn buik had volgegeten, ontdekte hij de vogelverschrikker. Hij liep er naar toe, want hij dacht dat het een mens was, hij had niet in de gaten dat het een val was. Hij bekeek de vogelverschrikker van alle kanten en liep er al zingend omheen. Met zijn ene hand raakte hij hem voorzichtig aan en wat gebeurde er? Zijn hand bleef vastplakken, hij kon niet meer loskomen. ‘Hé is dit nu een Islamitische groet of een Westerse groet?’ Vervolgens gaf hij hem een klap met zijn andere hand en die bleef toen ook vastzitten. ‘Wat zullen we nu hebben’, riep kantjil uit. Toen gaf hij een schop met zijn linkervoet en die bleef ook vastzitten en vervolgens trapte hij met zijn rechtervoet en ook die plakte vast. Kantjil kon nu niet meer lopen en zat in de val die de landbouwer voor hem gezet had. Later op de dag zei de landbouwer tot zijn dochters: ‘Het is al gauw donker. Laten we nog even gaan kijken of er weer komkommers verdwenen zijn.’ En zo gebeurde. Ze gingen op hun kostgrondje kijken en ontdekten wat er gebeurd was. ‘Hé, Mentruk en Mentrik, nu begrijp ik hoe het komt dat die komkommers verdwenen zijn.’ ‘Ja, kantjil heeft ze opgegeten.’

[pagina 57]
‘Ayo Mentruk Mentrik mulih, iki nèq ènèng kéwan sing mangan iki mesti nèq kenèng pulut yâ ora isâ mlaku.’ ‘Yâ paq, yâ.’ Banjur pâdâ mulih. Ora antârâ dinâ menèh si kancil karo mlaku-mlaku karo urâ-urâ tembangan pujian cedaq nang nggon wit timun. Kadung wis mangan timun wareg, weruh ènèng gambar wong banjur dicedaqi karo kancil. Iku kancil ora ngerti nèq iku pasangan, yâ gagasané wong waé. Banjur kancil ngiling-ngilingi gambar wong mau. Di-iling-ilingi mubeng-mubeng karo urâ-urâ. Kadung didemèq tangané siji kantil wis ora ucul. ‘Lo koq iki salaman cârâ kaji âpâ cârâ Lândâ?’ Ditabuq tangané menèh, loro wis kantil. ‘Lo kepiyé iki?’ Banjur disépaq sikil kiwâ tengen, kantil kabèh dadi kancil wis ora isâ mlaku, kenèng pasangané paq tani. Wis mèh antârâ awan banjur paq tani ngajaq anaqé: ‘Ayo iki wis lingsir soré ditiliqi keboné ngko ènèng tandurané ilang menèh âpâ ora.’ Ditiliqi banjur mengkono: ‘Lo Mentruk karo Mentrik, mulané timun entèq.’ ‘La dipangan kancil.’

[pagina 58]
‘Zo is het. Weet je wat, ik draag kantjil op mijn schouder naar huis en dan ga ik hem slachten en koken.’ ‘Ja, laten we dat doen.’ De landbouwer maakte kantjil los van de gom en droeg hem op zijn schouder naar huis. Toen ze thuiskwamen was de zon al bijna onder, het was immers een behoorlijk grote afstand van het kostgrondje naar hun huis. Omdat het niet toegestaan is om 's nachts dieren te slachten, sloot de landbouwer kantjil in een grote mand op en legde hij een dakpan op de opening. Vervolgens zei hij tot Mentruk en Mentrik: ‘Morgenvroeg moeten jullie kokos raspen want ik wil van kantjil dèndèng ragiGa naar voetnoot1. maken.’ ‘Ja, papa.’ Kantjil had het gevoel dat zijn laatste uur geslagen had. Maar Allah beschikte anders en gaf aan de gebeurtenissen een andere loop. De landbouwer had een heleboel honden en één ervan werd blang-njunjang genoemd. De honden vlogen met zijn allen op kantjil af om hem op te eten. Toen ze bij de kooi gekomen waren zei blang-njungjang: ‘Hé daar hebben we kantjil!’ ‘Ja, blang-njungjang, ik ben het.’ ‘Wat doe je daar kantjil?’ ‘Ach, wat ben je toch dom.’ ‘Hoezo?’ ‘Morgen ga ik trouwen.’ ‘O ja? Met wie ga je dan trouwen?’ ‘Ik ga met Mentruk en Mentrik trouwen.’ ‘Kijk eens hier, kantjil. Ik ben al van jongsafaan hier en heb mijn baas jaren trouw gediend, terwijl jij nog maar net komt kijken. En nu geeft hij zijn dochters niet aan mij maar aan jou, hoe is dat mogelijk?’ ‘Dan moet je maar niet zo dom zijn. Je hebt gelijk dat ik hier nog maar kort ben, maar ik gebruik tenminste mijn verstand.’ ‘Is het echt waar dat je gaat trouwen?’

[pagina 59]
‘Yâ bener wuq. Ayo iki kancil taq-panggulé, gâwâ mulih sésuq awan dibelèh digodog.’ ‘Yâ paq.’ Banjur kancil dijipuq sângkâ wong-wongan pasangané mau dipanggul digâwâ mulih. Antârâ tekâ ngomah wis mèh surup mergâ sangking adohé keboné. Tekâ ngomah wis surup. Banjur rèhné wong mbelèh kéwan iku yèn titah Adam ora kenèng yèn bengi, kudu awan. Banjur kancil dikurungi karo ténggoq gedé ditindihi watu kentèng. Banjur Mentruk karo Mentrik diomongi: ‘Kono, sésuq-ésuq pâdâ marut klâpâ. Kancil iki digawé dèndèng ragiGa naar voetnoot1..’ ‘Yâ paq.’ La kancil ngrumangsani wis bakal tekâ patiné. Atapi ndilalah gusti Allah iku lagi nggawé lakon. Ing kono paq tani duwé ingon-ingon asu, blangñuñang. Asu iku banjur pâdâ ngroyoq, karepé arep mangan kancil. ‘Lo koq kancil.’ ‘Yâ koq asu blang.’ ‘La kowé ngâpâ nang kono?’ ‘La wong kowé bodo...’ ‘Bodo âpâ?’ ‘Aku bakal dadèqké mantèn sésuq.’ ‘Lo mantèn sâpâ?’ ‘Mentruk lan Mentrik kaé bakal bojoku.’ ‘Deloqen cil. Aku sing pirang-pirang taun awit ciliq nganti gedé ngawulâ koq ora bakal dirabèqké. La kowé tekâ mau soré koq bakal dirabèqké?’ ‘Lo, la wong kowé bodo ngono. Aku senajan tekâ wingi soré aku nduwé pangertèn.’ ‘Lo tenan âpâ cil?’ ‘Yâ, nèq ora percâyâ deloqen. Sésuq nèq wayahé jam papat ésuq la pâdâ marut klâpâ bakal ngundangi tanggané, arep masaq-masaq. Arep kawinan aku, Mentruk karo Mentrik bojoku.’

