Limburgsch sagenboek

[p. 187]

4. Andere Legenden.

Een Verschijning.

Op den vijftienden April 1798 zagen eenige kinderen, die hun eerste Communie gedaan hadden, en bij een wegkruis te Birgden bij Gangelt zaten te bidden, in de lucht een groote schare in 't wit gekleede engelen. Ook aanschouwden zij de H. Maagd met het Kindeke Jezus, St. Joseph, St. Pieter en andere heiligen.

Terwijl zij naar de verschijning staarden, zagen zij eenige menschen uit een danshuis komen, boven wier hoofden een zwart wolkje dreef en daar zweven bleef tot zij hun huis bereikten.

Een andere groote zwarte wolk hing achter hen en dreef, toen het danshuis leeggeloopen was, naar het dorp, waar zij de gedaante van een bol aannam om daarna als een vogel voorbij de kinderen te vliegen en te blijven zweven boven het danshuis tot laat in den avond.

Toen 's avonds de meeste kinderen naar huis gegaan waren en er nog maar drie bij het kruis zaten, schoot er eensklaps een ster uit de wolken en verlichtte het heele veld.

Duizenden en duizenden menschen zijn in de volgende weken naar Birgden getrokken om bij het kruis te bidden, tot het eenigen tijd later op bevel der Fransche overheid werd afgebroken.

Bron: Maasgouw, II, blz. 373. Handschrift uit Sittard.

[p. 188]

De dobbelaar op Lichtenberg.

Zeer laat in den avond zaten eens eenige ridders op Lichtenberg te brassen en te dobbelen. Onder hen bevond zich de slotheer van een naburig kasteel, een dapper doch goddeloos edelman. Hij had dien avond al zijn geld reeds verspeeld en wilde juist zijn zwaard verpanden, toen een harde bons op de poort werd gehoord; een late bezoeker meldde zich aan. Het bleek een monnik te wezen, die hier blijkbaar wilde overnachten. In zijn dronkenschap en wellicht ook uit ergernis om zijn verlies, begon de ridder den kloosterling te hoonen.

‘Ik was juist van plan mijn ziel te verdobbelen, wat dunkt u ervan?’ spotte de ridder.

‘Niemand weet dag noch uur,’ klonk het antwoord van den monnik, ‘wie weet hoe spoedig reeds uw uur zal slaan. Ik zal echter voor u bidden, opdat de H. Maagd u bijsta en God uw ziel genadig weze.... hedennacht om twaalf uur!’

Verbluft over deze vreemde voorspelling, wist de ridder aanvankelijk niet te antwoorden. Toen hij zijn woede over dit onverwachte antwoord tegen den monnik wilde uitrazen, bleek deze op onverklaarbare wijze verdwenen.

Hij zou intusschen laten zien, dat hij zich door geen bedelmonnik bang liet maken, dat hij voor niets, voor hel noch duivel vervaard was! Ofschoon een onweer was opgekomen, steeg hij te paard en reed den nacht in. In dollen galop joeg hij voort door het al feller woedende noodweer.

Plots bleef zijn paard staan. Bij het licht van een bliksemstraal zag hij, dat hij zich boven een afgrond bevond, in welks diepte een stroom bruiste. En wat waren dat voor donkere gestalten achter hem, die hem in de diepte drijven wilden? Joelden daar geen hellegeesten door stormgeraas en stroomgedruisch?

Het koude zweet brak hem uit. Heel zijn verbrast en schuldig leven zag hij in een enkel moment voor zich. Een berg van zonden tegen luttel goeds. Hij voelde zich reeds een gedoemde.... en kende nu vrees! Hij poogt te bidden, vergeefs, hij weet geen woord te den-

[p. 189]

ken of te zeggen. Een vaag berouw komt in hem op; hij wil zich bekeeren en roept in zijn angst den bijstand der H. Maagd in.

Een vreeselijke donderslag kraakt, maar door de plots er op volgende stilte klinkt ook zacht en vredig een klokje, dat het Angelus luidt voor middernacht. Hij hoopt opnieuw te mogen leven, een beter leven ditmaal. Alsof het paard voelt uit de klauwen des duivels te springen, rent het nu plots in razende vaart over den Sint-Pietersberg.

