Nederduytsche spraakkonst

waarin de gronden der Hollandsche taale naauwkeuriglyk opgedólven, en zelfs voor geringe verstanden, zo ten aanzien der spellinge als bewoordinge, duydelyk aangeweezen zyn

[p. 187]

Van de ^* Woordschikkinge.

DE Woordschikking is een gedeelte der Spraakkonst waar door men de woorden gevoegelyk leert t'zamen schikken. Hoewel nu myn voorneemen niet is, den ganschen trant der Latynsche Syntaxis te vólgen, te meer dewyl ik reeds al nu en dan, daar 't eenigsins te passe quam, iets van de Woordschikkinge gemeld hebbe, nógtans zal ik van eenige spreekwyzen, waarin men veeltyds groote misslagen bespeurt, eenige onderrechting geeven, en beginnen met de Naamwoorden.

De ^† Noemer wordt vereyscht by Werkwoorden die niet overgangklyk zyn, als Zyn, Loopen, Zitten, Gaan, Staan: want men zegt. Ik ben reeds een bedaagd man. Daar loopt een paerd. Op dien stoel zat de Koning. Daar gaat een groot man. Ginder staat een ós. Een ^§ overgangklyk Werkwoord is een woord dat van den éénen persoon tót den anderen overgaat, hoedaanig de meeste Werkwoorden zyn, als Begeeren, maaken, krabben; stooten, schoppen, eeten, drinken, enz. waarvan straks meer, onder den Accusativus.

Het geslacht behoort ontrent de Byvoegelyke Naamwoorden wel in acht genomen te worden, als Een vroom Man. Eene goede Vrouw, Een sterk Paerd.

De Genitivus (want de Latynsche benaamingen

* Syntaxis.

† Nominativus.

§ Transitivum.

[p. 188]

der Naamvallen acht ik dat myn Leezer nu al verstaat, al kent hy geen Latyn,) wordt veel gebruykt om iemands eygendom óf bezit óf maaksel aan te wyzen, als Des Koopmans waaren. Het geld der koopluyden. Iemands oordeel begeeren: Elks goeddunken: 't Is ieders zin niet: Het heeft wat schyns. De eygenschap der deugd: De diepte der zee: De bekoorlykheyd der waereld. Het verstand dier vrouwe is groot. Schuddet het stóf uwer voeten af. Matth. 10. 14. Hy is één van de Reeders van dat Schip; De Man van 't huys is dood. 't Schrift van dien brief is Willems hand. Dat werk is Jakobs maaksel. Góds Woord; Góds Vólk; Salomons Tempel: waarvoor men ook zegt, Het woord Góds; Het vólk Góds; De Tempel Salomons. welk laatste van sommigen gewraakt wordt: evenwel is het zo doorgedrongen, te zeggen De Spreuken Salomons; 't Evangelium van Mattheus, de Zendbrief van Paulus aan de Romeynen, dat hoewel ik 't eerste goedkeure , ik 't laatste nógtans niet verwerpen kan.

Wanneer het gebeurt dat'er twee Genitivi achter den anderen noodig zyn, dan voegt het best den éénen, door van, en den anderen door des uyt te drukken, als De Zendbrieven van Paulus de Apóstel des Heeren; want hier te zeggen van den Heere, maakt een wangeluyd.

Nóg eenige andere wyzen van spreeken zyn'er waarin de Genitivus by goede Schryveren gebruykt wordt, als Een teug biers; Een roemer wyns; Een plas waters; Veel goeds; Weynig gelds; Gelds genoeg. Vol waters, Goed kinds. Een ends wegs. Die zyn kruys niet opneemt, en my naavólgt, (zegt Chri-

[p. 189]

stus) is myns niet waerdig. Matth. 10. 38. Om uws ongeloofs wille Matth. 17. 20. Om myns naam wille. Matth. 19. 29. Ontferm u myner Matth 15. 22. Ontferm u onzer. Luk. 17. 13. Wees onzer indachtig. Heere gedenk myner, Luk. 23. 42.