[pagina 60]
‘Je hoeft het niet te geloven, je zult het morgen wel zien. Morgenvroeg om vier uur gaan ze kokos raspen en roepen ze de buren bij elkaar om te koken. Heus ik ga trouwen, Mentruk en Mentrik worden mijn vrouw.’ ‘Ach, je verbeeldt je wat.’ ‘Nee hoor, je zult het zelf zien.’ ‘Goed, luister eens kantjil, ik heb een voorstel. Je bent een slim dier...’ ‘Wat wil je?’ ‘Als je nu eens uit die kooi ging...’ ‘Hoe kan dat nu met die dakpan er bovenop?’ ‘Nou, ik rol die dakpan eraf en dan ga jij eruit en kruip ik erin.’ ‘Nee, dat doe ik niet want als ik erin blijf krijg ik straks twee vrouwen.’ ‘Maar je bent toch knap, kantjil? Straks zoek ik een andere vrouw voor jou.’ ‘Goed, daar ga ik mee akkoord. Maar doe het een beetje rustig aan als je die dakpan eraf rolt.’ ‘Ja hoor, wees maar niet bang. Ik rol hem er heel voorzichtig af.’ Met zijn allen konden de honden de dakpan er gemakkelijk afrollen en zo werd kantjil bevrijd. Blang-njunjang kroop in de mand en kantjil ging er vandoor. De volgende morgen riep de landbouwer in alle vroegte Mentruk en Mentrik bij zich. ‘Mentruk.’ ‘Wat is er pa?’ ‘Heb je de kokos al geraspt?’ ‘Nee, nog niet.’ ‘Begin er dan aan, want ik ga kantjil zo meteen slachten en klaarmaken, zodat we hem als toespijs kunnen gebruiken.’ ‘Ja pa.’

[pagina 61]
‘Wah kancil koq sombong.’ ‘Ora ngono. Jajal nèq ora percâyâ.’ ‘Wis saqiki ngéné cil. Kowé rèhné wong pinter...’ ‘Ngâpâ arepan?’ ‘Kowé saqiki lungâ waé.’ ‘La piyé ditindihi kentèng kon lungâ?’ ‘Ora, ngko kentèngé taq-glimpangné. Kowé metuâ taq-lebonané.’ ‘Ah ora, aku ndé bojo loro bakalé koq.’ ‘Ora cil, wong kowé sing pinter yâ aku waé sing nggolèqké bojo kowé.’ ‘O yâ nèq ngono yâ aku gelem. Tapi lé ngrubuhké kentèngé sing alon-alon.’ ‘Yâ cil, âjâ wedi, ngko taq-glimpangné alon-alon.’ La wong asu blang dasar akèh, banjur watu diglimpangké kancil dibukaq karo asu. Asu blangñuñang mlebu saqjeroné ténggoq. Kancil bablas lungâ. Esuq-ésuq paq tani Mentruk karo Mentrik diundang: ‘Mentrik.’ ‘Apâ paq?’ ‘Wis marut klâpâ?’ ‘Durung.’ ‘Ndang marut klâpâ ngko taq-belèhé kancilé, digé lawuh mangan.’ ‘Yâ paq.’

[pagina 62]
Toen Mentruk en Mentrik kokos wilden gaan raspen, zagen ze wat er gebeurd was. Meteen riepen ze hun vader: ‘Papa, pa.’ ‘Wat is er?’ ‘Kantjil is er niet meer.’ ‘Hoe kan dat nu, ik heb er een zware dakpan op gelegd.’ ‘Toch is het zo. Blang-njunjang zit er nu in!’ De landbouwer ging kijken en zag dat het waar was. Hij dacht dat de hond ongehoorzaam geweest was en kantjil opgegeten had, en daarom gaf hij hem met een stok een flink pak slaag. De landbouwer wist niet dat kantjil er vandoor was gegaan. Er waren zoveel honden dat kantjil wel opgegeten moest zijn. Maar kantjil was niet opgegeten, hij was allang uit het dorp weggevlucht. Door deze gebeurtenis had kantjil geleerd, dat de mens een listig wezen is, en sindsdien durfde hij niet meer in zijn buurt te komen. Om niet weer in de val te lopen, ontweek hij voortaan de dorpen en vluchtte hij het dichte oerwoud in. Kantjil was uitgelaten en rende huppelend over bergen, langs ravijnen en door uitgestrekte bossen. Hij had zich in het grote bos teruggetrokken en vermeed de plaatsen waar mensen wonen omdat hij bang was dat ze hem kwaad zouden doen. In het grote bos was een hele diepe put, die al lange tijd droog stond. Als kantjil daarin zou vallen zou hij er zonder hulp niet meer uit kunnen komen. Kantjil was zo dartel dat hij de put niet zag en erin viel. ‘Dit wordt mijn dood’ dacht hij, ‘deze put is erg smal en verschrikkelijk diep. Hoe moet ik hier ooit nog uitkomen? Dit wordt mijn dood, in deze put zal ik aan mijn einde komen. Maar de profeet Salomo is de koning der dieren en hij weet wie goed en wie slecht is. Misschien zendt hij me straks een touw zodat ik eruit kan klimmen. Het komt omdat ik teveel gegeten heb; daardoor lette ik niet goed op en zag ik de put niet.
[pagina 63]


[pagina 65]
Kadung arep mecah klâpâ Mentrik karo Mentruk ngomong karo paqé: ‘Paq, paq.’ ‘Apâ?’ ‘La wong kancil wis ora ènèng.’ ‘Mângsâ, ditindih kentèng.’ ‘Yâ mandar asumu blangñuñang sing ènèng.’ La asuné dideloq karo kaki tani ndapaq temenan. Banjur asu mau dipentungi karo kaki tani mergâ salah gawé. Ndarani kancil dipangan asu, ora ngerti nèq kancilé wis lungâ. La paq tani gagasané wis dipangan asu mergâ asuné akèh. Tapi kancil ora dipangan asu mung lungâ sângkâ désâ kono. Banjur ngerti nèq manungsâ kuwi akalé akèh banjur ora wani cedaq enggon manungsâ menèh. Bablas nang tengah alas gung liwang-liwungGa naar voetnoot1. mergâ ngko nèq cedaq désâ ndaq kuwatir kenèng kâlâ menèh. Banjur lungâ. Saking bungahé kancil olèhé lungâ karo jingklaq-jingklaq mlayu-mlayu nurut gunung nurut jurangGa naar voetnoot2. alas gedé. Ora ngerti ing kono ènèng luwangan sumur. Lé lungâ kancil tumekâGa naar voetnoot3. ing alas gedé menèh mergâ ñingkiri sângkâ pedésan wedi nèq diganggu-gawéGa naar voetnoot4. manungsâ. Ing alas gedé kono ènèng sumur mati luwih déning jero. Yèn kancil ora ânâ sing tulung ora bakal bisâ munggah sângkâ sumur mati iku. Ora antârâ suwé kancil mlayu-mlayu kejegur onong njeroné sumur. Bareng kejegur dèwèqé ngrumangsani iki patiku saqiki, sumur ciut gèq duwuré semono. La iki aku piyé iki? Aku munggahâ yâ ora bisâ. Wah wis, mati aku. Dadi patiku iki nang jero sumur bakalé. Tapi jaré jeng nabi Suléman kuwi ratuné kéwan ngerti sing âlâ beciq. Menâwâ ngko aku yâ dikirimi tali dadi bisâ munggah. Tapi yâ ora liwat pancèn wong kuwi nèq kewaregan ora nduwé dunung, ora ngerti nèq iki mau ènèng sumur mati. Kadung ngerti wis kejegur kâyâ ngéné.