Eer de laatste galm van het angelusklokje is verklonken, bevindt zich de ridder voor het klooster der Observanten. Uit zich zelf heeft het hollende paard hem hierheen gevoerd. De ridder begrijpt het teeken des Hemels en klopt aan.

Sindsdien heeft hij als kloosterling een berouwvol en voorbeeldig leven geleid.

Bron: Kemp, Limburgs Sagenboek, blz. 58.

[p. 190]

Verzonken Burchten.

De heer van Heithuizen vierde in den Kerstnacht een braspartij zonder weerga en stoorde zich niet in het minst aan de viering van den Heiligen Nacht. Ja, toen een bedelaar nog laat dien avond aan de slotpoort klopte en om een nachtverblijf vroeg, joeg hij hem al vloekend weg als een hond. Daarop ging hij weer naar zijn vrienden terug, en speelde en dronk voort.

Maar toen buiten de poort de oude bedelaar stierf en zijn ziel van de aarde scheidde, zonk, als straf voor de hardvochtigheid van den heer, het slot met allen die er in waren, weg in de aarde en over den verzonken burcht sloten zich de wateren van een poel.

Telken jare, in den Kerstnacht, klinkt uit den poel, dof en als van heel diep, het gelui van een kerkklok, wellicht de klok van de burchtkapel.¹)

Ook tusschen Weert en Rothem onder Meerssen zou een kasteel hebben gestaan, dat verzonken is en wel omstreeks de plaats, waar nu nog de watermolen is.²)

* * *

Sinds den tijd, dat er bij den heer van het slot Terheyden in de Brunssummerhei een roode knecht diende, had de heer den naam, met den duivel op goeden voet te staan.

Hij had al lang geprobeerd het mooiste meisje van Brunssum tot zich te lokken, maar het was ook zijn rooden knecht nog niet gelukt aan dien wensch van zijn heer te voldoen. Het meisje wilde van geen beloften of verzoeken hooren.

Toen de jonker zag, dat het niet ging met beloften, besloot hij tot list en geweld. Hij kocht een oud wijf om, dat den naam had een heks te zijn. Zij zou zilveren voorwerpen aan het slot toebehoorende verstoppen in de schuur van het ouderlijk huis van den vrijer van het meisje. Dan zou de slotheer wel zorgen voor de rest.

Het was in den tijd van de Bokkenrijders: moorden, diefstallen en

[p. 191]

branden waren aan de orde van den dag. Op zekeren nacht brandde het in de schuren van het slot Terheyden en den volgenden morgen heette het ook, dat er was gestolen. Alles werk van de Bokkenrijders.

Het gerecht te Maastricht werd verwittigd en kwam met zijn gerechtsdienaars. Bij het onderzoek werd ook het oude wijf gehoord. Zij beweerde een en ander te hebben gezien en te hebben afgeluisterd, dat het gestolen zilver zou worden verstopt in de schuur van het ouderlijk huis van den jonkman. Zij durfde daar een eed op te doen.

De schuur werd doorzocht en het zilver gevonden. Het bewijs was vernietigend; de jongeman werd naar de gevangenis te Maastricht gevoerd.

Drie dagen later kwam het meisje naar het slot Terheyden. Zij wilde probeeren den slotheer te vermurwen. Hij beloofde dan ook haar liefste te redden, mits zij hem ter wille was. Op haar weigering gaf hij haar vier en twintig uren tijd zich te bedenken.

Den volgenden dag keerde zij terug, tot alles bereid.

Zij bleef op het slot en hoopte maar en hoopte maar, tot zij op een morgen van uit het raam zag, hoe mannen op den Heksenberg, waar de galg stond, bezig waren met ladders. Zij huiverde, want zij begon iets te vermoeden.

‘Wat gaat er nu gebeuren?’ vroeg zij angstig aan den jonker.

‘Hij krijgt, wat hij verdiend heeft!’ snauwde deze haar toe. ‘Daar was geen uitweg. Laat de duivel hem redden, als hij kan....’

Toen hij dit zeide, zag zij plotseling de horens boven de haren van zijn hoofd uitsteken.

