Gevaarlijk leven. Een biografie van Joris Ivens

[p. 491]

Dankwoord

Dit boek was niet tot stand gekomen zonder de welwillendheid van velen. In de eerste plaats gaat mijn dank uit naar Joris Ivens' weduwe Marceline Loridan-Ivens te Parijs, die mij toestemming gaf gebruik te maken van twee omvangrijke documentencollecties in Amsterdam en Berlijn, verder naar Ivens' ex-echtgenote Ewa Fiszer in Warschau en naar zijn oude vriendin Marion Michelle in Parijs, die beide eveneens talrijke documenten ter beschikking stelden. Alle drie verdroegen ze mijn dagenlange gevraag. Marceline Loridan kwam echter op het laatste moment, zonder een woord van mijn tekst te hebben gelezen, tot de overtuiging dat mijn werk ‘zeer polemisch’ en ‘destructief’ was, en verzocht mij bijgevolg de interviews die ik met haar had niet te gebruiken. Hoewel er in rechte geen reden is hieraan gehoor te geven, heb ik met haar wens rekening gehouden.

Eén voormalig echtgenote van Ivens ontbreekt in dit rijtje: Helen van Dongen, thans Durant, te Brattleboro (Vermont). Zij wilde geen woord meer wijden aan Joris Ivens. De wonden waren te diep. Helen Durant dank ik voor haar toestemming de banden te beluisteren van de gesprekken die zij met Hans van Dongen had ter voorbereiding van zijn documentaire Dubbelbeeld.

Bijzondere dank ben ik ook verschuldigd aan de familie Ivens: Joris Ivens' zuster Thea Nooteboom-Ivens, die mij meermaals hartelijk ontving in Nijmegen, verder zijn inmiddels overleden neef Urias Nooteboom te Vught en de nichten Annabeth Ivens en Henriet Nooteboom in Amsterdam.

Al die anderen die zo vriendelijk waren tijd vrij te maken om te antwoorden op mijn vragen, worden genoemd in de lijst geïnterviewde personen.

Filmhistoricus Bert Hogenkamp heeft mij vanaf het begin onvoorwaardelijk gesteund in mijn werk en journalist Eric van 't Groenewout gaf mij een aanzienlijke hoeveelheid researchmateriaal ter inzage.

[p. 492]

Tijdens mijn onderzoek heb ik verder de gewaardeerde medewerking ontvangen van: Winifred van Alphen-Kaldewaaij (Blaricum), Odet Bies (Moskou), Mardoeke Boekraad (Amsterdam), Jan van de Broek (Groningen), Lou Brouwers (Berlijn), Femke van Doorn (Amsterdam), Gerrit van Elst (Amsterdam), Germaine Krull Stiftung (Wetzlar), Geert Groot Koerkamp (Moskou), Maarten Hin (Haarlem), Marc Jansen (Amsterdam), Mieke Lauwers (Amsterdam), Arthur Lehning (Amsterdam), Miryam van Lier ('s-Hertogenbosch), Herbert Marshall (Carbondale (Ill.)), Merel Mirage (Amsterdam), Nederlandse ambassade (Washington dc), Dobromiła van Ree (Amsterdam), Erik van Ree (Amsterdam), Pieter-Jan Smit (Rotterdam), Arian van Staa (Rotterdam), André Stufkens (Nijmegen), Gerrit Voerman (Groningen), Astrid Vorstermans (Amsterdam), Edith Wäscher (Berlijn), Rudi Wester (Amsterdam), Levien Wielemaker (Capelle), Froukje Wiersma (Crespières) en vele anderen.

Het voert te ver alle behulpzame medewerkers te noemen van de archieven en instellingen die hierna in de afkortingenlijst worden vermeld. Wel noem ik Bettina Berndt, Helmut Morsbach en Undine Völschow van het Bundesarchiv; Kees Bakker en Eugène Geldof van de Europese Stichting Joris Ivens; Ivo Blom, Daan Hertogs, Jeroen van der Meij en Sonja Snoek van het Nederlands Filmmuseum en Ton van Zeeland van het archief van het ministerie van Buitenlandse Zaken.

Bart van der Boom, Tineke Daniëls en Bert Hogenkamp lazen mijn manuscript. Hun kritische commentaar en suggesties voor verbetering zijn mij tot groot nut geweest, maar verantwoordelijkheid voor het eindresultaat kan hun niet worden aangerekend.

Voor vele jaren van morele steun dank ik in het bijzonder Sibylle Rauch in Bonn en Anneloes van Staa te Rotterdam.