Zo zegt men ook, Myns bedunkens: Goeds moeds; Bloots voets; Bloots hoofds. Ik ging myns weegs. Hy is slinks. Eens 's weeks: Driemaal 's jaars: Tweemaal 's daags. s' Mórgens; 's Avonds;'s Nachts. Spóttender wyze.

De Dativus gebruykt men dus. Hy is zynen vader gelyk. Den vólke iets voordraagen. Het plakkaat wierdt den vólke opentlyk voorgeleezen, 't Lachgen is den mensche eygen: Het is den menschen gezét eenmaal te sterven. Heb. 9. 27. Die zaak is allen gemeen. Hy is der waereld nóg niet gesturven. Ten eeuwigen leeven overgevoerd. Ter helle vaaren. Ten grave gaan. Ten vuure gedoemd. Ten oordeel gedagvaard. Ik heb het hem gezegd. Hy heeft het my gegeeven. Een zoon die hem lief was. Wees my genadig.'t Is hem ontnomen.

De Accusativus wordt vereyscht by ^* overgangklyke Werkwoorden, als De Smidt maakt eenen hamer. Zy krabde haaren man. Hy sloeg zynen zoon. De kaerel stiet my. Zy bespótte hem. De ós schopte den jongen. Ik brandde mynen vinger. Hy wierp den steen weg. Zy at eenen appel. Hy drinkt liefst rooden wyn. Ik heb hem niet gezien, Vólg my. Ik hoorde hem niet. Zalig is hy die den Heere bemint, dat is, die den Heere liefde toedraagt. Zalig is hy dien de Heere bemint, dat is, die van den Heere bemind wordt. Hy plantte eenen wyngaard, en zettede ee-

* Verba transitiva.

[p. 190]

nen tuyn daarom. Mark. 12. 1. Hy zonde eenen dienstknecht tót de landlieden. vs. 2. Zy namen en sloegen hem: vs. 3. Laat ons hem dooden. vs. 7. Zy verlieten hem. vs. 12.

De Vocativus dient alleen om te roepen, óf iemand aan te spreeken. Als O Gód, wees my zondaar genadig, Luk. 18. 13. Vader, niet myne wille, maar de uwe geschiede. Luk 22. 42. Gy adderen gebroedsels, wie heeft u aangeweezen te vlieden van den toekomenden toorn? Matth. 3. 7. Gaa weg, Satan. Matth. 4. 10. Heere, gy Zoon Davids, ontferm u myner. Matth. 15. 22. Heere help my. vs. 25. Verheerlyk my, gy Vader, by uzelven. Komt, gy gezegende myns Vaders, Matth. 25. 34. Gaat weg van my, gy vervloekte, in het eeuwige vuur. vs. 41. Joh. 17. 5. Saul, Saul, wat vervólgt gy my? Wie zyt gy, Heere? Hand. 9. 4. 5. Gód zal u slaan, gy gewitte wand. Hand. 23. 3.

De Ablativus vertoont zich in deeze spreekwyzen: Daar is een brief van hem gekomen. Ik heb een boek van mynen broeder gekreegen. Alle dingen zyn my overgegeeven van mynen Vader. Matth. 11. 27. Dit gebód heb ik van mynen Vader ontfangen. Joh. 10. 18. Zy wierdt zwanger bevonden uyt den Heyligen Geest. Matth. 1. 18. Ik zag hem ten hove. Ten derden dage. Ten tyde myner jeugd. Daar ter stede. Ter goeder uure. Op eenen Sabbatdag Matth. 12. 10. Behoorlyker wyze. Ik quam onverrichter zaake terugge.

De getallen schynen zich ook in den Ablativus óf Accusativus te laaten buygen. als In tweën; In driën. Aan vieren; Aan zessen. enz. Hy quam met zyn vyven. Zy waaren met hun zévenen.