‘Red mij! Red mij!’ schreeuwde zij wanhopig, terwijl zij voor hem vluchtte. Hij achtervolgde haar en haar hulpgeroep klonk telkens op een hoogere verdieping. Het klonk nog op de torentrap toen uit den helderen hemel een slag daverde over de heide en het kasteel wegzonk in de diepte, waarover het water van de gracht zich sloot.

Over de heide werd 's nachts nog vaak de vrouwenstem gehoord, die maar altijd ‘Redt mij! redt mij!’ riep.³)

[p. 192]

Te Canne woonde een freule in een kasteel dat juist boven den ingang van een der onderaardsche mergelgroeven van den St. Pietersberg lag. Zij geloofde aan God noch gebod en eens, toen de processie uitging, reed zij met haar koets door de menigte, telkens opnieuw, zoodat de beevaarders verschrikt uit elkaar stoven.

Plotseling werd het donker op aarde en in de lucht. Een ontzettend noodweer brak los. De freule reed verschrikt met haar koets de groeve in, toen een vreeselijke donderslag weerklonk. 't Kasteel, de koets en de freule zonken in vlammen gehuld weg in den afgrond.⁴)

Bronnen: 1) Welters, Limburgsche Legenden, I, blz. 160-163. 2) Kemp, Limburgs Sagenboek, blz. 108. 3) Felix Rutten, Limburgsche Sagen. 4) Volksmond.

[p. 193]

De drie Beeldjes.

Op slot Chaloen (Schin-op-Geul) woonde een graaf, die veel van jagen hield, maar lacy, in de bosschen verbleef de Wilde Jager met zijn heidensche gezellen en als de graaf uitreed met zijn stoet, verscheen aan de brug van de Geul de aanvoerder der wilde jacht en belette hem den overgang.

Dat duurde zoo vele jaren, tot de graaf ten slotte raad ging halen bij den kluizenaar van den Schaesberg. Deze ried den graaf toen aan om drie beeldjes, ter eere van Jezus, Maria en Johannes, op te richten bij de brug; dan zou de macht van den Wilden Jager gebroken zijn.

De graaf deed het en toen hij in het volgend najaar weer ter jacht ging, waren de daemonen verdwenen.

Eens werden de drie beeldjes door dronken kerels uit hun huisjes gehaald en in de Geul gesmeten. Ze zonken echter niet hoewel ze van steen waren, maar dreven op het water. Zoo werden zij gevonden aan de sluis in het Erkensbroek te Valkenburg en plechtig naar hun oude plaats teruggebracht.¹)

* * *

Aan weerszijden van den vroegeren ingang der hervormde St. Janskerk te Maastricht, waren twee gedenksteenen uitgehouwen. Zij vertoonden bijbelsche voorstellingen, terwijl de kanunnik, die hen daar had laten plaatsen, zelf daarbij neerknielde.

Van die bas-reliefs heette het, dat de Protestanten ze al vele malen hadden weggekapt, maar hun arbeid was steeds tevergeefs geweest: in den nacht groeiden de steenen altijd weer bij.¹)

* * *

De gestrafte Maaier.

Omstreeks 1850, toen Heerlen nog een dorp was, verzamelden zich daar elk jaar in den hooitijd de bewoners uit de omliggende dorpen, om een bedevaart naar Scherpenheuvel te doen.

[p. 194]

Buiten de kom van het dorp waren toen eens twee maaiers in het hooi bezig. Een van hen hardde zijn zeis.

‘Houd op met harden!’ riep de andere. ‘Daar komt de processie van Scherpenheuvel aan.’

‘Processie of geen processie, ik blijf harden!’ antwoordde de eerste koppig.

En hij bleef harden, meer dan hem lief was. Hij kon er niet mee ophouden en hardde drie dagen aan een stuk, eer hij verlost was.²)

* * *

De gestuite Brand.

Toen in Mei 1921 te Heerlen de groote timmerfabriek van Wijnbeek en Soons afbrandde, werd de deken gehaald en deze zegende het deel van de fabriek dat nog niet door het vuur was aangetast. De vlammen konden toen niet meer verder. De brand was gestuit.²)

Bronnen: 1) Volksmond. 2) Kemp, Limburgs Sagenboek, blz. 236 en 260.

[p. 195]

De gestrafte maaier.