Limburgsch sagenboek

[p. 66]

7. Sagen van beelden, steenen, wegen en gebouwen.

Het Schinkenmänke.

In den achtergevel van het stadhuis te Venlo staat in een nis een steenen beeld, bekend onder den naam van het ‘Schinkenmänke’. Het is van arduin en moet een boertje uit vroegeren tijd verbeelden. Voor de Venlonaars is het mannetje een weerprofeet; de kleur van den steen, waaruit het is gehouwen, wordt bij vochtig weer donker, en bij helder weer licht grijs.

Volgens de overlevering zou er in de vijftiende eeuw een groote hongersnood hebben geheerscht te Venlo. Alle voorraden waren uitgeput en in den omtrek van de stad was niets meer te vinden. Er was naar alle zijden om hulp gevraagd en begaan met het lot van de Venlonaars kwamen eindelijk de boeren van Neer en uit het Gulikerland opdagen. Zij reden karren met ‘schinken’ (hammen), brood en graan binnen de veste en lenigden aldus den grooten nood, die er heerschte.

Uit erkentelijkheid voor die hulp schonk de magistraat aan die vreemde boeren het privilegie, om zonder betaling van stand- of marktgeld hun koopwaren op de Venlosche markt te veilen, en tot blijvend aandenken aan dat feit werd het ‘Schinkenmänke’ op de markt geplaatst.¹)

[p. 67]

Merkwaardige Steenen.

Een boer uit Wijk zei tot Alfred Harou, dat steenen groeien als planten.

‘Toen ik zijn bewering tegensprak, toonde hij mij een steen, die tot grenspaal diende. Zie, zei hij mij, voor eenige jaren kwam hij nauwelijks uit den grond en sindsdien is hij meer dan een voet gegroeid.’²)

* * *

Midden in de Anselderbeek te Kerkrade, dicht bij Oud-Ehrenstein, ligt een geweldig groote steen. Indertijd heeft men - God weet hoeveel maal - getracht om met behulp van paarden den steen te lichten en uit de bedding van de beek te trekken. Dat is echter nooit gelukt: de kettingen en de touwen, die om den steen gespannen waren, knapten altijd af.

Wanneer 't bladstil is in de omgeving, dan waait het nog flink bij den Sint-Catharinasteen. Menigeen verloor er zijn hoed door een heftige rukwind, terwijl de boomen wat verder langs de helling van de heuvel zich in 't geheel niet bewogen.

Er liggen nog meer van die groote steenen in de beek. Van een van hen heet het, dat geen zeven paarden hem konden wegtrekken en dat de Franschen, die alles wat los en vast is meegenomen hebben, hem alleen daarom lieten liggen.³)

[p. 68]

De doolweg van Sittard.

Honderden jaren geleden hoedde op de gemeenteweide te Sittard, toen de Tomel geheeten, een blinde herder de schapen. Hij zat daar in weer en wind, in regen en zonneschijn, van den morgen tot den avond. Hoorde hij de avondklok luiden, dan blies hij zijn kudde samen en ging, geholpen door zijn hond, met de schapen naar huis.

Daar hij niets kon zien van de schoonheid van de wereld, waarin hij leefde en toch altijd bezig was te denken, rijpte er in zijn geest een plan. Hij probeerde nu zijn tijd om te krijgen met dat plan uit te werken en begon met zijn schopje in de heide te graven. Zoo teekende hij langzamerhand in onregelmatige lijnen een net van heuveltjes en gangetjes.

Op zekeren dag - hij had er toen zeven jaren aan gewerkt - was hij klaar. Hij voelde zich niet erg wel en merkte, dat het met hem wel naar het einde ging. Het meest van al speet het hem, dat hij zijn werk niet eens kon zien.

Toen de avondklok luidde, schalde de hoorn niet meer over de vlakte. De schapen wachtten vergeefs op het teeken van hun meester. En in het dal werd men ook ongerust.

Men ging kijken en vond den herder dood op den heuvel, te midden van zijn kunstwerk. Naast hem lag zijn hond, dood gelijk zijn meester. Dien avond werden voor het eerst na jaren de schapen door vreemden naar hun stal gedreven.

Nog lang werd het meesterstuk van den blinde, de doolweg van Sittard, bewaard en spaarde de ploeg de plaats, waar eens de herder het werk, dat zijn gedachtenis zou vereeuwigen, had volbracht.⁴)

[p. 69]

Het Knoopenvenster.

Toen de zoogenaamde Lange Gang van de Sint-Servaaskerk te Maastricht werd gebouwd, hadden de deken en de vijf kapelaans met den bouwmeester een accoord gemaakt, dat zij ieder een ontwerp zouden maken voor één van de zeven ramen, die in die gang werden geplaatst.

Zoo gebeurde het ook en zes van de zeven ramen waren al klaar. De ruimte voor een zevende raam bleef nog open en de bouwmeester liet vragen, wat daarmee moest gebeuren.

De deken kwam, bezichtigde alles met den bouwmeester en meende wel, dat het zevende raam zoo en zoo moest worden gemaakt. Daarna verwijderde hij zich.

Een paar minuten later kwam de oudste kapelaan bij den bouwmeester en vernam van dezen, welke plannen de deken met dat raam had.

‘Och wat!’ zeide de kapelaan, ‘wat zou de deken toch! Die heeft daar heelemaal geen verstand van. Zoo en zoo moet je het doen, dan zul je eens zien, wat dat uitmaakt!’

De bouwmeester hoorde dat relaas aan en dacht er het zijne van. Na een poosje kwam de tweede kapelaan en keurde op gelijke wijze alles af, wat de éérste had voorgesteld.

‘Neen, neen, dat lijkt op niets! Daar zou je de geheele gang mee bederven. Als ik je een raad mag geven, laat het dan zoo en zoo maken. Dan wordt het prachtig om te zien.’

Nummer drie vertrok en daarna kwamen de drie overige kapelaans de voorstellen van hun voorgangers afbreken.

Toen de jongste kapelaan bij den bouwmeester kwam en zijn plannen ontvouwde, ergerde die zich zoo aan al dat gezwets en dat afkammen, dat hij bijna begon te vloeken.

‘Ja, ja,’ zei de kapelaan, ‘dat mankeert er nog maar aan; je moet er nog een paar knoopen (vloeken) opzetten: dan wordt het zeker mooi!’

‘Best!’ antwoordde de bouwmeester. ‘Wij zullen het dan ook maar met knoopen maken.’

[p. 70]

En toen heeft hij de knoop-ornamenten laten uitvoeren, die men nu nog aan een der ramen van de Lange Gang kan zien.

Een andere verklaring luidt:

Ten tijde van den beeldenstorm wilden eenige woestelingen deze ramen vernielen, door ze met touwen stuk te rukken. De touwen braken evenwel bij het eerste raam, doch de knoopen bleven als versteend aan de raamrozetten zitten.³)

Bronnen: 1) Maasgouw I, blz. 102. 2) Ons Volksleven, XII, 116-117. 3) P. Kemp. Limburgs Sagenboek, blz. 64, 76. 4) Welters, Limburgsche Legenden, II, blz. 74-75.