Hoewel de Byvoegelyke Naamwoorden buyge-

[p. 191]

lyk zyn, nógtans worden ze somtyds onbuygelyk, wanneer ze als Zelfstandige gebruykt worden: want hoewel men zegt, Ryke luyden, nógtans zegt men, Die luyden waaren ryk. Sommige willen dat de Byvoegelyke Naamwoorden, als ze de plaats van Zelfstandige bekleeden, ook als Zelfstandige moeten geboogen worden: dóch ik kan naauwlyks goedvinden dat men in Nominativo plurali zegt, de Voornaamsten, maar de Voornaamste: dóch in Dativo en Accusativo plurali te zeggen den Voornaamsten, en de Voornaamsten, is regelmaatig. Zo mag men ook zeggen, De rechtvaerdige zyn Gode aangenaam; en Het loon der rechtvaerdigen: almede De zyne haaten hem; en De haat der zynen.

Ook worden de Byvoegelyke Naamwoorden dikwils gebruykt als Bywoorden, als Ik heb hem trouw gediend. Ik heb hartig gegeeten. Hy deed het heel traag. Dit komt overeen met de Latynsche spreekwyze, Se matutinus agebat.

De Byvoegelyke en Zelfstandige Naamwoorden moeten in geslacht, getal, en naamval, met elkanderen overeenkomen, als Een sterk man. Eene zwakke vrouw. Een jong kind. Een groot paerd. Een wel bezeyld schip. Vette ossen. Groene velden. De pligt eens vroomen mans. Eenen grooten boom omhakken.

Hoewel onze taal een duydelyk onderscheyd tusschen het eenvoudig en meervoudig getal heeft; nógtans lydt het gebruyk dat men zegt, Vyftig jaarʼ oud; Honderd pond' zwaar; Drie voet' lang: Drie honderd gulden s' jaars. Tien duyzend mann'.

Ontrent de Voornaamwoorden staat waar te neemen dat men insgelyks op 't geslacht lette, als Myne

[p. 192]

vader, Myne moeder, en Myn paerd. wyders dat de Betrekkelyke in geslacht en getal overeenkomen moeten, hoewel niet altyd in naamvak, als het vólgende Werkwoord eenen anderen naamval beheerscht, als De brief, welken gy my gegeeven hebt, heeft my behaagd. De man wiens vrouw doorgegaan is. Hy heeft eene vrouw wier schranderheyd boven andere uytmunt. De schaapen, die op stal stonden, wierden met boonen gemest. Hy heeft de ossen, welke hy geweyd had, tót eenen goeden prys verkóft.
Een groote misslag is het dat men tusschen de Aanwyzende Voornaamwoorden hen en haar, en de Bezittende, hunne en haare geen onderscheyd maakt. Onze beste Schryvers, 't is waar, slaan dit verschil naauwkeurig gade: Want hen en hunne zyn manlyk, en haar en haare vrouwelijk: Hierom moet men zeggen: De menschen in 't gemeen letten'er niet op, en 't is hen zwaarlyk wys te maaken. De vrouwen zagen 't wel; maar men kon 't haar evenwel niet doen begrypen. Alsmede, De mannen hebben hunne papieren, en de vrouwen haare handschoenen op den tafel laaten leggen. Uwe maan zal haar licht niet intrekken. Jes. 60. 20. Het is ook quaalyk gezegd, Ik vrees dat zy haar zullen vergissen: want men moet zeggen, dat zy zich vergissen zullen. Insgelyks is 't niet goed dat men zegt. Hy heeft hem bezeerd, zo men door hem den persoon zelven verstaat, want dan moet het zich zyn; dóch is 't een ander, dan moet het hem weezen.

In plaatse van het Voornaamwoord welke, zegt men somtyds wat, als Wat man kan dat doen? Wat vrouw zou zulks durven bestaan? Wat woor-

[p. 193]

den zyn magtig die zaak naar behooren uyt de drukken?

