De verwarde natie

[p. 165]

Geen retoriek

In Amsterdam, de stad die volgens haar burgemeester zielsgraag multicultureel wil zijn, lijkt morele paniek uitgebroken. Burgemeester, korpschef en hoofdofficier, de driehoek, roepen om het hardst dat het misgaat met de Marokkaanse jeugd, althans een deel ervan. De jongelui respecteren het gezag niet, provoceren de politie en drijven afin de richting van serieuze criminaliteit. In de loop van 1998 is die ontsporing enkele keren manifest geworden. De relletjes in Overtoomse Veld werden spreekwoordelijk. Daarbij voegden zich een zwembadrel in Oost en een reeksje in hun dynamiek vergelijkbare voorvallen: de politie treedt wegens een al dan niet ernstig vergrijp op tegen enkelingen, hun kameraden pikken het niet, mobiliseren hulptroepen en belagen en masse het gezag, soms tot in het politiebureau. Tachtig agenten zouden in 1998 bij schermutselingen blessures hebben opgelopen. Opvallend patroon: de beweeglijkheid van de jongens, die een groot deel van de stad bestrijken. De Amsterdamse intifada is hightech: gsm'tjes, scooters.

De laatste frontberichten betroffen de belegering wegens Desert Fox van het Amerikaanse consulaat door stenengooiende jongens. De maat voor de autoriteiten was vol. Het is korpschef Kuiper en hoofdofficier Vrakking temeer ernst, omdat achter het woelen der jongelui heel gewone misdaad schuilgaat. Ongure elementen creëren bewust emotie, over discriminatie, en de commotie van een rel - en daarmee angstvallige politie - teneinde veilig vanachter dit rookgordijn hun criminele zaakjes te drijven. Het klinkt te

[p. 166]

systematisch en conspiratief om waar te zijn, maar ongetwijfeld gebeuren er allerlei lelijke dingen.

De Amsterdamse realiteit is daarenboven van dien aard dat zulke redeneringen niet nodig zijn om de Marokkaanse onlust te duiden. De deelname aan het onderwijs van Marokkaanse jongeren blijft sterk achter bij die van anderen. Weinigen voltooien het voortgezet onderwijs, slechts enkelen halen de hogere vormen ervan, laat staan hbo en wo. Voor de meeste jonge Marokkanen wenkt de arbeidsmarkt dus niet, zelfs niet nu deze alom gespannen raakt. Vooral jongens zijn onvoldoende opgeleid voor de sociaal veeleisende en kennisintensieve diensteneconomie. Overtoomse Veld ligt vijf minuten treinen van Schiphol, kurk van de regionale economie, maar Schipholbedrijven en andere in en rond Amsterdam doen ook voor hun laaggeschoolde werk nauwelijks een beroep op het lokale (allochtone) arbeidsaanbod. Ze halen overal mensen vandaan, maar niet uit Overtoomse Veld. Dit is de tragedie van de hoofdstad: veel nieuwe Amsterdammers zijn laagopgeleid (gebleven), waardoor er geen vraag naar ze is. De stedelijke economie is booming, de lokale arbeidsmarkt een drama. Slechts 28 procent van de allochtone beroepsbevolking heeft een baan.

Aldus lopen in Overtoomse Veld, Indische Buurt en elders in de stad duizenden ‘overtollige’ jongeren rond die niettemin ook iets met hun leven willen: de vanzelfsprekende, energieke rekruten voor een mobiliserende zaak. Het is ook niet moeilijk om hun gevoelens van ontrechtheid te begrijpen. Hun ‘falen’ heeft stellig met tekorten in hun gemeenschap te maken, maar de Amsterdamse politiek gaat allesbehalve vrijuit. Jarenlang had deze voornamelijk oor voor correcte woorden: als er maar niets ‘miszegd’ werd. De vroede vaderen oreerden dus over tolerantie, gelijke kansen, discriminatie, de zegeningen van de multiculturele samenleving, het absolute kwaad van het racisme.

Mooi gesproken, maar intussen werd in onderwijs, volkshuisvesting en arbeidsmarkt de facto segregatie doorgevoerd. Voor het jaren-zestigmonument Amsterdam was en is ‘tolerantie’ kennelijk genoeg. Maar de permissive society is een slechte leermees-

[p. 167]

ter voor nieuwkomers. Toegeeflijkheid, al verwarrend voor gevestigden, misleidt de niet-ingewijden. De stad - straat, coffeeshop, ontremd uitgaansleven - geeft nog altijd signalen af die strijdig zijn met de discipline vereist voor onderwijs en arbeidsmarkt. Sociaal-cultureel voldoet zij niet aan haar momenteel belangrijkste opgave: nieuwkomers klaarstomen voor een postindustriële economie. Al duldend en gedogend heeft het even permissieve als multiculturele Amsterdam een intercultureel ongeluk laten ontstaan.

Het stadsbestuur, niet per se de gemeenteraad, weet nu ook dat permissiviteit een crisisfactor is, vijand van integratie en emancipatie. Vandaar het Streetwise-offensief van de korpschef en de harde woorden aan het adres van Marokkaanse onverlaten. De normalisering van Amsterdam is begonnen. Maar deze vergt geduldige uitleg en bestendig handelen, geen bestuurlijk geroep over ‘niets meer accepteren’ en ‘hard optreden’. Ook multicultiretoriek over iemand met een hoofddoekje die de volgende eeuw burgemeester is, blijve achterwege. Eerst onderwijs en publiek domein op orde brengen en de nieuwkomers serieus voorbereiden op een arbeidsleven. Dan praten we verder.

januari 1999