De verwarde natie

[p. 174]

Hoeveel Kosovaren?

Er woedt in Nederland een hardnekkig vreemdelingendebat. Het blijkt ook weer rond de komst van verdreven Kosovaren. Hoeveel moet of kan het land opnemen, duizend, tweeduizend, vijfduizend, veel? Relatief meer dan Duitsland, evenveel als Finland? Op eigen initiatief, of op verzoek van unhcr, de vluchtelingenorganisatie van de vn? Vroeger was er geen asieldebat. Het was er niet toen in 1956 duizenden Hongaren naar Nederland kwamen. Ook niet bij de komst van Tsjechoslowaken na 1968 en Chilenen na 1973. Er was maar mondjesmaat gemopper toen midden jaren zeventig Vietnamezen tot Nederland werden toegelaten. Vluchtelingen kwamen die jaren nog ordentelijk binnen: gesponsord door unhcr, in reactie op ‘controleerbare’ noodsituaties, in van tevoren afgesproken aantallen.

Later werd het anders. Vluchtelingen afkomstig uit verafgelegen landen begonnen ongenood, ongereguleerd en in onvoorspelbare aantallen Nederland binnen te komen. Het lijkt nu vaak of dit altijd zo was, we weten niet beter, maar het gebeurt pas sinds eind jaren tachtig, begin negentig, met de komst van aanzienlijke groepen vluchtelingen uit oorlogslanden als Somalië, Irak en Iran, Bosnië en Afghanistan. Asielzoekers kwamen voordien sporadisch naar Nederland. Geen spoor nog van grootscheepse asielopvang, een asielbureaucratie of-debat.

De waterscheiding, zo is achteraf vast te stellen, waren de Tamils. Hun ‘sobere’ opvang midden jaren tachtig leidde tot scherpe discussies. Inhumaan, oordeelden sommigen die praktijk. Ande-

[p. 175]

ren hadden hun scepsis. Die argwaan was niet misplaatst. Veel Tamils zijn door ‘reisagenten’ naar Europa gebracht, mensensmokkelaars die samenwerkten met Sovjet-Russische en Oost-Duitse autoriteiten.

Met de Tamils begon de politisering van de vluchteling. De episode legde ook de grondslag voor de institutionalisering in permanentie van de hulp, inclusief rechtshulp. Politisering, institutionalisering, professionalisering, juridisering - het zijn kenmerken van een asielpraktijk waarmee inmiddels jaarlijks miljarden gemoeid zijn. Het pendant is criminalisering. Asielzoekers, veelal feitelijk illegale immigranten, betalen criminelen, in ruil waarvoor deze asiellanden selecteren, paperassen verzorgen, vluchtverhalen bekokstoven en reizen uitstippelen. Nederland is een populaire bestemming.

Vluchtelingen, vreemdelingen, asielzoekers, immigranten - mogen die zomaar op een hoop worden gegooid? Technisch niet natuurlijk, maar het gaat om onderscheidingen die vervaagd zijn of met de tijd van betekenis veranderen. Asielzoekers die zich nu melden zijn morgen erkende vluchtelingen (of onuitzetbare vreemdelingen), overmorgen het bruggenhoofd voor ketenmigratie via gezinsvorming en -hereniging, en vervolgens de kern van een volksplanting. Overdreven? Volgens het Centraal Bureau voor de Statistiek (cbs) telt Nederland in 2015 477.000 inwoners van Aziatische afkomst, voornamelijk asielzoekers, hun nazaten en andere magen uit Irak, Iran en Afghanistan - groepen die vijftien jaar geleden in Nederland nog volstrekt afwezig waren.

Asielzoeken is immigratie geworden, vluchten gedemocratiseerd. Dat komt door conflicten elders, maar zijn die talrijker dan voorheen? Bepalend voor de asielstroom zijn de revolutie van verwachtingen in ‘donorlanden’, goedkope vliegverbindingen (en luchtvaartmaatschappijen die net doen of ze reisdocumenten controleren), de lucratieve handel die mensensmokkel is, en de politisering van het vraagstuk, ook in Nederland. Opeenvolgende vluchtelingencrises zijn geen zaak geweest voor zakelijke beslissingen - waar en hoe kunnen we zoveel mogelijk getroffenen veilig door een conflict heen loodsen? -, nee zij groeiden uit tot onbesliste botsingen tussen voor- en tegenstanders van een ruimhartig asiel-

[p. 176]

beleid. Zo is het gegaan sinds de Tamils, zo ging het met de Bosniërs, zo gaat het nu met de Kosovaren.

Nederland heeft een zwalkend asielbeleid, halfflink, halfzacht, voor iedereen onvoorspelbaar. De status van de Bosniërs is nog altijd een kwestie. Waar Duitsland hen als ontheemden ‘duldde’ tot het geweld in Bosnië was geweken, hanteerde Nederland andere regels. Duitsland kan nu Kosovaren opnemen omdat het zijn Bosniërs repatrieerde - en straks hetzelfde met de Kosovaren zal doen. Nederland, jarenlang Europa's gulste asielland, aarzelt nu omdat niemand echt weet wat het beleid zal zijn. Beklijft de ontheemdenstatus voor Kosovaren, of mogen ze straks - genade gaat voor recht en regel - blijven? Na lange strijd is er nog geen Vreemdelingenwet in werking die ‘echte vluchtelingen’ van avonturiers scheidt. De huidige praktijk wekt geen vertrouwen. Door agitatie van de ruimhartigen en trucjes van de professionals zijn regelingen opgerekt, precedenten en uitzonderingen geschapen. We zijn streng noch rechtvaardig.

Het probleem is ook dat het asielvraagstuk is gegijzeld door het immigratiedebat. Voorstanders van een ruimhartig asielbeleid erkennen geen onderscheid: asielzoekers zijn mensen die ten onrechte niet als (economische) immigranten worden toegelaten. Deze vermenging belet thans een zakelijke discussie over de opvang van Kosovaren - hoeveel, met welke status, op wiens initiatief?

Evenredigheid is voor de asiel-enthousiasten ook niet genoeg. Neemt Duitsland (tachtig miljoen inwoners) er tienduizend op, dan heten de evenredige tweeduizend van Nederland (zestien miljoen inwoners) schamel, armzalig. De Samaritanen willen nu, meteen, een veel royaler gebaar maken en niet zeuren over de vraag of de Kosovaren straks terug moeten. Het gaat immers om echte vluchtelingen. Maar juist omdat Nederland onmachtig is geweest dat onderscheid te maken, kan zo'n gebaar er niet af. Als de zaken niet beperkend worden geregeld, zet de vluchtelingen- en immigratielobby ze straks wel weer naar zijn hand. Dan komen Kosovaren hier niet als ontheemden, maar als kwartiermakers.

mei 1999