[pagina 66]
Toen ik hem zag was het te laat en lag ik er al in. Zo zat kantjil onder in die put te mopperen. Hij dacht dat hij er zijn laatste adem zou uitblazen. Na enige tijd kwam er een olifant aan. De olifant was net op weg gegaan om een wandeling door het grote bos te maken. Olifanten leven immers in het grote bos. Toen hij bij de droge put kwam en kantjil daar zag zitten, vroeg hij: ‘Hé kantjil, wat doe je in die put? Wat voor eten zoek je daar?’ ‘Wat zeg je, olifant?’ ‘Wat voor eten zoek je daar in die droge put? Daar is geen gras hoor, er is helemaal niets want het is een oude put.’ ‘Ja dat is waar, maar wat ben je toch dom, olifant.’ ‘Hoezo?’ ‘Je bent net zo dom als je groot bent.’ ‘Hoe kun je dat nu zeggen?’ ‘Het enige wat jij kunt bedenken is dat hier geen eten te vinden is en dat ik hier dood zal gaan.’ ‘Dat is toch ook zo? Wie zal je daar eten geven? Hoe kun je dan in leven blijven?’ ‘Ja, maar je weet niet dat ik hier zit te bidden. God heeft me opgedragen om te vasten, omdat de hemel naar beneden zal storten en de aarde bedolven zal worden.’ ‘Ach, je liegt.’ ‘Je moet niet zo gauw zeggen dat ik lieg. Maar goed, steek je slurf eens in de lucht en kijk eens naar de hemel. Je zult dan zien dat de hemel breekt en naar beneden komt.’ De olifant keek naar de hemel en zag overal wolken, zwarte, gele en witte. Juist toen de olifant keek pakten de wolken zich samen. Hij dacht: kantjil heeft gelijk, de hemel komt naar beneden. In werkelijkheid waren het maar gewone wolken en was er geen sprake van dat de hemel naar beneden zou storten. De olifant dacht bij zichzelf: als de hemel straks naar beneden komt, ben ik er het eerst geweest want ik ben zo groot. Maar als ik in de put zit kan ik het misschien overleven.
[pagina 67]


[pagina 69]
Kancil grenengan ânâ ing jero sumur sarânâ rumângsâ wis bakal tekâ ing patiné. Ora antârâ suwé banjur ânâ sewijining kéwan yâ iku gajah tekâ. Gajah iku sumediyanéGa naar voetnoot1. yâ namung mlaku-mlaku rèhné wong gajah iku pancèn panggonané ngalas gedé. Banjur tekâ ing sumur mati weruh ènèng kancil nong jero kono. Gajah takon: ‘Lo kancil koq nong jero sumur kâyâ ngono? Kowé arep nggolèq pangan âpâ cil?’ ‘Apâ jah?’ ‘Kowé iki arep nggolèq pangan nang jero sumur mati kuwi? Ora ènèng suket yâ ora ènèng âpâ-âpâ wong nggon telaq sumur. Yâ soso ngono kuwi, alus, ora ènèng bañuné wong jané sumur mati.’ ‘O yâ jah, mulané kowé âjâ bodo banget.’ ‘Bodo âpâ?’ ‘Kowé iki gedéâ gedé bodo.’ ‘La koq ngarani aku gedé bodo kepiyé cil?’ ‘Kowé iki weruhmu raq ming aku bakal mati utâwâ ora mangan nong kéné.’ ‘La ñatané. Sâpâ arep ngekèhi pangan kowé rono, yâ ora bisâ cil.’ ‘Yâ tapi aku lagèq muji karo Pangéran kongkon tirakat mergâ buminé bakal kurugan langit.’ ‘Goroh.’ ‘Lo gajah iki, nèq aku ngomong kowé ngomong goroh. Wis, saqiki kowé tlaléné karo matamu dangaqnâ langit kaé, deloqen kaé. Raq ting prengkapGa naar voetnoot2. kaé bakal ambleg.’ Gajah ndeloq langit. Langit iku isiné mégâ, ènèng sing ireng ènèng sing kuning ènèng sing putih. Saqjatiné mégâ papan-papan pantan-pantanGa naar voetnoot3. tapi gagasané gajah omongé kancil mau bener bakal ambleg. Tapi iku mégâ, ora koq langit arep ambleg. Banjur gajah duwé gagasan: yâ kaé nèq mengko ambleg aku gedéné seméné genah aku mati disiq. Iku sing nong sumur yâ urung mati.

[pagina 70]
Hij zei: ‘Kantjil.’ ‘Wat is er?’ ‘We moeten elkaar toch helpen?’ ‘Hoe bedoel je dat?’ ‘Laat mij ook in de put.’ ‘Nee hoor, daar komt niets van in, want ik zit te bidden om gespaard te blijven als de hemel neerstort.’ ‘Ik wil ook bidden.’ ‘Ik begrijp wel dat je wilt bidden want je bent zo groot. Straks ben jij er het eerst geweest, maar dat zal mij een zorg zijn.’ ‘Nee kantjil, laat mij ook in de put. Straks komt de hemel naar beneden en word ik bedolven.’ ‘Kijk nog maar eens goed als je me niet gelooft.’ ‘Ja, ik geloof je. Laat mij nu ook in de put.’ ‘Nee, geen sprake van, want ik zit hier om de Schepper te vragen of Hij mij wil sparen.’ ‘Ja maar mag ik dan niet naast je komen zitten.’ ‘Nee, je krijgt je zin niet.’ De olifant bleef aandringen en probeerde kantjil over te halen, maar kantjil gaf niet toe. Hij hoopte heimelijk dat de olifant in de put zou komen, maar hij deed alsof hij het niet wilde. Na een tijdje zei de olifant zielig: ‘Ach kantjil, ik ben wel groot maar ik kan de hemel echt niet op mijn rug torsen, ik zal dan zeker bezwijken. Jij bent maar klein en dan zit je ook nog op zo'n mooi plekje.’ ‘Ja, dit is een heel mooi plekje want terwijl jij straks dood gaat blijf ik in leven.’ ‘Daarom wil ik juist bij jou in de put komen.’ ‘Ach je bent zo groot ... Hoe kan je er nog bij? Straks vertrap je mij ook nog.’ ‘Nee, ik heb een plan kantjil. We moeten elkaar toch helpen?’ ‘Wat wil je daarmee zeggen?’