Men zegt ook, Ik was gisteren tót zynent, dat is, in zyn huys. Ik meen tot uwent aan te komen: Wanneer zyt gy laatst tot mynent geweest. Om onzent wille; Om haarent wille: Mynent halve, Uwent halve.

Het Voornaamwoord De gene kan men dikwils gevoeglyk voorbygaan; want men zegt wel, De gene, die ons quamen zien; Maar de gene schynt daar eenigsins overtóllig; óf zo'er een Voornaamwoord noodig is, kan men zeggen, Zy, die ons quamen zien. Evenwel voegt het niet quaalyk dat men zegt, De Heere-bewaart de genen die hem vreezen, waarvoor men ook zeggen kan, De Heere bewaartze die hem vreezen. Dit woordtje ze, wanneer het niet gebruykt wordt voor zy, maar voor hen óf haar, behoort altoos aan 't Werkwoord gehecht te zyn, als, Ik hebze niet gezien. Wy vondenze niet t'huys: dóch voor zy gebruykt wordende behoort het op zich zelven te staan, als, Waar zyn ze? Konnen ze niet komen?

De Ledekens Het en Dat worden dikwils in 't meervoudig getal gebruykt, als, Het waare vroome luyden. Dat zyn sterke paerden.

De Werkwoorden Ik Ben, Ik Word, Ik Gaa, Ik Staa. Ik Loop, Ik Zit, Ik Blyf, vereyschen eenen Nominativus, als, Ik ben een zwak man. De toorn is een korte dulheyd. Zy wordt eene bedaagde vrouw. Hy wierdt een geleerd man. Hy gaat recht overend. Wy stonden'er droog. Gy loopt langzaam. Hy zit stil. Het land blyft onbeweegelyk.

[p. 194]

Het grootse gedeelte der Werkwoorden beheerscht eenen Accusativus, gelyk onder de Naamwoorden reeds met verscheydene voorbeelden getoond is, als, Eenen hond slaan. Eenen ós dooden. Eenen vogel vangen. Zy haat haaren man. Men bondt hem vast. Ik bragt haar t'huys. Zy wist haaren man aardig te bepraaten.

Sommige Werkwoorden beheerschen eenen Dativus, als, Hy heeft zynen kinderen eenige boeken gegeeven. Dat boek is my vereerd. Ik durf dat mynen vader niet vergen. Adams persoonlyke zonde allen zynen naakomelingen te laste leggen. Hy heeft zynen ouderen bestolen. Ik wil hem niet benaadeelen. 't Komt u niet toe. Het betaamt haar niet. Het zou my verdrieten. Hy heeft het my afgenomen. Zyn uurwerk is hem ontstolen. Men heeft den vólke die zaak voorgedraagen. Het is my afgeperst. De brief ontviel hem. Der dienstbaarheyd onderworpen, Heb. 2. 15.

Eenige werkwoorden zyn 'er die eenen Genitivus beheerschen, als, Ontferm u onzer: Gedenk myner: Hy bekreunt zich des niet; Hy wierdt des verwittigd. Zy schaamde zich zyner. De Woorden Ontfermen en Gedenken neemen ook wel een Voorzetsel by zich, in welken gevalle het Naamwoord van het Voorzetsel beheerscht wordt, als Hy ontfermde zich over haar. Ik schaamde my over haar. Gedenk aan uwen Schepper in de dagen uwer jongelingschap.

Men heeft ook Werkwoorden die, behalve den Accusativus dien ze beheerschen, eenen Ablativus by zich neemen, als, Onze Zaligmaaker is gekomen om ons van den dood te verlóssen. Hy geeft hen uyt de dienstbaarheyd verlóst, en van slaavernye bevryd.

[p. 195]

Wie zal my verlóssen uyt het lighaam deezes doods! Rom. 8. Zy is van eenen dronkaard ontslagen.

