Het boeck der kuskens

[p. π1v]

Jan van Hout & Jan van der Does

[p. I]

Inleiding

Wellicht heeft geen dichter van Nederlandschen Stam grootere bekendheid in het buitenland weten te verwerven dan Joannes Secundus. De omstandigheid dat hij zijn werken in het Latijn heeft geschreven is er natuurlijk niet vreemd aan.

Joannes Secundus werd in 1511 geboren te 's Gravenhage, waar zijn vader Nicolaus Everardus, oud-Assessor bij den Hoogen Raad van Mechelen, President van het Hof van Holland was. Joannes Secundus was een van de vijf zonen van dezen uitnemenden rechtsgeleerde. Al deze zonen zijn in hun tijd bekende mannen geweest. Behalve Joannes Secundus hebben nog twee zijner broeders, Hadrianus Marius en Nicolaus Grudius, vermaardheid als Latijnsche dichters verworven. Een verklaring van den bijnaam Secundus geeft Petrus Scriverius: Natus Secundus Hagae-Comitis apud Batavos, cui parentes, non sine omine, Secundi nomen indiderunt: ut cui secundum non facile reperias.

Joannes Secundus werd geschoold door beroemde mannen uit zijn tijd, met wie hij later bevriend raakte: Jacobus Volcardus Bergensis, Rumoldus Stenemola en Andreas Alciatus. Hij ondernam, zooals dit in zijn tijd gebruikelijk was, verre reizen: Italië en Spanje werden bezocht. In dit laatste land was hij secretaris van den Kardinaal Joannes Tavera, Aartsbisschop

[p. II]

van Toledo. Dan volgde hij Karel V naar het belegerde Tunis, maar deze expeditie kwam zijn gezondheid niet ten goede. Ook mag men aannemen dat zijn omgang met Spaansche schoonen den jeugdigen dichter lichamelijk geen goed heeft gedaan.

Hij keerde naar de Nederlanden terug (Utrecht), waar hij door Georgius van Egmont, die ook abt van Sint Amandus te Doornik was, tot secretaris werd benoemd. Joannes Secundus vergezelde hem op een zijner reizen naar laatstgenoemde stad, werd daar ziek (mox in febrim incidit) en overleed er op 8 October 1536, 25 jaren oud. Hij werd begraven in de kerk der Benedictijner Abdij van St. Amandus onder een hem toegewijd marmeren grafmonument, waarvan Jan van der Does (Janus Dousa) ons gelukkigerwijze den tekst bewaard heeft, want het werd in 1566 verwoest door de beeldenstormers. Verschillende beeltenissen werden door tijdgenoten van Secundus vervaardigd. O.a. maakte Jan van Scorel, kannunik van Utrecht, zijn portret waarvan een copie in de Leidsche Universiteitsbibliotheek hangt. De houtsnede van J. Franken Pzn, die het eerste deel dezer uitgave siert, is daarop geïnspireerd.

Secundus heeft, voor een jongen man, een zeer uitgebreid oeuvre nagelaten: drie boeken Elegieën, een boek Basia, een boek Epigrammen, een boek Oden, twee boeken met Brieven in dichtvorm, een boek met Rouw-

[p. III]

gedichten en een ‘Liber Sylvarum’. Verder zijn tot ons gekomen drie reisdagboeken en een aantal brieven. Zijn geheel oeuvre is in het latijn geschreven.

Het bekendste deel van zijn werk is het dunne boekje ‘Basiorum Liber’, het Boeck der Kuskens. Het werd na zijn dood door de goede zorgen van zijn broeder Hadrianus Marius uitgegeven. Voor de kennis van een goeden tekst zijn voor ons van belang: de editie van 1539 uitgegeven door Sebastianus Gryphius te Lyon, maar meer nog de Utrechtsche uitgave van Hermannus Borculous (1541). Naar deze laatste uitgave hebben Dr. N.J. Beversen en ik den latijnschen tekst van deel I dezer editie samengesteld.

In de Leidsche Universiteitsbibliotheek berust onder No. 765 F. 19 een bijzonder fraai exemplaar van de Utrechtsche uitgave. Dit zou hier niet behoeven vermeld te worden, als het boek niet de bijzonderheid vertoonde dat het heeft toebehoord eerst aan Jan van der Does en later aan G. van Papenbroeck. Van der Does schreef op de eerste pagina zijn ‘ex-libris’: Iani Douzae Nordovicis; Papenbroeck zette onder aan de titelpagina zijn handteekening.

Het exemplaar is, ten tijde dat het aan Douza toebehoorde, met schrijfpapier doorschoten, en op de bladzijden die tegenover de Basia zijn gebonden heeft Douza zijn vertalingen alsmede die van Jan van Hout ‘ende anderen, liefhebberen der Nederduijtscher Poëzyen’ geschreven. Het 19de Kusje bleef onvertaald.

[p. IV]

Het is thans de eerste maal, dat deze vertaling in boekvorm verschijnt. Dr. P.C. Molhuysen heeft in den 51sten jaargang van het tijdschrift ‘De Navorscher’ (1901) den tekst herdrukt. Dr. Molhuysen heeft het in zijn uitgave noodig geacht de interpunctie naar eigen inzicht te veranderen, en woorden, die in het handschrift met een hoofdletter geschreven staan, met een kleine letter te herdrukken.

Ik heb het in deze uitgave niet aangedurfd aan den tekst, zooals die door Jan van der Does werd neergeschreven, iets te veranderen, maar heb zoo getrouw mogelijk, zelfs met eventueele fouten, de gedichten stipt volgens het handschrift herdrukt.

*

Joannes Secundus heeft zijn Basia naar Grieksch voorbeeld gedicht. Meleager en Silentarios hebben hem in den vorm vaak tot voorbeeld gediend. Ook Plato en Kallimachos hebben niet alleen in de Basia maar ook in zijn verdere gedichten hun invloed laten gelden. Van zijn Latijnsche leermeesters dienen Catullus, Propertius, Tibullus, Martialis, Virgilius en Horatius genoemd te worden.

Groot is Secundus' invloed op de nieuw-Latijnsche en moderne letterkunde van zijn tijd geweest. Hij werd in het Latijn nagevolgd door Douza, Lernutius, Eufrenius, Caspar Barth, Buchanan, Muret en Daniël Heinsius, om er enkele te noemen.

[p. V]

Maar niet alleen in het Latijn, ook in het Nederlandsch, Fransch, Italiaansch, Engelsch en Duitsch werd hij nagevolgd en vertaald. Behalve Douza en Van Hout hebben ook Laurens Reael, Westerbaan, Simon van Beaumont, Six van Chandelier, Le Bleu, Jan de Brune en Jonctys vertalingen en navolgingen van zijn werk geleverd.

De bekendste van zijn Fransche vertalers is Ronsard. Daarnaast vermeld ik nog Rémy Belleau, Antoine de Baïf, Joachim du Bellay en Olivier de Magny. In de 18de eeuw werkte in Frankrijk Secundus' invloed nog na: Dorat en Mirabeau hebben meesterlijke vertalingen der Basia gemaakt.

Het is hier niet de plaats om alle vertalers uit vorige eeuwen en van onzen tijd op te noemen.

Evenmin past het hier zelfs maar een korte levensbeschrijving te geven van Jan van der Does en Jan van Hout (wier portretten hier tegenover de titelpagina zijn afgedrukt). Iedere goede Nederlandsche litteratuurgeschiedenis bevat daar genoeg wetenswaardigheden over.

Moge door deze uitgave in ons land het werk van dezen grooten dichter weer de bekendheid krijgen waarop het recht heeft!

A.A.M. Stols.