[pagina 71]
‘Cil.’ ‘Apâ jah’ ‘Saqiki ngéné, wong iki apiqé seduluran.’ ‘La seduluran piyé?’ ‘Aku mèlu njero kono.’ ‘Wah wis ora kenèq, ora kenèq. Iki wis soso kanggo muji supâyâ nèq ambleg kaé aku ora mati koq.’ ‘Ora cil. Yâ aku taq-mèlu nang kono mèlu nenuwun muji.’ ‘La kowé nuwun muji wong gedé semono, yâ mèn mati disiq kowé.’ ‘Ora cil, aku taq-mèlu nang kono. Deloq kaé selaq ting prengkap ngko ngebreki aku.’ ‘La yâ deloqen nèq ora percâyâ.’ ‘Wis, aku mèlu nang...’ ‘Ora, ora kenèng. PersébanGa naar voetnoot1. iki kanggo nenuwun karo sing gawé urip supâyâ aku âjâ mati.’ ‘Ora, aku taq-mèlu rono.’ ‘Ora, ora kenèng.’ Banjur adrengGa naar voetnoot2., gajah meksâ kancil nanging ora olèh karepé. Namung pikiré saqjané ngarep-arep, ning lahiré ora olèh. Ora antârâ suwé gajah melas-asih: ‘O alah cil, senajan aku gedé nèq ñânggâ langit yâ ora kuwat. Kowé wis ciliq nunggoni papané apiq ngono.’ ‘La iyâ, iki papan apiq ciliq. Iki supâyâ nèq kowé ngko mati aku urung mati.’ ‘Yâ aku taq-mrono cil.’ ‘Ah kowé iki gedé semono aku ciliq. Kepiyé yâ, ngko aku kepidaq yâ aku mati pisan.’ ‘Ngéné cil, wong jenengé seduluran.’ ‘Piyé?’ ‘Kowé ngko nong gegerku kéné, taq-sunggi, wong kowé ciliq.’ ‘Lo ngko kowé midaq aku.’ ‘Ora cil ora, tenan ora.’ ‘Nèq kowé omong ngono yâ taq-gugu. Yâ medunâ ning sing alon-alon.’ ‘Yâ cil, âjâ kuwatir.’

[pagina 72]
‘Als je me in de put laat, mag je straks op mijn rug of op mijn hoofd zitten. Je bent toch maar klein.’ ‘Ja, maar straks trap je me nog dood.’ ‘Nee hoor, echt niet.’ ‘Goed, ik geloof je op je woord. Kom maar naar beneden; maar doe het wel voorzichtig alsjeblieft.’ ‘Ja, wees maar niet bang.’ Terwijl de olifant omhoog keek naar de wolken die zich boven hem samenpakten, liet hij zijn achterpoten in de put neer. Hij zette zijn poten zo dat kantjil niet geraakt werd en gemakkelijk bij zijn staart kon komen. ‘Hé kantjil, trek je maar aan mijn staart op.’ ‘Maar breekt hij dan niet?’ ‘Nee hoor.’ Toen kantjil zijn staart vastgegrepen had, ging de olifant rechtop zitten. Zijn slurf stak in de lucht. Van zijn staart tot aan zijn slurf was de olifant zo lang dat zijn slurf nog uit de put stak. Kantjil riep: ‘Olifant.’ ‘Ja, wat is er?’ ‘Je moet je staart omkrullen zodat ik bij je kop kan komen.’ ‘Goed..., klim nu naar boven.’ Kantjil klauterde voorzichtig omhoog en bereikte zo de kop van de olifant. Daar ging hij zingen en bidden totdat de wolken naar hun oude plaats teruggingen en de hemel weer helder werd. Toen zei kantjil tegen de olifant: ‘De lucht is nu al een paar dagen helder gebleven, de hemel is niet meer gebroken. Zou hij dan toch niet neerstorten?’ ‘Ik weet het niet,’ antwoordde de olifant, ‘je moet maar eens gaan kijken.’ ‘Ja ik zal boven eens een kijkje nemen.’ ‘Ja, doe dat.’ ‘Hé, je slurf steekt nog een heel eind uit de put. Als ik je niet een plaatsje gegeven had, was jij er het eerst geweest.’

[pagina 73]
Ora antârâ suwé gajah karo ndeloq nduwur mégâ pating prengkap medunké sikilé mburi loro, ñimpangi kancil supâyâ nang buntut disiq. ‘Hé cil nang buntut kéné.’ ‘Yâ ngko pedot.’ ‘Ora.’ Kancil nang buntut, gajah mapan. Kadung mapan tlaléné isih nong duwur mergâ gajah luwih gedé luwih dâwâ karo tlaléné karo buntuté. Raq tlaléné isiq nong duwur. ‘Gajah.’ ‘Yâ la piyé?’ ‘La saqiki diukel, aku taq-nang ndasmu kono.’ ‘Yâ mrambat.’ Kancil alon-alon mrambat nang ndasé gajah. Banjur karo urâ-urâ karo memuji ngomong. Kari-kari ora suwé langit mégâ-mégâ mapan panggonan déwé-déwé menèh, dadi langit resiq sumeblaq kâyâ mau-mauné menèh. Banjur kancil ngomong karo gajah: ‘Lo jah, iki wis pirang-pirang dinâ koq râdâ padang, sing ting prengkap ora sidâ. Apâ ora sidâ ambleg yâ?’ ‘Yâ mbuh cil, jajal tiliqânâ.’ ‘Yâ aku taq-ndeléGa naar voetnoot1. sidâ ambleg âpâ ora. Taq-munggah taq-tiliqané.’

[pagina 74]
‘Ja dat weet ik en daarom ben ik je ook erg dankbaar dat je me dit plekje hebt gegeven. Maar kijk nu eens of de hemel wel of niet is neergestort.’ ‘Ja, ik klim naar boven.’ Kantjil klom langs één van de slagtanden omhoog en liet de olifant alleen in de put achter. Toen kantjil boven gekomen was, riep hij naar de olifant: ‘Olifant.’ ‘Wat is er kantjil?’ ‘Je mag wel van geluk spreken dat je in de put hebt gezeten, want anders had je het niet overleefd.’ ‘Ja, dat besef ik heel goed.’ ‘We hebben het er allebei levend afgebracht. Ik heb gekeken en de lucht is nu weer helder, het einde van de wereld is nog niet gekomen. Kom nu maar naar boven.’ ‘Ja, dat zal wel lukken. Waar ga je nu naartoe, kantjil?’ ‘Ik ga weer verder.’ ‘O ja, maar pas op dat je niet in een put valt.’ ‘Nee hoor, dat zal mij niet overkomen.’ Kantjil vervolgde zijn tocht en liep alsmaar verder. Tenslotte kwam hij bij een kali of zoals we in Suriname zouden zeggen een gotro, een sloot. Aan de kant van die sloot zaten heel veel slakken. Kantjil was al een hele tijd onderweg en had dorst gekregen. Daarom ging hij water drinken in de sloot. Toen hij zijn dorst gelest had kwam hij een slak tegen, die hem aansprak: ‘Hé ben jij daar kantjil.’ ‘Ja, slak.’ ‘Waar ga je naar toe?’ ‘De profeet Salomo heeft me opgedragen om een reis om de wereld te maken. Hij wil dat ik hulde breng aan de dieren waar hij heer over is.’ ‘Als je een reis om de wereld durft te maken, durf je vast ook wel een wedloop met mij te houden?’

