De verwarde natie

[p. 156]

Zonder de wet

De asieldiscussie is permanent, de aanleidingen ervoor legio. Door een dreigende motie-Dittrich (D66) ging het dit najaar ineens over vierduizend Bosniërs met de a-status, de permanente vluchtelingenstatus. Die kregen ze niet omdat zij daar recht op hadden, maar omdat het vorige kabinet een schepje boven op de verdragsrechtelijk adequate status deed. De a-status belet terugzending naar het land van herkomst overigens niet. Boris Dittrichs moedige motie, mede ingegeven door slinkende opvangkansen voor asielzoekers en (erkende) vluchtelingen in Nederland, spoorde de regering aan de daad bij de regel te voegen. De weigering van de regering tot terugzending over te gaan, wortelt evenmin in verdrag of wet als in de toestand in Bosnië.

Premier Kok, dit keer in een inhoudelijke hoofdrol, onderbouwde zijn genade-voor-recht-positie met de toestand in Nederland. Het gaat, volgens hem, om geïntegreerde mensen, al jaren aanwezig, die ook in rijtjeshuizen wonen en wier kinderen met de onze naar school gaan. Uitzetting dient niet de rust in de Nederlandse samenleving. Nette argumenten, maar ‘buitenwettelijk’ en er voor de gelegenheid bijgesleept. Dezelfde argumenten golden vorig jaar immers niet voor de Amsterdamse kleermaker Gümüs. Toen oordeelde Den Haag dat hij in het kader van een streng en rechtvaardig vreemdelingenbeleid moest gaan. Geen genade voor recht, dan werd beleid onmogelijk: wet is wet.

Over die casus is stevig nagepraat, onlangs nog tussen burgemeester Patijn, schutspatroon van Gümüs, en staatssecretaris

[p. 157]

voor vreemdelingenzaken Cohen (PvdA). Patijn herhaalde wat hij eerder al betoogde: verander de vreemdelingenwetgeving zodat de staatssecretaris de bevoegdheid terugkrijgt om zaken naar goeddunken te beslissen. Zo'n discretionaire, persoonlijke ruimte voorkomt humanitaire ongelukken à la Gümüs. Er is ook geen precedentwerking, want niemand heeft zicht op de uitzonderingen die de staatssecretaris regelt.

Die bevoegdheid is niet lang geleden op instigatie van de rechter de politiek, casu quo de staatssecretaris, ontnomen. De rechter eiste rechtsgelijkheid, dus transparantie en niet langer willekeur in vreemdelingenzaken. In de klassieke frase van de Amerikaanse revolutie, gekant tegen de willekeur van de vorst: government by law, not by men. Aldus in het debat met Patijn ook Cohen. Het systeem dient goede beslissingen voort te brengen, niet de persoon die toevallig staatssecretaris is. Een respectabel standpunt, beter passend bij rechtsstaat, democratie en bureaucratische realiteit dan de regenteske bevoegdheid die Patijn voorstaat. Cohen betoonde zich een beginselvast man.

Maar nu bevindt de staatssecretaris zich aan gene zijde van zijn argumentatie. Hij wil a-statushoudende Bosniërs niet terugzenden. Niet omdat Vluchtelingenverdrag of Vreemdelingenwet zich ertegen verzetten, maar omdat de staatssecretaris zelve genade voor recht wil laten gelden. Hij bezigt daarvoor dezelfde argumenten als de premier, alsmede dat terugzending strijdig is met: het Verdrag van Dayton (dat de Bosnische pacificatie regelt); het ongunstige oordeel van het Hoge Commissariaat voor de Vluchtelingen van de Verenigde Naties, unhcr, over de toestand in Bosnië; toezeggingen die de regering deze a-statushouders gedaan zou hebben. Daarbij komt de procedurele chaos die intrekking van de a-status uitlokt. Want hoewel deze collectief is verstrekt, toetst de rechter intrekking ervan individueel.

Misschien is dit wel de essentie van het falende Nederlandse ‘asielbeleid’: de willekeur. Collectieve maatregelen ten gunste mogen, ten ongunste zijn ze taboe. De internationale rechtsorde staat voorop, maar komt het zo uit, dan gaat Nederland zijn eigen gang. Verdrag en wet dienen heel wettisch gerespecteerd, totdat

[p. 158]

discretie ons beter schikt. Democratie en meerderheidsregel zijn heilig, maar als het moet spreekt een minderheid, de PvdA, het machtswoord om een royale parlementaire meerderheid te koeioneren. Kruis of munt? Het doet er niet toe.

Zo is Nederland een buitenbeentje. Wat andere landen, Duitsland voorop, kunnen en mogen, doet Nederland niet. Ons voorbeeldig internationalisme is nationaal exceptionalisme. Motto: wij zijn beter. Kolossale inspanningen van de internationale gemeenschap als in Bosnië leggen geen gewicht in ons humanitaire goudschaaltje. Elders is per definitie onveilig voor wie in onze rijtjeshuizen wonen. Het beleid onttrekt zich zo aan elke consequentie. Zoals minister Borst (D66) zei, woordvoerder Dittrich desavouerend: ‘Laten we met elkaar besluiten de wet niet uit te voeren.’ Zolang in Nederland op vreemdelingengebied ‘goede mensen’ over ‘aardige mensen’ heersen, leidt elke maatregel tot plenair krakeel en blijven beslissingen hoogst arbitrair. Government by men, not by law.

november 1998