Het Rijk van Nijmegen. Westelijk gedeelte

[p. 203]

Molenhoek
Gemeente Heumen

Historisch-geografische schets

Ten oosten van het dorp Heumen en daarvan door het Maas-Waalkanaal ook definitiever dan vroeger afgescheiden, ligt de buurtschap Molenhoek (afb. 238). Deze buurt ontleent zijn naam aan de dwangmolen van de heerlijkheid Heumen en Malden, die ten zuidwesten van de wegkruising Malden-Mook en Heumen-Groesbeek heeft gestaan. De buurtschap sluit qua structuur meer aan bij het zuidelijke gedeelte van het dorp Malden. Het hier vroeger uitgeoefende molenbedrijf heeft mede het bedrijfskarakter van deze buurt bepaald, waar in de 19de eeuw een brouwerij tot grote bloei kwam.

De bebouwing die op het kadastraal minuutplan van 1820 voorkomt bestaat thans nog voor een groot gedeelte. Het zijn de Bagijnenhof, een boerderij ten zuiden van de huidige Sluisweg; de brouwerij van Molenhoek, waarnaast in de tweede helft van de 19de eeuw een nieuw bedrijfsgebouw en de villa Bergzicht zijn gebouwd; ten slotte het bij de Heumense molen behorende molenaarshuis, de oudste kern van het huidige pand Rijksweg 256/258-hoek Molenstraat.

Grenspaal

Aan de oostzijde van de Rijksweg van Nijmegen naar Mook in de buurtschap Molenhoek staat op de provinciale grens een ronde hardstenen grenspaal met kegelvormige kop en langs de bovenrand voorzien van de inscriptie: gelderland limburg. De paal dateert van omstreeks 1900.

- Literatuur. T. Brouwer, Grenspalen in Nederland, Zutphen 1978, blz. 27.

Woonhuizen en boerderijen

⁺ Rijksweg nr. 208. ‘De Bagijnenhof’, gepleisterde boerderij met T-vormig grondplan, daterend uit het begin van de 19de eeuw in zijn huidige gedaante. De pilaster-muurdammen tegen het voorhuis zijn later aangebracht. Tijdens de in 1974 uitgevoerde restauratie is het bedrijfsgedeelte aanzienlijk ingekort en voor bewoningsdoeleinden geschikt gemaakt.

- Literatuur. Verslag m.c.p.g. over 1971, in: B.M. Gelre lxvi (1972), blz. xxx.

Rijksweg nr. 232. Villa ‘Bergzicht’, het brouwershuis behorende bij de gelijknamige brouwerij van Heumen en Malden, xixd. Statige blokvormige in baksteen opgetrokken villa met een vier traveeën breed front en een diepte van drie venstertraveeën. De toegang met inpandig portiek bevindt zich in de rechter zijgevel. Het huis is onderkelderd, heeft een verdieping met een hoogte gelijk aan die van de begane grond. De dakpartij bestaat uit een omgaand pannen schilddak met hoekschoorstenen en een geschulpt gezaagde daklijst. De zesruits, van onder openslaande ramen en dito deuren achter het middenbalkon van de voorgevel hebben als bovenlichtomlijsting een rollaag van gele baksteen die rust op gebakken consoles. Inwendig zijn de vertrekken gegroepeerd rondom een ruime, met tegels geplaveide hal met draaitrap naar de verdieping. Achter de voorgevel bevinden zich twee kamers ensuite. Het huis bezit eenvoudige stucplafonds en marmeren schoorstenen. Het is gebouwd door de brouwersfamilie Van den Broek (zie brouwerij ‘Bergzicht’, blz. 205).

+ Rijksweg

[p. 204]

Afb. 238. De buurtschap Molenhoek volgens het kadastraal minuutplan van 1820.

Rijksweg nr. 254. Witgepleisterde villa, xix b. Blokvormig woonhuis, drie traveeën breed en twee traveeën diep, geheel onderkelderd en voorzien van een hoge verdieping. Zesruits schuifvensters met brede geprofileerde omlijsting en gebogen bovendorpel. Voordeur met toegangstrapje en inpandig portiek waarboven balkon in de as van de voorgevel aan de straatkant. Laag pannen schilddak met karakteristieke gebakken kam op de nokvorsten. Het huis is gebouwd door de brouwersfamilie Van den Broek, die ook Rijksweg nr. 232, de villa ‘Bergzicht’ liet bouwen.

Rijksweg nr. 256-258, hoek Molenstraat (afb. 239). Het molenaarshuis van de buurtschap Molenhoek, xviii-xix. Groot witgepleisterd pand bestaande uit twee aan elkaar grenzende bouwlichamen onder afzonderlijke schild- en wolfsdaken, gegroepeerd op een l-vormig grondplan. Het kleinste bouwlichaam aan de Molenstraat vormt de oudere kern, mede gezien de venstervorm, vier- en zesruits vensters onder hanekammen. Het gedeelte aan de Rijksweg heeft t-vormige schuiframen met luiken op de begane grond en vierruits schuifvensters op de verdieping. Voor het huis aan de straatweg staan elf obeliskvormige hardstenen palen met kettingen als afrastering.