[pagina 75]
‘Yâ.’ ‘Lo tlalé turah seméné karo sumuré, yâ kowé nèq ora onong sumur yâ mati disiq.’ ‘Yâ cil, mulané yâ aku matur kesuwun karo kowé aku dikèhi nggon. La saqiki kowé tiliqânâ âpâ ambleg âpâ ora.’ ‘Yâ, taq-munggah.’ Kancil munggah sângkâ gadingéGa naar voetnoot1. gajah. Gajahé isih ènèng sumur mati. Rèhné gajah iku pancèn gedé, dasar yâ pancèn rosâ banjur kancil ngomong: ‘O gajah.’ ‘Apâ cil?’ ‘Wah bejané kowé, tapi nèq ora ènèng sumur iki mau kowé yâ pâdâ waé mati disiq.’ ‘Yâ cil.’ ‘La rèhné saqiki pâdâ uripé aku wis ndeloq langit apiq menèh ora sidâ kiyamat yaqé. Wis saqiki munggahâ jah.’ ‘Yâ aku bisâ munggah. La kowé ñang ndi cil?’ ‘Aku taq-mlaku-mlaku menèh.’ ‘O yâ, nèq mlaku sing ati-ati yâ. Ajâ sampèq kejegur sumur.’ ‘Ora jah, mâsâ gèq kejegur sumur.’ Banjur kancil terus mlaku menèh, terus mlaku menèh. Banjur nong kono kancil weruh ânâ ing kali. Nèq kali iku mungguh Surinama kéné gotro, dadi ciut. Ing pinggir kali kono akèh kéyong. Banjur kancil bar sângkâ sumur mati wis suwé, ñang kali. Anâ ing kono banjur ngombé bañu. Bar ngombé bañu kepetuq karo kéyong. La banjur kéyong takon karo kancil: ‘Lo koq kancil.’ ‘Yâ koq yong.’ ‘Nang ndi mlaku-mlaku?’ ‘MideriGa naar voetnoot2. jagat mergâ dikongkon jeng nabi Suléman kudu mideri jagat bekti karo ingon-ingoné nabi Suléman.’ ‘O yâ, nèq pancèn kowé péngin mideri jagat âpâ kowé pinter wani balapan karo aku?’

[pagina 76]
‘Maar slak, je bent vergeleken bij mij zo klein.’ ‘Ja, dat weet ik wel.’ ‘Hoe kun je mij dan vragen om tegen je hard te lopen? Je graaft dan toch je eigen graf?’ ‘Nee hoor. Ik zal je dit zeggen: als je van me wint, kun je koning worden.’ ‘Is dat echt waar?’ ‘Ja. Laten we het proberen. Ik vraag alleen 35 dagen uitstel.’ ‘Goed slak, ik neem je uitdaging aan. Over 35 dagen zal ik tegen je hardlopen. Maar als je verliest verbrijzel ik je huis.’ ‘Ja, dat is goed.’ Kantjil vervolgde luid zingend zijn weg. Na 35 dagen zou hij weer terugkomen naar de plek waar hij de slak ontmoet had. De slak was klein maar slim. Hij vertelde aan al zijn vrienden dat hij tegen kantjil zou hardlopen en vroeg aan de slakken die ongeveer even groot waren als hij om te voorschijn te komen zodra kantjil aan zou komen rennen. Dan zou kantjil denken dat de slak harder kon lopen dan hij. In die 35 dagen kon de slak de hele afstand afleggen en zijn vrienden overal langs de route instrueren. Als kantjil zou roepen ‘Slak!’ dan moest de slak die nog voor hem was antwoorden ‘Ja!’. De dag brak aan dat kantjil zijn afspraak met de slak moest nakomen. Hij zocht de slak weer op en zei: ‘Slak.’ ‘Wat is er kantjil?’ ‘Wat hebben we 35 dagen geleden afgesproken?’ ‘We hebben afgesproken dat je als je van me wint koning kunt worden.’ ‘Meen je dat nog steeds?’ ‘Ja, ik lieg niet, dan kun je echt koning worden.’ ‘Als je ervoor zorgt dat ik koning word, zal ik je alle eer bewijzen, je met weldaden overladen en je huis helemaal opknappen.’ ‘Echt waar?’ ‘Ja. Kom, laten we starten.’

[pagina 77]
‘Kéyong kuwi, kowé ciliq, aku gedé katimbang kowé.’ ‘Yâ cil.’ ‘La koq kowé ngajaq balapan karo aku iki raq yâ kowé sasat ngajaq golèq patimu.’ ‘Ora. Ngko nèq kowé menangké aku sasat kowé bakal bisâ dadi ratu.’ ‘Tenan âpâ?’ ‘Iyâ, jajal saqiki aku semâyâ selapan dinâ.’ ‘O yâ kéyong, nèq kowé wis semâyâ selapan dinâ taq-anani taq-saguhi iki balapan karo aku. Tapi nèq kalah kowé taq-remuq omahmu.’ ‘Yâ, âjâ wedi.’ Kancil banjur sambiGa naar voetnoot1. urâ-urâ mlaku-mlaku turut dalan. Antârâ wis selapan dinâ bakal mârâ meñang nggoné kéyong menèh. Kéyong senajan ciliq nduwé akal. Mrambat saben kancané diomongi nèq bakal balapan karo kancil. Ngko nèq petuq nèq diceluq kudu kongkon ngétoq sing pâdâ gedé-gedé, sing kirâ pâdâ gedéné. Ngko dadi percâyâ nèq awaqé déwé isâ banter. Nèq selapan dinâ yâ adoh lé mlaku. Kono omong-omong kancané, omong ngko nèq diceluq kancil ‘Kéyong’ kudu nang ngarepé kon sumaur ‘Yâ.’ Ora antârâ suwé kancil banjur wis tekâ wayah nagih janji karo kéyong. ‘Kéyong.’ ‘Apâ cil?’ ‘Kepiyé omongmu biyèn?’ ‘Yâ ngéné. Kowé gedé, karo aku gedé kowé.’ ‘Yâ.’ ‘Ning nèq kowé menangké aku yâ kowé bakal bisâ dadi ratu.’ ‘Tenané?’ ‘Tenan, aku ora ngomong goroh, mesti bakal isâ dadi ratu.’ ‘Ngéné kéyong, nèq pancèn kowé nduduhké dalan aku ngono kowé taq-pundi-pundi taq-gawé apiq-apiq kowé, omahmu barang.’ ‘Tenané?’ ‘Yâ wis, cobâ mapan.’

[pagina 78]
Eén, twee, drie en weg was kantjil. Toen hij al een flink eind op weg was, riep hij: ‘Slak!’. ‘Ja kantjil!’ riep de slak voor hem. Maar in werkelijkheid was het een andere slak. Toen hij een beetje op adem gekomen was, zei hij: ‘Ben je daar al slak?’ ‘Ja, we zouden toch hardlopen? Daarom heb ik hard gerend.’ ‘Ja, dat heb ik ook gedaan, ik heb zo hard mogelijk gelopen want ik wil natuurlijk sneller zijn dan jij. Maar ik geef me nog niet gewonnen, want ik ben toch de snelste.’ ‘Dat moet nog blijken, uiteindelijk ben jij pas daar terwijl ik al hier ben. Ik ben dus sneller dan jij.’ ‘Ja, dat is waar. Maar ik geef me nog niet gewonnen.’ ‘Goed, als je je nog niet bij je verlies kunt neerleggen, lopen we nog een keer tegen elkaar.’ ‘Ja dat is goed. Ik kan niet geloven dat jij met hardlopen van mij kunt winnen.’ ‘Kom kantjil, genoeg gepraat. Als je sneller bent, kun je koning worden.’ ‘Heus?’ ‘Als je het niet gelooft, ren nog eens, zo hard als je kunt.’ Eén, twee, drie, vier en weg was kantjil. Hij rende weer verder en riep ‘Slak!’ en opnieuw klonk het een heel eind voor hem: ‘Ik ben al hier kantjil.’ Kantjil dacht dat het dezelfde slak was, en riep uit: ‘Ik sta versteld.’ ‘Hoezo? Je bent zeker verbaasd omdat ik maar een slak ben en jij een kantjil. Als je aan een wedstrijd meedoet, moet je je wel helemaal inzetten. Ik zeg het nog eens: als je van me wint, kun je koning worden. Maar als je geen koning wilt worden, kun je nu net zo goed ophouden. Geef maar toe dat je verloren hebt.’ ‘Nee, ik geef me nog niet gewonnen.’ ‘Als je je verlies nog niet wilt toegeven, lopen we nog één keer.’
[pagina 79]


