De verwarde natie

[p. 150]

Melkerts actie

Al jaren proberen Nederlandse heersers het asielvraagstuk van de politieke agenda te weren. Wie het waagde van deze pacificerende regel af te wijken, kreeg de wind van voren. Het zwarte schaap van de asielfundamentalisten was natuurlijk vvd-leider Frits Bolkestein (‘Stop de Bolk’), gewraakt bespeler van ‘onderbuikgevoelens’. In de campagnes van 1994 en 1995, voor Provinciale Staten, werd hem telkens te verstaan gegeven dat hij over de asielzaak zijn mond moest houden, zich diende te matigen dan wel moest oppassen niks te ‘miszeggen’. Andere volksvertegenwoordigers namen hem gedurig de maat, alsof hun kiezers beter waren dan de zijne.

De strategie van het verdonkeremanen staat voor een curieuze opvatting van democratie: slechts wie het met ons eens zijn, hebben recht van spreken. Hoewel hele volksstammen er anders over dachten, dwong een parlementair-politieke meerderheid de maatschappij tot consensus en stilzwijgen. De vraag wie het recht hebben zich in Nederland te vestigen, een achttienkaraats politieke kwestie, moest gedepolitiseerd. Bij de Tweede-Kamerverkiezingen van dit voorjaar gebeurde dat weer.

De sleutel in de asielkwestie, zowel onder Lubbers-III, Kok-I als Kok-II, was en is in handen van de PvdA. De partij leverde alle keren de staatssecretaris voor asielzaken: Aad Kosto, Elizabeth Schmitz, nu Job Cohen. Bovendien is wat de PvdA vindt in grote trekken ook steeds het beleid van de coalitie waaraan zij deelneemt. Wat vindt de PvdA? Het partijkader wil koste wat het kost

[p. 151]

een ‘ruimhartig’ asielbeleid. PvdA-kiezers op hun beurt zijn bereid met de partij ‘het goede’ te willen, maar er zijn grenzen en die doen zich voor als de voordelen die een partij biedt niet meer tegen de nadelen opwegen.

De PvdA bood kiezers de verzorgingsstaat als ‘schild voor de zwakkeren’. Het electoraat stemde voor banen bij overheid en quartaire sector, volkshuisvestingssubsidies, goed onderwijs en behoorlijke uitkeringen bij werkloosheid, ziekte, arbeidsongeschiktheid en ouderdom. PvdA-stemmers namen de culturele voorkeuren van het partijkader op de koop toe. Maar opeenvolgende herzieningen van de verzorgingsstaat erodeerden de electorale ruilmiddelen. Het ‘schild voor de zwakkeren’ is nog mondjesmaat voorhanden, maar aan buitenissige culturele voorkeuren geen gebrek. De massapartij, modern, rationeel op belangen gericht, werd postmoderne kaderpartij, waarin gezindheid en immateriële issues vooropstaan.

Het kader van die gezindheidspartij vat de asielkwestie bij uitstek op als een culturele zaak en taak. De (symbolische) inzet is daarbij alomvattend. Een ruimhartig asielbeleid staat moreel voor de lessen van de Tweede Wereldoorlog, cultureel-maatschappelijk voor het onbenoemde project van ‘volksvernieuwing’ dat tot ‘postnationale’ identiteiten, pluriformiteit en ‘multiculturaliteit’ moet voeren, politiek voor de deskundigheids- en benoemmacht van de verzorgingsstaatelite. Voor het partijkader is het asieldebat dus allesbehalve een normale politieke controverse. Integendeel, het is een funderende aangelegenheid waarop ook zijn machtsaanspraken berusten. De PvdA heeft het economisch liberalisme niet kunnen weerstaan, maar staat wel pal voor waarden (‘internationale solidariteit’) die haar onderscheiden van de harteloze vvd. De ‘gedepolitiseerde’ asielkwestie is uiterst politiek geladen: er is een mens- en wereldbeeld mee gemoeid.

Vandaar het planmatig mijden van de asielkwestie in verkiezingstijd. Lijsttrekker Kok mocht er onder geen beding in verwikkeld raken, dat kon kiezers kosten. Hij volhardde derhalve in zijn bemiddelende en sussende, quasi-onpartijdige premiersrol. Door het buiten de discussie te plaatsen en het aldus te immuni-

[p. 152]

seren voor feiten en cijfers, moest de partij steun behouden voor een extreem asielstandpunt. Vandaar ook het jarenlang harpijen op Bolkestein en Rijpstra, zijn schildknaap in asielzaken onder Paars-i. Sinds kort moet diens opvolger Henk Kamp het ontgelden. Tijdens een recent overleg met staatssecretaris Cohen, mede naar aanleiding van de vertoning ‘Ermelo’, koos PvdA-woordvoerder Bert Middel oudergewoonte frontaal de aanval. Kamp mocht uitspreken noch gehoord worden. In het asieldebat mogen feiten immers niet tellen. De goede Middel versus de kwade Kamp, daar ging het om.

Des te opmerkelijker het optreden in Buitenbof van de ‘ouderwetse’ belangensocialist Melkert, sinds deze zomer fractieleider van de PvdA. Zijn eis aan het kabinet om zonder verder dralen tot striktere asielwetgeving te komen, vergruizelt de culturele opvatting over asielzoeken binnen de PvdA. In één klap maakte hij er een bevattelijke sociaal-economische kwestie van. Wat Bolkestein, Rijpstra en Kamp van Middel niet mochten zeggen, wat buiten de verkiezingsstrijd moest blijven, zei Melkert nu onomwonden.

In een volwassen democratie zou zo'n desavouering overigens het einde van een woordvoerderschap betekenen.

oktober 1998