[p. 205]

Afb. 239. Rijksstraatweg nr. 258. Het voormalige molenaarshuis (opn. 1977).

Verdwenen standerdmolen

In de buurtschap Molenhoek stond ten westen van de Rijksweg tot 1924 een standerdmolen die door brand verloren ging. Deze molen was tot 1894 in huur bij Joannes Jetten, die in dat jaar een nieuwe molen liet bouwen aan het Vosseneind (zie blz. 200). De oude Heumense korenmolen heeft als dwangmolen deel uitgemaakt van de heerlijkheid. De geschiedenis van deze wind- en rosmolen is goed te volgen tot de eerste helft van de 17de eeuw, mede dankzij bewaard gebleven processtukken inzake de molendwang en archivalia betreffende het onderhoud van de molen.

- Literatuur. Van Schevichaven 1846, blz. 10; Reg. Leenaktenboeken 1924; blz. 20; De Jong 1960, inv.nrs. 2442-2444; Beschrijving van Heumen 1966, blz. 19; Tweestromenland nr. 29 (1978), blz. 15.

Bierbrouwerij ‘Bergzicht’

Aan de Rijksweg nr. 232 in de buurtschap Molenhoek staan de gebouwen van de voormalige bierbrouwerij van het geslacht Van den Broek (afb. 240). In de brouwerij werd de in Nijmegen en wijde omgeving vermaarde biersoort ‘Nieuw Licht’ gefabriceerd. De brouwerij was een van de grootste in Nederland in de eerste helft van de vorige eeuw. De stichter die aanvankelijk in de boerderij ‘Vogelenzang’ aan de Broekkant in Malden zijn bedrijf uitoefende stond een groots plan voor ogen, dat maar ten dele door zijn opvolgers is gerealiseerd. Op het kadastraal minuutplan van 1820 staat de brouwerij aangegeven ter plaatse van de thans volledig in verval geraakte boerderij rechts van de oprijlaan naar de huidige brouwerswoning, de villa ‘Bergzicht’ (afb. 241). Van 1905 tot 1910 is de produktie, die toen in de brouwerij achter de villa plaats vond gestaakt. Daarna is nog een nieuwe installatie in gebruik genomen, echter zonder het beoogde succes. De installatie met fraaie rood koperen ketels is uit de bierfabriek gesloopt.

Rijksweg nr. 232, het voormalige brouwershuis van de in Heumen en Malden dominerende

[p. 206]

Afb. 240. Rijksstraatweg nr. 232. Villa ‘Bergzicht’ en de gebouwen van het brouwerijcomplex (opn. 1977).

Afb. 241 De laat-19de eeuwse bierfabriek achter de villa (opn. 1977).

[p. 207]

Afb. 242. Het brouwerijcomplex gezien vanuit het westen (opn. 1977).

familie Van den Broek, is een nog grotendeels in zijn oorspronkelijke staat bewaarde villa. (Zie blz. 203)

- Literatuur. Ten Hoet 1825, blz. 58; Geld. Volksalm. 1842, blz. 72; Van Schevichaven 1846, blz. 10-11; Beschrijving van Heumen 1966, blz. 19.

- Archivalia. Bescheiden betreffende Brouwerij Bergzicht te Malden (1846-1865) in de collectie niet-overheidsarchieven gedeponeerd in het Gemeente-archief te Nijmegen.

Gebouwen van Luden

Op 30 januari 1879 verkocht de stad Nijmegen voor de som van f 10 000, - de titel ‘heer van Heumen’ aan J.J. van Luden uit Driebergen, die zich voortaan Luden van Heumen noemde.

Van 1913-1920 bewoonde Luden van Heumen het jachthuis aan de Looistraat. Bovendien liet hij op grondgebied in de gemeente Mook een groots landhuis bouwen op de Mokerheide ten zuiden van de Mookse Baan en op Heumens gebied een blokhut en een laboratorium.

Aan de Looistraat nr. 57 staat een uit de Amerikaanse staat Oregon afkomstige blokhut, die oorspronkelijk met heideplaggen en later met een rieten dak was gedekt. De blokhut was hier op initiatief van de heer Luden geplaatst. De houten wanden zijn later vervangen door stenen muren; de hut wordt thans bewoond door de Heumense beeldhouwer W.J. Maris, die er zijn atelier heeft.

Het laboratorium, dat korte tijd heeft gediend voor een amateuristisch onderzoek naar organische mest, heeft een bestemming als boerderij gekregen.

- Literatuur. Beschrijving van Heumen 1966, blz. 20.