[pagina 81]
Siji loro telu mlayu, bablas si kancil. Antârâ wis saqpendeleng ñeluq. ‘Kéyong!’ ‘Apâ cil?’ wis tekâ nang ngarepé tapi kéyong liyané! La banjur karo ngempet ambegan: ‘Kowé yong?’ ‘Lo, la kowé jaré ngomong ngajaq balapan. La yâ wong iku kudu mlayu banter.’ ‘Aku yâ kudu banter, saq-banter-banteré. Wah piyé, aku kepéngin banter karo kowé. Aku ora trimâ nèq kalah karo kowé, banter aku karo kowé.’ ‘Lo saqiki ujuté la kowé mau ngomong ajaq balapan karo aku mlayu. Saqiki kowé isih tekâ kono aku wis tekâ kéné, ndisiq ndi?’ ‘Yâ yong tapi aku urung trimâ.’ ‘Nèq urung trimâ ayo mlayu menèh.’ ‘Yâ wis, aku ora percâyâ nèq kowé nganti bisâ mlayu titihGa naar voetnoot1. aku.’ ‘Iyâ kancil, âjâ koq ngomong. Nèq kowé bisâ ndisiqi aku, bakal bisâ dadi ratu yâ cil.’ ‘Tenané?’ ‘Nèq ora percâyâ terusnâ saq-kuwatmu.’ Siji loro telu papat bablas. Kancil terus lungâ menèh, terus lungâ menèh. Wis adoh: ‘Kéyong!’ Wis nang ngarepé adoh menèh: ‘Aku wis tekâ kéné cil!’ Kancil ngarani nèq iku kéyong tenanan. ‘Lo, tapi koq aku gumun.’ ‘La koq gumun? Aku yâ kéyong kowé yâ kancil, la ujuté ajaq balapan wani tanggung-jawab. Nèq kowé bisâ menangké aku ngko dadi ratu. La kenâpâ nèq kowé ora péngin dadi ratu yâ wis trimâ lèrèn, yâ kudu kalah karo aku.’ ‘Ah, ora trimâ aku.’ ‘Lo nèq kowé ora trimâ, siji loro telu nèq wis ping telu kuwi janjimu.’ ‘Nèq ping telu iki kalah aku trimâ ñembah karo kowé kéyong.’ ‘O yâ iku taq-golèqi. Pancèn ngono.’

[pagina 82]
‘En als ik de derde keer weer verlies, zal ik jou hulde brengen, slak.’ ‘Zo mag ik het horen.’ Voor de derde keer ging de slak startklaar zitten. Kantjil werd door de slak zwaar op de proef gesteld. De slak zei: ‘Kom laten we beginnen.’ ‘Goed.’ ‘Als je sneller bent kun je koning worden, maar als je langzamer bent gaat het niet door.’ ‘Ja, ik weet het. Ik ga nu rennen hoor.’ Eén, twee, drie, vier en weg was kantjil. De slak bleef waar hij was en trok zich terug in zijn huis. Maar kantjil vloog weg en rende door tot hij helemaal buiten adem was. Hij wist niet dat de slak door God gebruikt werd om hem op de proef te stellen. Want eigenlijk was die slak een engel, het was dus niet zomaar een slak. Kantjil schreeuwde: ‘Slak!’ ‘Hier ben ik, kantjil,’ antwoordde de slak. Kantjil lag uitgeput op de grond en probeerde op adem te komen. Hij was nu bereid om de slak hulde te brengen want hij besefte dat hij van hem verloren had. De slak was kantjil niet te snel maar te slim af geweest. Toen kantjil naar hem toe kwam, vroeg de slak: ‘Wat zullen we nu hebben, ren je niet verder?’ ‘Ik geef me gewonnen, eerwaarde slak. Als u wilt, zal ik uw huis opknappen.’ ‘Nee kantjil. Ik hoop dat je hieruit deze leer hebt getrokken: men kan nog zo slim zijn maar er is altijd wel iemand anders die nog slimmer is.’ ‘Ja, slak.’ ‘Wie slecht is, is ten dode opgeschreven.’ ‘Ja.’ ‘Maar wie goed is, is een lang leven beschoren, want die zal veel hulp ontvangen.’ ‘Ja.’

[pagina 83]
Tenan, ping teluné kéyong wis mapar. Anamung kéyong iki mau cobané kancil. Banjur kéyong kang dijaq balapan nduwé omongan manèh: ‘Ayo pâdâ balapan.’ ‘La ayo.’ ‘Nèq kowé isâ ndisiqi aku, bisâ dadi ratu. Nèq kowé kèri karo aku yâ ora isâ.’ ‘Yâ, aku taq-mlayu.’ Siji loro telu papat, bablas kancil. Kéyong yâ mendlep manèh, ora lungâ, kéyong ora lungâ. La kancil bablas sing ngentèqi napasé. Bablas, banjur ping telu. Saqjané iki cobané Pangéran. Kéyong kuwi mau malihané sângkâ molèikat. Saqjatiné dudu kéyong sembarangé kéyong. Kéyong kuwi mau saqjané molèikat. Tekâ ing kono kancil nggemborGa naar voetnoot1. menèh: ‘Kéyong!’ ‘Nang kéné cil.’ Ngglétaq awaqé nâtâ ambekané nediyâ arep ñembah karo kéyong, pancèn kalah karo kéyong. Tapi kalah akal. Banjur ñedaqi ngarepé kévong. Kéyong omong: ‘Lo kowé ora mlayu menèh cil?’ ‘Aku trimâ kalah wâ kéyong, mbah kéyong. Saqiki nèq kowé ñambat, omahmu taq-dandanané.’ ‘Ora kancil, kowé sumerupâGa naar voetnoot2. mulâ nèq wong pinter ènèng sing pinter menèh.’ ‘Yâ.’ ‘Nèq wong nakal bakal cedaq patiné.’ ‘Yâ.’ ‘Nèq wong bener arepâ kâyâ ngâpâ kâyâ ngâpâ adoh karo patiné, akèh sing tulung.’ ‘Yâ.’

