|
| |
| |
| |
Termaar
Het gehucht Termaar is gelegen ten zuidoosten van de dorpskern van Margraten en daarvan afgesneden door de Rijksweg van Maastricht naar Aken. De bebouwing, bestaande uit boerderijen en woonhuizen, is voornamelijk gelegen langs de hoofdstraat, die de benaming ‘Termaar’ draagt. Het is feitelijk de voortzetting van een van de Sprinkstraat aftakkende weg, die aan de Margratense kant het Burgemeester Ronckersplein heet. Langs de hoofdweg zijn enige kleinere concentraties te onderscheiden die nog van historisch belang zijn. Het zijn de hoeves gelegen ‘in gen Bauerkoel’, de kapitale hoeve ‘Termaarhof’ en een tweetal hoeves, de nrs. 3 en 5, aan de vanaf deze hoeve in de velden doodlopende zijweg. Nr. 3 is in 1987-'88 ingrijpend
189 Termaar en Genhöf, kaart gebaseerd op het kadastraal minuutplan van ca. 1830. Tekening door T. Brouwer.
| |
| |
gewijzigd, waardoor de historische elementen verdwenen achter een buitenbeklamping. Een goed beeld van een oude, inmiddels verdwenen keuterij in Termaar aan In gen Bauerkoel geeft de opmetingstekening, gemaakt ten behoeve van de documentatiecollectie van het Nederlands Openluchtmuseum (afb. 193).
De tweede belangrijke concentratie is de boerderijgroep ‘Genhöf’, nrs. 6-14. Voorbij Genhöf loopt de hoofdweg Termaar en een laatste afsplitsing, de Molenweg, uit op de jonge verbindingsweg (1867) die vanaf de Rijksweg naar de grensovergang met België bij De Plank loopt.
De bebouwing ten noorden van de ‘Termaarhof’ bergt voor een deel oude bouwkernen in zich. In vergelijking met het kadastraal minuutplan (afb. 189) vertoont het huidige kaartbeeld (afb. 190) een duidelijke verdichting ten noorden van de Sterre der Zeestraat. De historische bouwsubstantie wordt nog aangetroffen in de panden nrs. 31-33 en 37. Termaar nr. 31 is een dwars aan de straat gelegen woonhuis met mergel kopgevel en een dito rechter zijgevel; de drie traveeën brede voorgevel is uit het eerste kwart van de 20ste eeuw. Het naar de straat toe gesloten karakter komt ook uit in Termaar nr. 33 dat wordt belend door een naar de noordzijde uitgebouwde bakstenen schuur. Het pand nr. 41-43, hoek Sterre der Zeestraat, is nog een belangrijk restant van een middelgrote hoeve; ook de huizen aan de Termaarstraat nrs. 45, 47 en 51 verdienen in dit opzicht de aandacht. Uiteraard treft men nog al wat losse vakwerkrestanten aan, o.m. in de kleine woning Termaar nr. 6. Voorbij Genhöf bezitten de panden Termaar nrs. 108 en 110 nog vakwerkonderdelen, evenals de uit 1886 daterende boerderij, Termaar nr. 115.
190 Termaar en Genhöf volgens recent nette plan. Tekening door T. Brouwer.
| |
| |
Aan de Rijksweg in Termaar zijn verschillende voorbeelden te vinden met pleisterwerkgevels van divers model: Termaar nr. 2-4 en Rijksweg nrs. 87 en 91.
| |
Straatmeubilair
Put
Naast de Termaarhof aan de overzijde van de weg In gen Bauerkoel ligt een natuurlijke drinkpoel. Tegenover het pand nr. 3 staat een zwengelput van het gangbare type. Stenen rechthoekige voet met lattenhuis onder zadeldak, dat boven de zwengel een overstek heeft (afb. 11, 96).
| |
Wegkruisen
In Termaar staan de volgdende wegkruisen, XIX d en XX a:
| 1. | Op de oosthoek van de T-kruising Termaar-Drekstraat staat een gietijzeren kruis met voluten aan de kruisbalken en een gietijzeren corpus, neobarok type, met twee cherubskopjes; staande engel met zwaard aan de voet. |
| 2. | Op de hoek Termaar-Sterre der Zeestraat staat een smeedijzeren wegkruis met gegoten corpus, neobarok model. |
| 3. | Onder een lindeboom bij Termaar nr. 67, hoek In gen Bauerkoel, hangt een gietijzeren wegkruis met crucifix, opgenomen in het gietwerk en een engel onderaan de kruisboom. |
| 4. | Op de T-kruising Termaar-Genhöf staat in een plantsoen een gietijzeren wegkruis met corpus, neobarok model, stralenbundels tussen de kruisarmen en een engelfiguur aan de voet. |
| 5. | Nabij de wegkruising met de weg naar De Plank staat een smeedijzeren kruis, lanspuntmodel, met gietijzeren corpus. |
| |
Boerderijen
Genhöf
Genhöf nrs. 10-12-14
Omvangrijk complex (afb. 191) bestaande uit drie aaneengeschakelde bedrijven en een vierde, jongere boerderij aan de zijde van de hoofdweg van
