Heele goeje remedien, en resepte om te koken te bakken en te confijten

De Welvarende Stichtse Keuken-Heer

De recepten van Jacobus Elias Scott (1737)

Hans Beelen

Begin 2013 werd in de kelder van een oude bakkerij in het Duitse Schüttorf, een dorp niet ver van de Duits-Nederlandse grens, in de buurt van Bad Bentheim, bij opruimwerkzaamheden een kast aangetroffen die zo te zien al heel lang niet meer was opengemaakt. In die kast ontdekten de nabestaanden tot hun verrassing een oud cahier met dicht beschreven vellen, met de titel:

Heele goeje remedien, en Resepte om te koken te bakken en te Confijten geschreven in het jaar 1737 door Mijn Man de Heer Jacobus. Elias. Scott

Na de titelpagina volgen een alfabetisch register en 183 culinaire recepten. Op de versozijde , d.w.z. wanneer het 180° gedraaid is en dan wordt opengeslagen, begint een tweede register, gevolgd door 174 remedien: huismiddeltjes en geneeskundige recepten. Het leeuwendeel van de recepten is geschreven in een regelmatige sierlijke hand, die blijkens de titel toebehoort aan “de Heer Jacobus. Elias. Scott.” Het is een raadsel hoe het handschrift in Schüttorf is beland, maar de naam op de titelpagina vormt de sleutel waarmee de herkomst van het manuscript kan worden gereconstrueerd. Het document vergunt ons inzicht in levensstijl, consumptiepatronen en zelfmedicatie van een welgestelde Nederlandse familie in de eerste helft van de achttiende eeuw. ⁺

“Conditorei, Restaurant und Café Lindemann” te Schüttorf, ca. 1910. In 2013 werd bij opruimwerkzaamheden in de kelder door nabestaanden de receptenverzameling van Jacob Elias Scott ontdekt.

+ Het handschrift berust thans in het Kreis- und Kommunalarchiv Nordhorn, signatuur: KreisA Bent, CEEB 6, 0017. Dr. Friedrich Lindemann te Bielefeld was zo vriendelijk fotoscans ter beschikking te stellen.
Hoewel veel achttiende-eeuwse kookboeken zijn gebaseerd op receptenverzamelingen van ‘vrouwen op stand’, zijn handgeschreven receptenboekjes uit deze tijd zeldzame bronnen. Bekend is bv. een onuitgegeven receptenboek van jonkvrouw Joanna Teresia Goubau (1710-1781), berustend in het archief de Bergeyck op kasteel Cortewalle. Het kasteel was sinds 1671 in het bezit van de Antwerpse famile Goubau, een geslacht van zijdehandelaars. Zie Stefanie Audenaert & Carine Goossens: ‘De smaak van zoet op Cortewale, Dessertcultuur bij de families Goubau, Dormer en Bergeyck (eind zeventiende - begin twintigste eeuw)’, in: Daniëlle de Vooght, Sofie Onghena en Peter Scholleirs (eds.): Van Pièce Montée tot Pêche Meba: een geschiedenis van het betere nagerecht. Brussel, 2008., pp. 59-72, m.n. 61. Een voorbeeld van iets later datum is de receptenverzameling van de Maastrichtse officiersvrouw Marie Michon, in 1785 begonnen onder de titel Natuurlijk kookboek van beproefde en ondervonden echte recepten voor een zindelijk huijshouden, en door haar dochter Thérèse de Milly tot in de 19de eeuw voortgezet. Het handschrift van Michon/de Milly is door Marleen Willebrands uitgegeven in de Digitale Bibliotheek voor de Nederlandse Letteren: http://www.dbnl.org/tekst/mich104natu02_01/index.php