[pagina 84]
Kantjil zag in dat hij veel hulp gekregen had. Anders was het hem immers nooit gelukt om de tijger om te tuin te leiden zodat hij de dood vond. En anders had hij ook nooit de olifant en de kaaiman beet kunnen nemen en overwinnen. Toen dit tot kantjil doordrong, kon hij zich erbij neerleggen dat hij van de slak verloren had. Hij bewees hem daarom eer met een sembahGa naar voetnoot1.. De slak zei: ‘Kantjil, je moet me goed begrijpen...’ ‘Wat bedoelt u?’ ‘Al ben ik maar een slak toch heb ik van je gewonnen. Maar je hebt je pas echt gewonnen gegeven als je in mijn oor kruipt.’ ‘Maar slak, u bent zo klein. Hoe kan ik nu in uw oor kruipen?’ ‘Kijk eens kantjil. Ik heb je al gezegd, wie goed is wordt beloond maar wie slecht is wordt gestraft. En toch geloof je mij niet. Weet je dat dat betekent dat je de Schepper niet gelooft?’ ‘U heeft gelijk, eerwaarde slak. Zeg me: aan welke kant zal ik naar binnen gaan?’ ‘Ga maar door mijn linker oor.’ Kantjil kroop bij de slak naar binnen. De slak was eigenlijk een engel, terwijl die andere slakken maar gewone slakken waren. Toen kantjil in zijn oor zat, zei de slak: ‘Kijk eens om je heen, wat zie je daar allemaal?’ ‘Ik zie het oosten, het westen, het noorden en het zuiden.’ ‘En is de wereld licht of donker?’ ‘Licht geloof ik.’ ‘Als het licht is, zie je dan misschien een berg? En welke berg zie je?’ ‘Ja, ik zie een berg. Het lijkt wel de Ngantang.’ ‘Op de top van die berg bevindt zich jouw zetel. Jij zult als koning heersen over alle dieren van de profeet Salomo. Het is jouw taak om orde op zaken te stellen. Maar je mag niet baldadig zijn en andere dieren om de tuin leiden.’

[pagina 85]
Dadi dèwèqé ngrumangsani nèq akèh sing tulung, ngrékâGa naar voetnoot1. macan mati, ngrékâ bâyâ yâ menang, ngrékâ gajah menang. Dadi pikiré ditâtâ kancil. Bar nâtâ pikiran ngrumangsani nèq kalah karo kéyong, ñembah. Banjur kéyong ngomong: ‘O cil, kowé âjâ klèru tâmpâ.’ ‘La kepiyé kéyong?’ ‘Senajan aku kéyong, wis menang aku karo kowé lé mlayu. Tapi kowé nèq urung mlebu nang jeroné kupingku yâ uruté durung teluqGa naar voetnoot2..’ ‘Kéyong, kowé gèq sepirâ? Aku kon mlebu kuping gèq kepiyé lèhku mlebu?’ ‘Deloqen kancil, aku mau wis omong sâpâ bener ketitiq sâpâ salah ketârâ. La kowé koq isih maido karo aku? Iki maido karo sing gawé urip.’ ‘O yâ bener wâ kéyong. Yâ aku mlebu sângkâ ngendi?’ ‘Kowé mlebuâ kuping kiwâ.’ Mlebu bleng nang kéyong. Saqjané kéyong mau molèikat, ning liyané mau kéyong tenanan. La banjur nang jero kuping: ‘Deloqen kancil, kowé weruh ngendi?’ ‘Yâ weruh wétan kulon lor kidul.’ ‘La piyé jagatmu peteng âpâ padang?’ ‘Tapi kâyâ padang aku weruh.’ ‘La saqiki padang. Kowé weruh gunung? Gunung ngendi kono?’ ‘Iki aku weruh kâyâ gunung Ngantang.’ ‘Yâ, la pucuqé gunung Ngantang kuwi panggonanmu. Kowé bakal dadi ratu lan kowé nâtâ saqketip-ketipé ngalam doñâGa naar voetnoot3., ingon-ingoné jeng nabi Suléman. Kowé wajib nâtâ, ning ora kenèng nakal, ora kenèng ngakali.’

[pagina 86]
‘Eerwaarde slak, dank u wel dat u mij het goede hebt voorgehouden. Ik zal geen kwade plannen smeden en anderen de dood injagen. Ik zal het goede doen en ervoor zorgen dat iedereen lekker kan eten en mooie kleren kan dragen en in overvloed leeft.’ ‘Ga nu snel naar de berg Ngantang, ik zal je de weg wijzen. Jij wordt de koning der dieren en op jou rust de taak om onder de dieren orde op zaken te stellen en hen het goede voorbeeld te geven. De dieren die geen wapen hebben moet je er één geven en van de dieren die er twee bezitten moet je er één afnemen.’ Kantjil kroop uit het oor en maakte een sembah voor de slak. Hij besefte dat de slak zijn leermeester was, ook al was hij nog zo lelijk. Van blijdschap knapte hij het huis van de slak helemaal op en schilderde het in allerlei kleuren. Vervolgens spoedde kantjil zich naar de Ngantang. Daar aangekomen riep hij alle dieren die van het land leven zoals vogels en koeien bij zich. Van mond tot mond verspreidde zich het bericht dat alle dieren hun opwachting moesten komen maken op de Ngantang, de zetel van koning kantjil. Want kantjil was nu, zoals men dat noemt, de koning der dieren. Kantjil vaardigde dus het bevel uit dat alle landdieren voor hem op de Ngantang moesten verschijnen. Alle dieren gaven hieraan gehoor. Voor kantjil verzamelden zich zoveel dieren dat de berg erbij in het niet viel en eronder leek te bezwijken. Er waren meer dieren dan mensen, en dat is nu nog steeds zo.

[pagina 87]
‘O mbah kéyong, matur kesuwun déné kowé nduduhké kabeciqan karo aku. Aku ora pisan-pisan gawé sediyâ âlâ lan gawé pati. Aku gawé beciq lan bisané wong mangan kepènaq bisâ ñandang apiq-apiq bisâ keturahan kadoñan.’ ‘Yâ saqiki taq-duduhnâ mlayuâ nang gunung Ngantang. Kowé bakal dadi ratuning kéwan. Sembarang kéwan wajib mboq-tâtâ wajib mboq-duduhaké. Sing ora nduwé gaman perlu dikèhi gaman, sing nduwé gaman loro dijipuq sitoq.’ Kancil metu sângkâ kupingé kéyong banjur ñembah kalawanGa naar voetnoot1. kéyong lan ngrumangsani senajan kéyong kuwi âlâ tanpâ rupâ tapi guruné kancil. Mulâ banjur saking bungahé kancil kéyong mau direnggâ-ruwâGa naar voetnoot2. omahé, dibatiq, banjur digawé apiq kagunganéGa naar voetnoot3. kéyong ora saq-wernâ tapi diclonèh-clonèh. Banjur kancil mlayu nang gunung Ngantang. Nang kono ketrimâ ngundang sekèhing kéwan kutu-kutu walang atâgâ sing gumremet nong dedaratan, manuq sapi kabèh nang daratan perlu kongkon getoq tular bakal sébâ nang gunung Ngantang nang nggoné ratuné, yâ iku sing diarani kancil. La banjur kono madeg nâtâ ratuning kéwan. Iku ming ujaré, ratuning kéwan. Banjur dawuh utâwâ printah kabèh kéwan sing dedaratan, ditekaqké ing kono ânâ ing gunung Ngantang. La banjur pâdâ sowan, mungguh saqiki pâdâ tekâ. Saking kebaqé gunung kono presasat ora emot senajan gunung gedé ning akèh kéwané, yâ isih katon akèh kéwané. Mulâ sepréné manungsâ karo kéwan akèh kéwané. Nganti sepréné manungsâ karo kéwan akèh kéwané, kâyâ ngono tâ?

[pagina 88-89]
Koning kantjil hield boven op de berg audiëntie. Op zijn bevel werden onder de dieren de kennis en de weerbaarheid gelijkelijk verdeeld, zodat sommige dieren één nagel kregen, anderen één slagtand en nog weer anderen één horen. Banjur saqwijining critâ ing kono kancil lagi siniwâkâGa naar voetnoot1. arep ndawuh-ndawuhi bab perkârâ kepinterané-kepinterané lan gegamané-gegamané. Enèng sing duwé kuku toq ènèng sing duwé siyung toq ènèng sing duwé sungu toq.

