Margraten, Mheer en Noorbeek

[p. 154]

Klein Welsden

Het gehucht Klein Welsden bestaat uit enige, voornamelijk aan de zuidzijde van de Klein Welsderweg gelegen boerderijen en woonhuizen. Deze weg vormde tot in het begin van de 19de eeuw, evenals de in het verlengde gelegen Trichterweg een onderdeel van de verbinding van Maastricht naar Aken. Aan de noordzijde lag een groot onverkaveld gebied ‘Op de lange Rein’ geheten, oostelijk van het Roother Veld.

Het gebied ten zuiden van de weg had volgens het kadastraal minuutplan (afb. 157) een perceelsindeling, waarbij de kavels liepen tot aan de grens met het grondgebied van Cadier en Keer. De grenslijn werd gevormd door de landweg langs de Schiepersberg. Dit beeld is in grote lijnen nog terug te vinden in het recente kaartbeeld (afb. 158).

157 Klein Welsden, kaart gebaseerd op het kadastraal minuutplan van ca. 1830. Tekening door T. Brouwer.

158 Klein Welsden, volgens recent nette plan. Tekening door T. Brouwer.

Bij nauwkeurige vergelijking blijkt echter, dat de bebouwing die in omvang en spreiding vrijwel gelijk is gebleven, toch veel verschuivingen heeft ondergaan. Van bijzondere historische waarde zijn de hoeves Klein Welsden nrs. 21-21a en Klein Welsden nr. 31.

Opmerkelijk is verder pand nr. 19, een op een zeer smalle kavel gelegen hoeve, waarvan de verschillende bouwdelen als woonhuis, stallen en schuur achter elkaar in een lijn liggen. Van de groep woningen Klein Welsden nrs. 5-7-9, komt nr. 9 reeds op het kadastraal minuutplan voor als een haakvormige boerderij. Dit geldt ook voor onderdelen van het aan de overzijde gelegen pand nr. 6, met name het gewitte in mergel opgetrokken restant van een grotere, in 1934 afgebroken hoeve en eveneens voor nr. 37 aan het westeinde van het gehucht.

Straatmeubilair

Wegkruis

Aan de westzijde van het gehucht aan de Musscheput staat een smeedijzeren wegkruis met gegoten ijzeren corpus, neo-barok type, circa 1900.

[p. 155]

Put

Bij nr. 21a staat een zwengelput met mergelstenen wand en lattenhuis op een vernieuwde rechthoekige voet van baksteen en mergel.

Boerderijen

Klein Welsden

Klein Welsden nrs. 21-21a en 23

Gesloten gebouwencomplex (afb. 159-161) thans gesplitst in drie atelierwoningen, maar tot 1970 bestaande uit twee boerderijen, waarvan de woningen en bedrijfsgebouwen zijn gegroepeerd rondom een gemeenschappelijke binnenplaats, die toegankelijk is via afzonderlijke poorten. De grensscheiding liep midden over de cour. De hoeves zijn opgetrokken in vakwerk, baksteen en mergel. Datering XVIII A en XIX b-c.

Klein Welsden nrs. 21-21a

Linker gedeelte van de gesloten hoeve bestaande uit een woning met poort achter de mergelstenen gevel aan de straat. Hiertegen sluit een woon- en werkvleugel aan (oostvleugel), waartegen aan de achterzijde een haaks aansluitende schuur. De woning is van ca. 1860; de mergelstenen oostvleugel is in 1952 vernieuwd en naar de cour toe verbreed ter plekke van de oorspronkelijk smallere vakwerkstal.

Klein Welsden nr. 23

Westelijk gedeelte van de gesloten hoeve, met de poort links van de woonvleugel. Het woongedeelte bestaat uit een mergelstenen hoekkamer en een oudere vakwerkwoning met stal, waartegen aan de achterzijde (zuidzijde) een vakwerkschuur aansluit, die de breedte bezit van het gehele complex. Het kadastraal minuutplan van ca. 1830 toont het complex als een groep van drie bouwlichamen (afb. 160): een vleugel evenwijdig aan de straat (noordvleugel); een bijgebouw links achter de woning (oostvleugel); een winkelhaakvormig gebouw rechts van de woning (west- en zuidvleugel), waarin

159 Klein Welsden nrs. 21/21a-23, gezien vanaf de straat, opname 1989.

[p. 156]

160 Klein Welsden nrs. 21/21a-23. Hoevecomplex, vanouds twee zelfstandige boederijen. Plattegrond van het gehele complex en van de kelders onder de woningen; dwarsdoorsneden met gevels aan de binnenplaats. Tekening, schaal 1:300, naar opmeting van ir. H.M.J. Palmen (1983), bewerkt door A. Warffemius, 1988.

eveneens een woning is opgenomen. Tezamen zijn de bouwvolumes zodanig gegroepeerd, dat er een gesloten complex met binnenplaats is ontstaan. De noordwesthoek en de zuidoosthoek van het complex springen in, waaruit blijkt, dat de invullingen dateren van na 1830.