Als men onderstellender, of aanbeveelender, of wenschender wyze spreekt, moet het Werkwoord in de Aanvoegende of Wenschende wyze gesteld worden, als, Ik meen u nóg te spreeken, eer ik vertrekke. Dat hy my eerst vraage, of ik gereed ben. Men zie wel toe dat men 'er niet meê spótte. Hy gedoogt niet dat ik haar bezoeke, of by haar kome. Ach, zeyze, dat by tóch haast wederkome. Gave Gód dat ik hem nóg eens zage.

Etlyke Werkwoorden vereyschen de Voornaamwoorden My, U, Ons Zich, als, Ik verwonder my. Gy verwondert u t'onrecht. Ik schaam my. Schaam u wat. Men behoort zich te schaamen. Hy schaamde zich des niet. Ik wil my zulks niet vermeeten. Hy vermat zich zaaken die boven zyn vermoogen waaren. Hy ontzag zich niet dat te doen.

Veele Werkwoorden, beheerschen een ander Werkwoord der Onbepaalende Wyze, als, Hy beval hem te zwygen. Zy dwong hem haaren zin te doen. Ik meen morgen by u te komen. Zy gaf my te verstaan. Hierby kan men nóg deeze vólgende voegen. Hy heeft gezegd het te zullen doen. Hy oordeelde dien toeleg onmoogelyk te zyn. Hy zeyde niet daar van te weeten. Hy meende het niet te konnen doen. Waar voor men anders zegt: Hy zeyde dat hy het doen zoude. Hy oordeelde dat die toeleg onmoogelyk was. Hy zeyde dat hy 'er niet van wist. Hy meende dat hy 't niet doen kon. Van de spreekwyzen, daar twee Infinitivi op malkanderen vólgen, als, Ik heb haar hooren zeggen, enz. is pag. 158 en 159. reeds gehandeld.

[p. 196]

Nóg zyn 'er spreekwyzen waarin men de woorden Gaan, Komen, Staan, byna op een overtóllige wyze gebruykt, als Ik gaa my wat vertreeden. Hy most gaan werken, (dat is, aan zyn werk gaan). Het ging 'er op een loopen. Hy quam te struykelen. Men quam uyt hem te hooren. Eer men zulks komt te doen. Alsdan komt de mensch te verstaan. Hy staat nooit weder te komen. Maar ontrent dusdaanige spreekwyzen moet men omzigtig zyn, dat men die niet te veel gebruyke; want dan worden ze walgelyk. Dóch men mag vryelyk zeggen: Gy moet daar niet lang staan kyken. Het stondt geschapen dat wy haar moogelyk nooit weder gezien zouden hebben. Het komt my op tien guldens te staan. Zy sloeg aan 't quynen. Ik wil u gebeden hebben.

Sommige Infinitivi, welke men als Zelfstandige Naamwoorden gebruykt, worden ook geboogen, en neemen in den Genitivus eene s aan, als Willens en weetens: Myns weetens niet. Myns bedunkens. De reden zyns zeggens. Verachtens waardig. Des drinkens zat.
Men zegt Dank weeten, vólgens 't Fransch Sçavoir gré, en ook Dank wyten: Het eerste schynt goed, en 't laatste niet quaad.

De Deelwoorden konnen somtyds zeer gevoeglyk gebruykt worden; maar men moet zórg draagen dat zulks niet te veel geschiede, want dan ontzenuwen zy den styl, en maaken eene lamme reede, daar ze anders dienen tót verkorting der bewoordinge, gelyk als, Toen ik de deur uytging zag ik hem, 't welk men door een Deelwoord dus kan verkorten, Ter deur uytgaande zag ik hem, óf Uyt

[p. 197]

de deur gaande zag ik hem. Zo zegt men ook, Op het veld komende, vond ik het gras nat. In zee gekomen, beliep ons een storm. En in plaats van, De misslagen, die daarin overgebleeven waaren, heb ik verhulpen, kan men cierlyk zeggen, De misslagen, daarin overgebleeven, heb ik verhulpen.

Sommige Bywoorden beheerschen eenen Genitivus, als Niets geheels: Veel waters. Tydsgenoeg: Ik had niet gelds genoeg.