191 Genhöf. Overzicht van het complex nrs. 12-14, opname 1989.
| |
| |
Termaar. Markante groep, gelegen aan de landweg Genhöf, die vanaf Termaar loopt naar Op het Look. De woonblokken van de verschillende boerderijen staan haaks ten opzichte van de straat en voor wat betreft de nrs. 10 en 12 met de puntgevels aan de weg. Datering: XVIIIa.
Voor een goed begrip van het complex is het nodig de huidige situatie te vergelijken met die op het kadastraal minuutplan, waarop een drietal hoeves staat afgebeeld. Van oost naar west zijn dat: een gesloten hoeve nr. 10 (kad. minuutplan nr. 1162), de aan de westzijde daartegen aansluitende C-vormige hoeve nr. 12 (minuutplan nr. 703) en de westelijke hoeve op L-vormige plattegrond, nr. 14 (minuutplan nr. 704).
| |
Genhöf nr. 10
De hoeve bestaat uit een woongedeelte rechts van de door een poortvleugel met lessenaarsdak van de weg afgesloten binnenplaats. Woonhuis met verdieping onder zadeldak; vensters in de gepleisterde kopgevel aan de straat. De hoeve heeft nog haar oorspronkelijke omvang behouden met uitzondering van de stalvleugel die is vervangen door de huidige Genhöf nrs. 8-9. Van deze panden is het eerstgenoemde een in 1919 gebouwd woonhuis ter plaatse van een stal van de op het kadastrale minuutplan als nr. 1162 afgebeelde oostelijke hoeve.
| |
Genhöf nr. 12
De hoeve op C-vormig grondplan, heeft dezelfde omvang als op het kadastraal minuutplan. Het woonhuis met hardstenen vensters in de gecementeerde straatgevel met quasi natuurstenen plint staat links van de cour. Inwendig is van de woonvleugel een gedeelte afgesplitst en bij het jongere woonhuis van het buurpand nr. 14 getrokken. Een smalle poortvleugel met rondbogige poort met sluitsteen, waarin het jaartal 1717, sluit de hoeve aan de straatkant af. De cour wordt aan de achterzijde afgesloten door een grote doorrijschuur. Aan de rechterzijde van de cour is een jonger, smal verbindingslid gebouwd tussen poortvleugel en achterschuur.
Tegenover nr. 12 staat een open wagenschuur, XX a.
| |
Genhöf nr. 14
Genhöf nr. 14 bestaat uit een woonhuis met poort evenwijdig aan de straat en een haaks op de straat staande omvangrijke schuur die is opgetrokken in baksteen aan de lange zijde en in mergel aan de straatkant.
Datering: XVIII B.
De poortvleugel en de schuur sloten oorspronkelijk een bij nr. 12 behorende tweede cour af, maar zijn later afgesplitst als een zelfstandig bedrijf, waarbij de woonruimte werd gecreëerd in de poortvleugel rechts van de doorgang. Deze op zichzelf te kleine woning is verruimd door een inpandige verdeling van de woonvleugel van nr. 12, alsmede door de aanbouw van een gedeelte in mergel. Aan de linker zijde loopt de poortvleugel naar achter om. Daarachter volgt een schuur van secundair gebruikte baksteen en mergel. Hiertegen sloot eertijds nog een langere, in mergel opgetrokken schuur aan, waarvan thans slechts een restant over is. Beide bouwvolumes liggen samen onder een omlopend schilddak. De kapconstructie boven de poort is uit de bouwtijd, die boven de schuurruimtes 20ste-eeuws.
| |
In gen Bauerkoel nr. 3
Hoeve, bestaande uit woongedeelte met verdieping, met de korte zijde naar de straat gericht; aan de achterzijde naar links en rechts uitgebouwd met een schuur. Oorspronkelijk vakwerkhuis dat naar de straat met een travee in baksteen is verlengd, waarbij ook de linker zijmuur is versteend. Het pand is nadien over de volle lengte gedeeld.