Het gehele complex is volgens het minuutplan nog een ongedeelde hoeve met als kadastrale aanduiding, nr. 408. Op het achter de hoeve gelegen terrein (nr. 407) staat een bakhuis (nr. 406).

Het is opmerkelijk, dat zowel in de noordelijke vleugel (nr. 21) als in de westelijke (21a) zich een kelder bevindt. De kelder aan de straatkant, die is opgetrokken in mergel en een tongewelf bezit, is gelegen half onder de doorrit en half onder de keuken van nr. 21. De bovenbouw sluit hierop niet logisch aan. Waarschijnlijk is dit een gevolg van een verbouwing, waarbij de straatgevel van het gehele complex in mergel is opgetrokken of vernieuwd. De linkerzijgevel van nr. 21 is in baksteen uitgevoerd.

Tijdens die bouwcampagne of later is de voordien inspringende onbebouwde noordwesthoek opgevuld. Daar ontstond een woonkamer, behorende als vergroting bij de vakwerkwoning in de westvleugel. Een en ander moet het gevolg zijn van een verdeling van de hoeve in twee afzonderlijke bedrijven. Hierop duidt niet alleen de overzolderde dubbele inrit, maar ook het zelfstandige tweede woonhuis, dat haaks ten opzichte van de straatvleugel ligt. De hoekvulling was een uitbreiding van een oude woonkern, waar zich eveneens onder de keuken een tongewelfde kelder bevindt.

Op de kadastrale minuut sluit tegen dit in plattegrond uit drie vakken bestaande woonhuis haaks een schuur aan.

De schuur heeft op de minuut al de omvang die de gehele breedte van de cour omvat plus het gedeelte achter de woning. Zij is, te oordelen naar de gebintconstructie, in twee fases ontstaan. De spanten 3 en 4 vertonen onderling overeenkomst en de spanten 1 en 2 eveneens. Dit laatste spanttype treft men ook aan bij de stal en de werkplaats in de oostvleugel. De poort is gedateerd op de lateibalk ‘17..’.

Het is heel goed mogelijk dat de schuur pas in een later stadium, maar wel na 1827 achter de woning is uitgebreid. De op het minuutplan nog inspringende zuidoosthoek is ook volgebouwd, nadat in het eerste kwart van de 19de eeuw

[p. 157]

161 Klein Welsden nrs. 21/21a-23. Poorten van de samengetrokken, dubbele binnencour, opname 1989.

[p. 158]

162 Klein Welsden nr. 31. Gesloten hoeve, gezien aan de straatzijde, opname 1989.

163 Klein Welsden nr. 31. Binnenplaats, gezien naar woonhuis en stalvleugel, opname 1981.

de oostvleugel is vernieuwd. Waarschijnlijk is toen ook de aansluiting gemaakt tussen het woonhuis van nr. 21 en de stal in de oostvleugel.

- Bouwtekeningen. Serie opmetingstekeningen, 3 bladen, schaal 1:100, door A.J. Jeurissen, niet gedateerd, witdruk in archief RDMZ.

Serie opmetingstekeningen en restauratieplan, 14 bladen, schaal 1:50 en schaal 1:100, door architectenbureau H.J. Palmen (Sittard) en P.G. Segers (Eindhoven), 1983.

Plattegrond, doorsneden en aanzichten, schaal 1:50, door A. Warffemius, 1988 (afb. 160).

Klein Welsden nr. 31

Hoeve om gesloten binnenplaats (afb. 162-163, grotendeels opgetrokken in wit gesausde baksteen en mergel, bestaande uit een woonvleugel en schuur als hoofdblokken onder een zadeldak, een tegen de woonvleugel aansluitende stalvleugel en een naast de hoofdpoort tegen de sluitmuur aangebouwde bijruimte onder lessenaarsdak. Datering: midden XVIII; steentje met het jaartal ‘1741’ in de schuurgevel aan de straat.

Woonhuis met verdieping en eenvoudige puntgevel met vensters in de midden-as naar de straat en muurankers. Gesloten van karakter aan de veldzijde. In de gevel aan de cour brede rondboogvensters beganegronds en vergrote ramen op de verdieping. Het stalgedeelte in de vleugel aan de achterzijde heeft op de verdieping rondbogige tasluiken.

De evenwijdig aan de woning staande schuur met jaartalsteen 1741 is aan de linkerzijde en achter aanmerkelijk vergroot, maar laat in haar uitwendig aspect de oorspronkelijke omvang in hoofdvolume nog volledig zien.

De schuur heeft een grote inrijpoort, gelegen naast de nog iets bredere hoofdtoegang. De hoofdpoort in de hoge met steunberen geschoorde afsluitmuur is niet, als doorgaans gebruikelijk naast het woongedeelte gesitueerd, maar aan de overzijde naast de schuur.

Tot in de jaren '60 stond tegen de puntgevel van de schuur een wagenschop onder een met pannen gedekt schilddak. De grotere afstand van de hoeve ten opzichte van de weg is een gevolg van een verlegging van het tracé. Op het kadastraal minuutplan staat de hoeve direct aan de straat.