De verwarde natie

[p. 180]

Déjà vu: gastarbeid

Het is lang geleden, de vrolijke jaren zestig, dat Nederland een hoogconjunctuur als de huidige kende. Dat wil zeggen: een blakende economische bedrijvigheid met spanningen op de arbeidsmarkt en zelfs acute personeelstekorten. Het is andere koek dan waar velen tot voor kort mee rekenden: baanloze groei en een economie van overtolligen. Beide zijn er een tijdlang, de jaren tachtig en eerste helft jaren negentig, geweest. De economie groeide, de overheid idem, ook de welvaart steeg, maar de marktsector schiep te weinig banen. Zo ontstond nieuwe massawerkloosheid, ook in de heimelijke vorm van arbeidsongeschiktheid. Jeugdwerkloosheid werd een erkend schrikbeeld, het verantwoordelijke ministerie ging Sociale Zaken en Werkgelegenheid heten en arbeidstijdverkorting en vervroegde uittreding moesten de overgebleven arbeid herverdelen. Het valt dus wel enigszins te begrijpen dat de goed geluimde arbeidsmarkt van nu politici en andere beleidsmakers wat verrast. Ze waren het ontwend.

In de jaren zestig ging het niet anders. De onvervulbare vraag naar arbeid in verouderende industrietakken werd gelenigd door ‘gastarbeiders’ aan te trekken. Het begrip roept nu slechts wrevel en minachting op. Hoe kon men zo naïef zijn te denken dat je mensen eerst hiernaar toe kunt halen om ze na gedane arbeid naar hun land terug te sturen. Tja, hoe kon men zo onnozel zijn. Maar de meeste gastarbeiders zijn toen niet ‘gehaald’, maar kwamen spontaan op het werk af. En de beslissingen over hun tewerkstelling, voortgezet verblijf en uiteindelijk gezinshereniging

[p. 181]

en -vorming hebben zich goeddeels aan de openbaarheid onttrokken. Werkgeversorganisaties vonden steeds weer gehoor bij Sociale Zaken. Zij lobbyden met succes voor gewin op de korte termijn en wisten de economische en maatschappelijke gevolgen op de samenleving af te wentelen. Gastarbeid was geen succes. De Nederlandse industrie profiteerde kort van deze werkkrachten, van wie velen nog als jonge man in de wao belandden.

Het is nuttig deze feiten voor ogen te houden nu zich weer spanningen op de arbeidsmarkt voordoen. Weer ijveren werkgeversorganisaties voor het vervullen van vacatures met buitenlandse arbeidskrachten en weer hebben politici er wel oren naar. Asielzoekers moeten gastarbeiders worden. En de goegemeente moet geloven dat het, heus, om tijdelijke arbeidskrachten gaat. Wordt hun asielverzoek afgewezen, dan dienen ze immers het land te verlaten. Dit beroep op burgerlijke goedgelovigheid gaat wel erg ver. Het intussen uitgestrekte gebied van het vreemdelingenbeleid luistert immers niet naar ‘normale’ logica, wat de autoriteiten ook mogen beweren. Zit ergens een teen tussen de deur, dan lukt het de politiek niet de kier te dichten. De rechter zal dan ook beletten dat door hun werk ‘ingeburgerde’, belasting en premies betalende asielzoekers worden gerepatrieerd.

Terecht, want economisch profiteren van een schandelijk langgerekte asielprocedure is een onwaardige gang van zaken. Het asielprobleem wordt niet opgelost door er een arbeidsmarktprobleem van te maken. Beide vergen een eigen aanpak. Gelukzoekers moeten niet langer tot de asielprocedure worden toegelaten en de procedure zelf moet korter en bondiger, zoals het standvastige vvd-Kamerlid Kamp als enige in Den Haag lijkt te beseffen. Dan komt vanzelf een eind aan het jarenlange, mensonterende nietsdoen in de asielopvang. Het asielvraagstuk kan niet ‘verzacht’ worden, en tegelijk onoplosbaar gemaakt, met een arbeidsplicht of arbeidskans. Alleen erover praten heeft al een aanzuigende werking.

Hoe moet het dan wel met de personeelstekorten bij middenen kleinbedrijf? Sociale partners en politiek Den Haag zijn er steeds van uitgegaan dat Nederland over een ‘stille arbeidsreser-

[p. 182]

ve’ beschikt, aan te boren als de economie verhit raakt. Het beleid is daarom: reïntegratie van wao'ers, (her)intreding van vrouwen, het opkrikken van de arbeidsparticipatie van 50-plussers en het verhogen van de pensioengerechtigde leeftijd. Er is de afgelopen decennia veel veranderd in werkend Nederland, maar een relatief lage deelneming aan de arbeidsmarkt bleef. Kennelijk ook constant is de keuze bij krapte op de arbeidsmarkt voor de weg van de minste weerstand. Begin jaren zestig bleven vrouwen - de stille reserve van toen - stelselmatig buiten het arbeidsproces. Achteraf is dat als een kostbare fout beschouwd. Momenteel slagen overheid en werkgevers er niet in een beroep te doen op de arbeidsreserve van, nog altijd, vrouwen, 50- en 65-plussers en, niet te vergeten, allochtonen, incluis veel kinderen en kindskinderen van gastarbeiders.

Wie met asielzoekers aan het werk wil, zoals minister De Vries (PvdA) van Sociale Zaken, schrijft deze groepen grotendeels af, en daarmee het eigen, miljarden kostende beleid. Het is al geruime tijd mooi weer, maar het dak repareren, dat is Paars niet gelukt.

september 1999