De t'Zamenvoegsels, Dat, Opdat, Als, Indien, vereyschen doorgaans dat het volgende Werkwoord in de Aanvoegende Wyze gesteld worde, als Hy wilde niet toestaan dat zy onder zyne oogen quame. Vergun my dat ik my verantwoorde.'t Is te duchten dat zy niet komen zal. Alzo lief heeft Gód de werreld gehad, dat hy zynen eenig geboorenen Zoon gegeeven heeft, opdat een iegelyk die in hem gelooft niet en verderve, maar het eeuwig leeven hebbe. Joh. 3. 16. Zo dra als ik daar gekomen zoude zyn. Zy zouden 't niet geloofd hebben, indien ik 'er niet zelf gekomen waare. Ik zoud het gedaan hebben, indien gy 't niet belét hadt.

De Voorzetsels neemen gemeenlyk eenen Accusativus óf Ablativus by zich, als Aan den muur; Achter den boom: By hem. Door zynen raad. Naa hem: De vrouw met haaren man: Om de tuyn leyden: Onder den blaauwen hemel. Op den tafel. Tegen mynen voet: Tegen den avond. Tot den grond toe: Vólgens zynen raad. Hy stondt voor my. Wegens

[p. 198]

dien man wierdt ʼer niets gesprooken: Hy quaam zonder haar.

Op gebruykt men ook dus. Op het Duytsch: Op zyn Engelsch.

Te, Ten, en Ter worden dus gebruykt, Hy woont te Rótterdam: want Tót dient eygentlyk om de beweeging na iets, óf na eene plaats uyt te drukken, als, Hy quam tót ons. Hy bleef 'er tót den avond. Dóch men zegt ook, Hy is tót mynent, dat is, ten mynen huyze. Wyders staat aan te merken, dat Te en Ten by Onzydige óf Manlyke, en Ter by Vrouwelyke Naamwoorden gevoegd worden, als Te Water, Te Lande, Ter Zee; Te paerde, Te voet. Te water en te brood zitten. Ten dage, Ten toon stellen. Ten deele, Ten eersten, Ten goede houden. Ten hoogsten. Ter plaatse. Iemand ter dood brengen: Hier ter stede: Ter kamere van Amsterdam.

Van de Tusschenwerpsels valt niet zonderlings te zeggen. Wee en Foei schynen eenen Dativus te beheerschen, als, Wee my! Foei u! en achter Och óf, moet het Werkwoord in de Wenschende Wyze gesteld worden, als Och óf Gód gave!

Noopende de Woordschikkinge in 't algemeen, staat aan te merken, dat het Naamwoord doorgaans naa het Werkwoord geplaatst wordt, als Zy zoende haaren man: Hy vatte haar by de hand: Hy bemindt zynen broeder; dóch somtyds vervalt die orde, want men mag niet zeggen, De kinderen behooren te beminnen hunne ouders; maar de kinderen

[p. 199]

moeten hunnen ouders beminnen. Zy verzoeken ons hen by te staan.

De Helpwoorden Zal, en Heeft óf Hebben, als zy op meer dan één Werkwoord opzigt hebben, behooren achter aan te komen, onaangezien men by eenen van de Voorstanderen onzer taale leest, Daar ons geen slang op den weg ontmoeten, nóch met zyn kop lang vermorzeld, in de hielen zal byten. Dit laatste zou goed zyn, indien de woorden, op den weg ontmoeten, niet voorgingen; maar dewyl het hulpwoord zal daar ook op ziet, most het de Reede besluyten, en indien 'er stondt byten zal, dan was alles wel. 't Zelfde kan van 't vólgende gezegd worden. Die voor de kranke en gequetste soldaaten goede zorge gedraagen, hunne gasthuyzen ingeruymd, en hun by hunne zieken herberge hebben verschaft. Immers staat hebben zo wel op gedraagen en ingeruymd, als op verschaft, en paste daarom best het sluytwoord der reede geweest te zyn. Deeze bedenking heeft ook plaats in 't vólgende gezég: Dit betuygt Jesus, die den menschen, om goede werken te doen, geschapen, de ziel, met het lighaam vereenigende, hem die, als tot eene leydvrouw ten goede, heeft gegeeven: want heeft most achter, en niet voor het woord gegeeven staan.

