Chronologisch woordenboek

De ouderdom en herkomst van onze woorden en betekenissen

[p. 859]

Alfabetisch woordregister

Inleiding

Onderstaand alfabetisch woordregister bevat het complete trefwoordenbestand waarop de voorgaande hoofdstukken zijn gebaseerd. Achter ieder woord is de gedateerde betekenis vermeld, het jaar van eerste voorkomen van die betekenis, de bron waarop dit eerste voorkomen is gebaseerd, de korte herkomst en - bij woorden die in de voorgaande hoofdstukken zijn behandeld - de paragraaf in het boek waar het bewuste trefwoord is besproken.

Via deze alfabetische lijst kunnen gebruikers de ouderdom nazoeken van alle woorden, ook die welke niet in een van de voorgaande hoofdstukken behandeld zijn. In deze lijst staan bovendien de verschillende betekenissen van de woorden - met hun respectieve dateringen - onder elkaar, in chronologische volgorde. Hier kan dus tevens bekeken worden welke woorden meerdere betekenissen bezitten, en hoe groot het tijdsverschil tussen de verschillende betekenissen is. Voor de manier waarop de betekenissen zijn genoteerd, zie 1.2.3.

De bron van de datering is toegevoegd, zodat deze verifieerbaar is. Deze bron staat tussen vierkante haken. Voor de bronnen zijn enkele afkortingen gebruikt, zie hieronder. Als voorbeeld:

aanbakken* vastkleven 1632 [wnt]

Dit betekent dat aanbakken in de betekenis ‘vastkleven’ voor het eerst is aangetroffen in 1632, en dat dat eerste voorkomen gedocumenteerd is in het Woordenboek der Nederlandsche Taal.

In het woordregister is achter woorden die in de voorgaande hoofdstukken zijn behandeld, tussen accolades een verwijzing opgenomen naar de betreffende paragraaf. Wanneer een woord in meerdere paragrafen voorkomt, zijn de verschillende paragraafnummers van elkaar gescheiden door een schuine streep. Als voorbeeld:

aangezien* onderschikkend voegwoord 1637 [wnt] {4.2}

lama hoefdier 1847 [kku] <Spaans {3.2/4.1.3}

Dit betekent dat aangezien behandeld is in paragraaf 4.2 en lama zowel in paragraaf 3.2 als in paragraaf 4.1.3. Wáár de woorden in de paragrafen voorkomen, moet de lezer via de inhoudsopgave bepalen op grond van de herkomst van het woord of de betekenis, afhankelijk van het hoofdstuk waarin het woord voorkomt: in hoofdstuk 3 moet men naar de herkomst van het woord kijken, in hoofdstuk 4 naar de betekenis. Om lama in 3.2 te vinden, kijkt men eerst wat de herkomst van het woord is. De herkomst van leenwoorden staat telkens vóór de paragraafverwijzing (in het geval van lama: Spaans); de inheemse woorden zijn, zoals in de rest van het boek, gemarkeerd door een asterisk direct na het woord. Via de inhoudsopgave zoekt men nu onder 3.2 op welke pagina de Spaanse leenwoorden besproken worden; die leenwoorden staan in chronologische volgorde, dus via de datering kan men nu lama terugvinden.

Voor de verwijzing naar 4.1.3 kijkt men eerst wat de betekenis van het woord is en

[p. 860]

bepaalt men op basis daarvan tot welk woordveld het woord behoort. Lama is omschreven als ‘hoefdier’. In de inhoudsopgave vindt men onder 4.1.3 de categorie ‘geleende benamingen: hoefdieren’ - hier wordt lama behandeld. Dit verwijzingensysteem vergt enig denkwerk van de gebruiker, maar de omvang van het materiaal maakt het onmogelijk om paginaverwijzingen toe te voegen.

Verwijzingen gelden alleen voor woorden die in een van de chronologische lijsten zijn opgenomen; naar incidenteel in de tekst genoemde woorden wordt niet verwezen. Een uitzondering vormen hoofdstuk 1 en 5, waarin geen chronologische lijsten zijn opgenomen; alle behandelde (gecursiveerde) woorden in deze hoofdstukken zijn opgenomen in het register.