Kleine vertellingen

[p. 85]

De ezels van de groot-inquisiteur

Kent gij de geschiedenis van de ezels van de bisschop van Pampeluna? Niet? Zo luister dan naar deze vertelling en leer er uit dat het, zelfs voor een bisschop, niet immer raadzaam is met ezels de draak te steken.

In het diocees van Pampeluna dan, in het koninkrijk Spanje, leefde jaren geleden een Groot-Inquisiteur, Xerxes Lopez de Castro, die er een knecht op nahield die Jozef heette en die een ezel was. Want waar men hem nog anders voor aanzag, is nergens gebleken. Toen nu die bisschop, die vele en lange dienstreizen te maken had, eens op de markt van Santander een nieuwe ezel kocht, noemde hij die ook Jozef. Een bewijs dat zelfs een Groot-Inquisiteur in die tijd niet geheel en al zonder zin voor humor was.

Doch hoe weinig bevroedde de bisschop toen nog hoe duur zijn spot hem te staan zou komen!

Wanneer monseigneur Xerxes Lopez de Castro op reis was en hij, zijn getijdenboek dichtgeslagen, de teugel weer ter hand nam, maakte hij, om de weg over de eentonige hoogvlakte van zijn diocees te verkorten, gaarne een praatje met zijn gezellen; maar dan altijd zó dat noch de een noch de andere ezel precies wist tegen wie en waarover hun heerschap het had.

Voor de bisschop allicht een verademing, was dat

[p. 86]

voor zijn reisgezellen eerstens al allesbehalve een pretje. Verder nog had zulk een wijze van handelen dit nadeel dat er ernstige misverstanden uit rijzen moesten tussen de twee ezels die, omdat zij allebei even koppig van nature waren, er dan ook maar zelden en dan alleen maar als bij toeval toe kwamen, zich eens rustig tegenover elkander uit te spreken. Werd er bijvoorbeeld geprezen, dan konden beiden het zich voor gezegd houden, doch als er gelaakt werd of zelfs gescholden, was dat iets anders; ook al omdat enig recht op verhaal bij de bisschop absoluut was uitgesloten en tegenspraak niet geduld werd.

Zo lagen nagenoeg de verhoudingen toen monseigneur Xerxes Lopez de Castro eens, verbolgen als een onweerswolk en vol donkere klanken, in een verzengende hitte met zijn gezellen door een landschap reisde even dor als de ziel van een mens kan zijn. Schaduw, een handpalm groot, was nergens te bekennen en in een onafzienbare verte noch dorp, noch hut. De wijn waarmede zijn knecht hem laafde was de bisschop nu eens te zuur en dan weer te zoet; de sinaasappelen om beurten te groen of te rijp. Enfin, u kent dat; u heeft er zelf allicht enige ervaring van hoe totaal bedorven iemands stemming zijn kan. En is dat dan bij een bisschop het geval, wel, dek je dan als je kunt!

Het noodlot echter van de knecht was dat hij dàt nergens kon en hij, bij al de hitte die ook hij te verduren had, nog de volle gramstorigheid van zijn heerschap op zijn hals kreeg bovendien.

Nu zijn stokslagen soms gemakkelijker te verdragen dan scheldwoorden; vooral als je een ezel bent die zich een beetje respecteert en die in goed vertrouwen

[p. 87]

meent dat hij alles doet wat hij doen kan. De knecht Jozef nu - om de andere Jozef even buiten beschouwing te laten - wàs zulk een ezel; een in wiens diepten ergens nog een tere plek was en dus ook plaats voor een zekere verbittering, ook al waren de sociale gevoelens toen nog niet zo gecultiveerd als nu. Thans zou zulk een ezel van een knecht als Jozef met een omwenteling dreigen ofwel met de vuist; toen riep hij, als hij in zijn beste vorm was en het roepen hem nog niet verleerd was, het vuur van de hemel.

Maar ook dat zelfs deed de ezel Jozef niet.

Er was immers nergens verhaal. Alleen maar een beetje grijnslachen was alles wat hij vermocht, vanwege een vage hoop op vergelding die ergens in hem school: vergelding van wat en door wie, liet hij buiten beschouwing; of misschien aan de hemel of het toeval over.

En zie nu hoe de hemel of het toeval hem, eerder nog dan hij had kunnen dromen, terwille was!

Terwijl zij, zoals gezegd, gedrieën als door hun vagevuur reisden, kwam er met dreigend gestommel een onweer opzetten waardoor hemel en aarde in een ommezien overtrokken werden door een onheilspellende nacht.

Hoezeer de reizigers zich ook haastten, konden zij niet verhinderen dat zij door een stortvloed van regen en hagelstenen overvallen werden die, naar het getuigenis van heer Xerxes, zijn herinneringen niet heugde. In de kortste tijd veranderden de wegen in stortbeken en bomen en rotsblokken, door de woede der elementen van hun wortels gerukt, werden een prooi van de razende vloed.

[p. 88]

Het getij liep zo hoog dat de bisschop zich op zeker ogenblik niet meer op zijn lastdier kon handhaven.

En terwijl hij alle heiligen uit de hemel om bijstand riep, gleden zijn voeten plotseling in de maalstroom onder hem weg en verdween hij, galmend van zware nood, hals over kop in een ravijn.

Zijn gezellen dachten niet anders dan dat zij hun bisschop voor altijd gezien hadden en, reeds moeite genoeg hebbend om het eigen vege lijf te redden, lieten zij hem, dood of levend, aan zijn lot over en vochten als leeuwen om hun behoud. Dan brak, even schielijk als zij verdwenen was, de zon weer door en als de gezellen, doodop van de vermoeienissen, eindelijk de kans kregen om op adem te komen, zagen zij elkander een tijdlang veelbetekenend aan. De reiszak van de bisschop aanspreken, was het eerste waar zij het samen over eens werden; en toen zij daarmee bezig waren en zich gulzig van de beste brokken voorzagen, vernamen zij, eerst zacht nog en dan luider en luider, uit de kolkende afgrond, de jammerende stem van hun heerschap, doch deden, de een zowel als de ander, of hun neus bloedde. Voortgaande met zich te verzadigen hoorden zij de roepstem al dringender klinken en inplaats van een psalm of confiteor, was het niets dan Jozef! en ezel! wat daar beneden de klok sloeg. Hij roept joù, zei de knecht tegen de ezel.

Neen joù, beduidde het lastdier de knecht.

Daar ben ik nog lang zo zeker niet van, beweerde de ene ezel.

En ik evenmin, bevestigde de andere.

Als hij mij nodig heeft, moet hij zich wat duidelijker

[p. t.o. 88]

[p. 89]

uitdrukken, ging de knecht voort; is hij een bisschop of is hij dat niet?

Ja zeker, bevestigde de ezel.

Welnu dan, besloot de knecht; en de teugel vattend zette hij zich pontificaal op de ezel van zijn meester. En beiden evenzeer voldaan over het verloop der reis vervolgden zij, bij een stralende hemel en zonder verder om te zien, hun weg naar Pampeluna.