Hoe de woorden eener reede zich somtyds met goeden val verscheydentlyk laaten verplaatsen, heeft de Latynsche Schryver van de Spraakkonstige Schets der Nederduytsche taale zeer fraai aangeweezen in dit gezég: 1 Ik, 2 breng, 3 heden, 4 aan de bruyd, 5 den bloemkrans, 6 van de Hófstede, 7 te huys.

[p. 200]

Een en 't zelfde woord kort achter één te gebruyken, geeft niet alleen een haatelyk wangeluyd, maar is ook walgelyk; hierom moet men zich dan van een ander woord, dat de zelfde kracht heeft, bedienen: Het woordtje want, kan men somtyds uytdrukken door naardien; voor maar kan men zeggen dóch óf dan; en voor zyn kan men weezen gebruyken, als, Hy zal daar konnen zyn, eer 't voor haar moogelyk is aldaar te weezen.

Niemand verbeelde zich dat alle deeze voorgaande regelen der Spraakkonst in 't gemeen spreeken behoorden waargenomen te worden; want dat zou zonder groote gemaaktheyd niet konnen geschieden: maar in 't schryven acht ik dat men 'er zich wel naar schikken mag; zonder daarom te meenen dat alle Schryvers zich juyst in alles naar mynen styl moeten voegen: want ik meen dat goede Neerduytsche Schryvers in sommigen opzigte zo wel in styl moogen verscheelen; als eertyds Cicero, Sallustius, Caesar, Livius, &c. in 't Latyn, mids dat men de geschlachten, en 't enkeld en meervoudig getal, behoorlyk in acht neeme. Ook acht ik dat de gemeene wyze van spreeken noodzaakelyk van die des Predikstoels behoort te verscheelen, en dat men iets vertellende, geensins den trant van eenen Redenaar moet vólgen; want dat gebrék in sommigen veroorzaakt wel dat 'er dan gezegd wordt: Hy lykt wel te preeken; óf, Hy is veél te gemaakt in zyn spreeken; óf Hy spreekt als een Quakzalver. Zo behoeft men ook in eenen gemeenzamen brief niet overnaauwkeurig te zyn, óf te verre van de gemeenen spreektrant af te wyken, behoudelyk dat men straattal vermyde. Dóch in den

[p. 201]

schryfstyl van verhévener zaaken dunkt my dat men zich niet alleen van laffe spreekwyzen niet bedienen mag, maar dat men ook het gemeen gebruyk van spreeken,'t welk echter niet ganschelyk verworpen moet worden, vólgens Horatius,

Si volet usus,
Quem penes arbitrium est, & jus & norma loquendi,

niet altoos stiptelyk behoeft op te vólgen: want hoewel het Latyn van Terentius met recht voor cierlyk gehouden wordt, en men zich in de gemeene spraak, óf in gemeenzaame brieven, met lóf daaraan mag houden, evenwel twyfel ik óf diergelyk een spreekwyze als men in de Andria vindt, Davo istuc dedam jam negoti, veylig van eenen Historischryver óf Redenaar mag gevólgd worden, 't en waare vertellender wyze, teweeten, dat iemand zo gezegd had. Even zo acht ik dat men in de gemeene Nederduytsche spreekwyze zich niet te veel aan de spraakkonstige régelen moet binden: want het zoud inderdaad vry gemaakt schynen, buyten een vertoog, te zeggen, Ik ben daar by eenen quaadaardigen mensche geweest: Ook schynt het niet inschikkelyk, zich in de gemeene spraak te bedienen van de woordtjes, Invoege, Dermaate, enz.