[pagina 90]
Terwijl kantjil hier nog mee bezig was kwam er een aap aanrennen. Toen hij voor hem verscheen, vroeg kantjil: ‘Hé aap, waarom ren je zo? Je ziet toch dat we nog in vergadering zijn?’ ‘Ja majesteit, maar één van uw onderdanen is een ongeluk overkomen.’ ‘Wie?’ ‘De stier. Hij wordt midden op de rivier door de kaaiman opgegeten.’ ‘Hoe kan dat nu?’ ‘Het is heus waar. Als u het niet gelooft moet u zelf maar gaan kijken.’ Kantjil verliet de dieren en spoedde zich naar de plaats waar de kaaiman bezig was de vetbult van de stier op te eten. Toen hij bij de rivier gekomen was, riep hij naar de stier: ‘Stier!’ ‘Ja majesteit.’ Kantjil was nu immers koning. ‘Wat is er met jou aan de hand?’ ‘Ach heer, de kaaiman is mijn bult aan het opeten.’ ‘Hoe komt dat zo?’ ‘De kaaiman ...’ ‘Kom eens hier, breng hem eens hier,’ onderbrak kantjil hem. De stier kwam naar de kant terwijl de kaaiman nog steeds op zijn rug zat. Vervolgens vertelde hij wat er gebeurd was: ‘De kaaiman was bekneld geraakt onder een omgevallen boomstam.’ ‘Ja.’ ‘Ik had medelijden met hem en heb hem toen op mijn horens genomen en hier naar de rivier gebracht.’ ‘O, zit het zo.’

[pagina 91]
Lagi durung rampung pernâtâ ènèng saqwijiné kéwan yâ iku ketèq tekâ mlayu-mlayu. ‘Lo ketèq koq mlayu-mlayu ènèng âpâ kowé lé? Rembugan iki durung rampung.’ ‘O nggih gusti, nikâ abdiGa naar voetnoot1. sampéyan kacilakan.’ ‘Sâpâ.’ ‘Bantèng, bantèng ditedi bâyâ ting tengahé laut.’ ‘Mosoq?’ ‘Nggih, nèq mboten percâyâ mânggâ ditiliqi.’ Kancil ninggal kancané kabèh mlayoné nang nggon bantèng sing dipangan bâyâ punuqé. Banjur bantèng ditakoni: ‘Bantèng.’ ‘Kulâ gusti.’ Wong wis dadi ratu tâ. ‘Nang âpâ kowé?’ ‘Nggih ajeng niki punuq kulâ ditedi bâyâ.’ ‘La pasalé?’ ‘Niki wau bâyâ...’ ‘Mréné mréné siq gâwâ mréné, gâwâ réné.’ Bâyâ isih metèngkrèng nduwur punuq. ‘Nggih, bâyâ niki wau ketindihan watang, kayu rubuh.’ ‘Yâ.’ ‘Rèhné kulâ niki melas, kayu kulâ sundang kulâ eterké ting laut, teng tengahé laut mriki.’ ‘Yâ bantèng.’

[pagina 92]
‘Maar toen we eenmaal in de rivier waren, wilde hij niet van mijn rug en begon hij van mijn bult te eten.’ Toen kantjil dit hoorde zei hij: ‘Laat eens zien hoe het allemaal begonnen is.’ Ze moesten wel gehoorzamen want kantjil was koning. De kaaiman ging van de rug van de stier. Vervolgens nam de stier de boomstam op zijn horens en legde die terug op zijn plaats, dus bovenop de kaaiman. Toen dit gebeurd was, zei kantjil: ‘Zo kaaiman, nu kun je je niet meer bewegen. Jij zult hier niet levend onder vandaan komen en dat is jouw eigen schuld. En jij stier, jij kunt weggaan want jij zult blijven leven.’ En zo gebeurde. De kaaiman vond de dood, de stier ging zijns weegs en kantjil keerde huiswaarts.

[pagina 93]
‘Atapi tekâ mriki mboten purun medun gondèlan, mangan punuq kulâ.’ ‘Jajal kepiyé mauné pasalé.’ Wong ratu yâ digugu tâ? Didunké bayané, kayu disundang menèh, dibalèqké. ‘Piyé bâyâ, saqiki wis ora isâ polah. Bâyâ pestiné matiné karo awaqmu déwé. Tinggal bantèng, kowé wis urip menèh kâyâ sabené.’ Bâyâ mati, bantèng lungâ, kancil mulih.	voetnoot1. ananging voetnoot2. weruhmu voetnoot1. wedi voetnoot1. éntuq voetnoot2. gurung voetnoot3. gandèngan voetnoot4. terus lempeng, ora ménggoq-ménggoq voetnoot5. panggonan kanggo tâpâ voetnoot6. lèsan, terus voetnoot1. dijanji voetnoot1. karo voetnoot2. larangané voetnoot3. ngrèmèhké, ngepal voetnoot4. umuq voetnoot1. dipayungi voetnoot1. dudu voetnoot2. ananging voetnoot1. wusânâ voetnoot2. mângkâ voetnoot3. sabar voetnoot4. kerépotan voetnoot1. karep voetnoot2. taq-étungi voetnoot3. tekan voetnoot1. een ambeng is een schotel met rijst en bijgerechten bij een slametan, een religieuze offermaaltijd. voetnoot1. tlétong voetnoot1. sakabèhé kéwan voetnoot2. tresnané voetnoot1. langit voetnoot2. gremengen voetnoot3. kuwalat voetnoot1. ngroyoq voetnoot2. emas voetnoot1. sap van gegiste kleefrijst of cassave, een lekkernij. voetnoot1. wadiné voetnoot2. saraté voetnoot3. angin gedé voetnoot1. désâ voetnoot2. yamsi voetnoot3. kâyâdéné D.C. voetnoot4. kâyâ kluwih voetnoot1. eenvoudig liedje voetnoot2. Javaanse dichtvorm, meestal gezongen voetnoot1. javaans gerecht, gekruid gedroogd vlees voetnoot1. iwaq sing digaringké banjur dicampur karo srundèng. voetnoot1. alas gedé banget voetnoot2. ledoqan tengah-tengahé gunung voetnoot3. tekâ voetnoot4. disalahi voetnoot1. karepé voetnoot2. arep pecah voetnoot3. nggrombol-grombol voetnoot1. panggonan kanggo tâpâ voetnoot2. ndereng voetnoot1. taq-ndelengé, taq-ndeloqé. voetnoot1. siyungé voetnoot2. ngubengi voetnoot1. karo, kambèq voetnoot1. menang, unggul voetnoot1. mbengoq voetnoot2. kudu ngerti voetnoot1. eerbewijs waarbij de plat tegen elkaar gevouwen handen naar het hoofd worden gebracht. voetnoot1. ngakali voetnoot2. trimâ kalah voetnoot3. kutu-kutu walang atâgâ voetnoot1. karo voetnoot2. diapiq-apiq voetnoot3. duwèqé voetnoot1. nâmpâ dayoh voetnoot1. kawulâ

Het verhaal van kantjil

Dongeng kancil