Datering: XVIII B en XIXd.
Het opmerkelijke aan deze woning is de zelfstandige ontwikkeling, die de beide delen van het huis hebben doorgemaakt. De langsgevel aan de linkerzijde is opgetrokken in baksteen; in 1987 zijn wijzigingen aangebracht
| |
| |
aan de vensters en deurpartij. De rechter langsgevel in vakwerk is tot dan toe vrijwel ongewijzigd gebleven, maar werd in de zomer van 1988 geheel beklampt.
Bij deze laatste wijzigingen werden de bouwhistorisch interessante elementen volledig aan het oog onttrokken.
| |
In gen Bauerkoel nr. 5
Gesloten hoeve (afb. 192), grotendeels in witgekalkte mergel en vakwerk opgetrokken complex, bestaande uit een woonhuis rechts van de hof, in mergel met bakstenen achterbouw; voorts een evenwijdig aan de woning staande, betrekkelijk lage schuur, een poortvleugel en een doorrijschuur als afsluiting van de cour. Datering: XVIII B en XIX.
Woonhuis met kelder en verdieping (afb. 85). De gevel aan de straatzijde is opgetrokken uit breuksteen en mergel. In de poortvleugel naast de woning een personenpoortje.
192 In gen Bauerkoel nr. 5, opname 1989.
De schuur heeft een mergelstenen kopgevel en een lange vakwerkwand op breukstenen ondermuur aan de veldzijde.
Aan de courzijde zijn schuur en stallen gebouwd in baksteen. Zowel de woning als de schuur aan de straat is gedekt met een tamelijk vlak hellend schilddak. De hoeve vormt een zeer belangrijk en opmerkelijk gaaf element in het dorpsgezicht in de onmiddellijke omgeving van de Termaarhof.
| |
Termaar nrs. 41-43
Woonhuis met verdieping onder zadeldak, staande op de noordoosthoek van de hoofdweg Termaar en de Sterre der Zeestraat. Huis in vakwerk met een lengte van vijf balkvakken en met de lange gevel gericht naar de Sterre der Zeestraat. De gepleisterde puntgevel aan de hoofdstraat is versteend in mergel. Het huis was eertijds aan de achterzijde met een balkvak uitgelegd en dit vormde het verbindingslid met de schuur, waarvan de linkerhelft nog aanwezig is achter het pand Sterre der Zeestraat nr. 1.
Datering: XVIII B.
Oorspronkelijk was het huis de woning van een veel omvangrijkere boerderij, waarvan de stallen en schuren in plattegrond als een T-balk aansloten tegen de huidige rechterzijgevel. De rechterzijde van die poort is als muurdam nog aanwezig. De toegangspoort lag aan de hoofdstraat. Aan die zijde bezat het complex dankzij een (thans verdwenen) aanpalend buurhuis een binnenhof. Bij een opknapbeurt ca. 1977 is de poortdoorgang weer herbouwd en is het
| |
| |
193 In gen Bauerkoel. Opmetingstekening van een keuterij, schaal 1:300, 1953, Coll. N.O.M, Arnhem, L 27.
huis door het aanbrengen van roedenvensters en bont geschilderde luiken sterk verromantiseerd.
Op de poortpost heeft tijdelijk het beeld van Napoleon gestaan, dat eerder jarenlang een plaats had tegen de gevel van een pand aan de Bredeweg in Banholt.
| |
Termaar nrs. 45 en 47-49
Twee dwars ten opzichte van de weg staande woonhuizen, opgetrokken in baksteen met gesloten, gepleisterde puntgevels aan de straat, die van nr. 45 in mergel. Beide huizen zijn ca. 1900 verbouwd, maar hebben het oorspronkelijke volume en de oude kern van twee versteende vakwerkhuizen in zich bewaard. Het achterhuis van nr. 45 dateert uit 1922.
| |
Termaar nr. 51
Boerderij op L-vormig grondplan, bestaande uit woonhuis haaks op de straat en daarachter aansluitend het bedrijfsgedeelte. De omvang van het complex is gelijk aan die op het kadastraal minuutplan, maar geheel in baksteen vernieuwd in tal van periodes, XIX en XX A.
| |
| |
194 Termaar nrs. 65-71. ‘Termaarhof’, opname 1989.
195 Termaar nrs. 65-71, ‘Termaarhof’, de achtergevel van het woonhuis aan de binnenplaats, opname 1989.
196 Termaar nrs. 69-71. Doorrijschuren achter op de cour, opname 1961.
| |
Termaar nrs. 65-67 en 71 (nr. 69 is vervallen)
‘Termaarhof’ (afb. 194-197), gesloten hoeve bestaande uit vier vleugels rond een zeer ruime binnenplaats. Datering: XVII A of ouder tot XIX B. De omvangrijke hoeve omvat een bedrijf met drie woningen. Zeer markante ligging op de wegsplitsing Termaar-In gen Bauerkoel.
Het linker gedeelte, nr. 65, bestaat uit een naar de straat gerichte woning, in 1935 gebouwd voor een ouder poortgebouw met stalling en overkapte poort, links van nr. 67, dat de oorspronkelijke woonhuiskern vormt van het complex (afb. 195).
Het rechter gedeelte van de woonvleugels, nrs. 67-71, dat is opgetrokken in mergel afgewisseld met telkens drie lagen baksteen, bestaat uit twee ten opzichte van elkaar verspringende, afzonderlijk onderkelderde woonblokken met verdieping onder zadeldak. De lange woonhuisgevel met inpandige poortdoorgang, XVII B, loopt evenwijdig aan de straat. Dit gedeelte staat voor de terugliggende woning, nr. 67, die gezien de vorm van de hardstenen kruisvensters op de begane grond het oudste onderdeel van het complex vormt, XVII A. De woning is aan de noordzijde onderkelderd (afb. 196). De vooruitstekende poortvleugel is opgedeeld in twee woongedeelten. Het gedeelte links van de poort (oud nr. 69) behoort bij woning nr. 67. Ook dit gedeelte is onderkelderd met een in breuksteen gemetselde tongewelfde ruimte, die zich ook in het muurwerk van de gevels manifesteert.
Het rechter gedeelte van de poortvleugel is de tot woning (nr. 71) verbouwde voormalige maalderij, paardestal, melkkamer en knechtenverblijf. Achter de rechter hoekwoning sluit een stalvleugel aan.
| |
| |
197 Termaar nrs. 65-71, ‘Termaarhof’. Plattegrond van het woonhuis en de poort en doorsnede over de woning in de oorspronkelijke situatie, schaal 1:300. Opmeting door A. Warffemius naar gegevens uit 1956, 1971 en eigen waarneming.
Haaks op de rechter hoekwoning (nr. 71) sluit een zes vakken omvattende vleugel aan met stallen en zolder, XVIII. De kapconstructie bestaat uit een nokstijlspant met schoren die vanuit de nokstijl naar de gording lopen; onder de trekbalk staat een standvink. Alle gebintonderdelen vertonen gehakte telmerken (rechts gebroken).
Parallel aan deze oostvleugel loopt aan de westzijde een lage en veel smallere stalvleugel, opgetrokken uit mergel afgewisseld met twee of drie lagen baksteen.
Aan de noordzijde van de cour staan twee kapitale, in baksteen gebouwde doorrijschuren, XVIII, waarvan de westelijke aan de veldzijde in de sluitsteen boven de doorgang is gedateerd ‘1862’ (afb. 196). De gebinten van de kapconstructie zijn van hetzelfde type als die in de oostelijke stalvleugel. Tussen de schuur en de westvleugel lag oorspronkelijk een koel. De inspringende hoek gevormd door de beide eindgevels is thans bebouwd.
- Literatuur. Margraten 1983, 215; Ms. Korringa (Coll. SHBO), 1948, 148 en afb. 341-342; Voskuil 1979, 112, afb. 112.
- Opmetingstekeningen - Plan voor de verbouwing van de Termaarhof tot drie woningen (met plattegrond van kelders, begane grond en verdieping, geveltekeningen en doorsnede van het woongedeelte) schaal 1:100, door Bouwbureau van de Stichting voor de Landbouw Limburg, Roermond, d.d. 4-4-1950; witdruk in Coll. RDMZ.
Geveltekening, schaal 1:20, door Bouwbureau Stichting voor de Landbouw, 20-9-1950; witdruk in Coll. RDMZ.
Plan voor verbouwing van het woongedeelte rechts in het woonblok (bestaande en nieuwe toestand), schaal 1:100, niet gesigneerd blad, 21-3-1971; witdruk in Coll. RDMZ.
Plan voor bouw van een nieuwe schuur bij nr. 67-69 (bestaande en nieuwe toestand van plattegrond en gevels), schaal 1:100, niet gesigneerde bladen, d.d. 1-3 en 1-4-1975.
Opmetingstekening van de plattegrond van het woongedeelte, schaal 1:100, door A. Warffemius, 1988, Coll. RDMZ (afb. 197). |
|
Auteursrechtelijk beschermd