De verwarde natie

[p. 147]

Slappe knieën

Een enkeling wist midden jaren zeventig al dat het mis zou gaan met de wao. Het beroep op die waarachtig prachtige, humane regeling bij arbeidsongeschiktheid raakte al oververhit. Ook was duidelijk dat de wet voor andere dan de wettelijke doelen werd gebruikt. Door ‘verdiscontering’ van werkloosheid werd overtollige arbeid via de wao afgevloeid. Slechts enkelen traden met het inzicht dat het mis zou gaan voor het voetlicht. De weinigen met kennis van zaken, ook de eerstverantwoordelijken, deden er het zwijgen toe. Dr. W. Drees, jarenlang bespot wegens zijn ‘eigenwijsheid’, maar onlangs bij zijn overlijden juist geprezen om zijn moed onbevangen stelling te nemen, gaf hiervan in 1993 in een boek over het wao-debacle treurige voorbeelden. Boersma, Mertens, Den Uyl - zij gaven geen kik toen ze bij machte waren het wao-onheil te keren. Pas na het ambt werden zij flink, net als Jan de Koning. Het wachten is op de machtigen van nu die, allicht veel later in terugblikkende interviews en andere onverplichtende beschouwingen, een vroeg besef van het asieldebacle komen opeisen.

De parallellen tussen asielbeleid en wao zijn legio. In beide gevallen is sprake van een open-einderegeling. De wao-uitvoering kende (en kent) geen rem die belet dat de hele beroepsbevolking arbeidsongeschikt wordt verklaard. De huidige asielregels bieden in beginsel geen weerstand tegen de komst van miljoenen asielzoekers. De uitvoeringspraktijk leidt daarbij tot oneigenlijk gebruik van de regelingen. De in een proces van luttele jaren opge-

[p. 148]

rekte asielregels trekken onwettige immigranten aan, of beter: de handelaren bij wie zij hun dollars inleveren.

wao en asielbeleid zijn bovendien geen ‘normale’ politieke kwesties, zaken waar we feitelijk, zakelijk, of zelfs ideologisch gewoon over van mening kunnen verschillen. Soms doen zich kwesties voor die - tijdelijk, lang duurt het nooit - veel meer zijn dan dat, zij ontpoppen zich tot morele scherprechter, algehele lakmoesproef voor goed of kwaad. ‘Bijstandsmoeders’ hadden ooit die status, en kraken was zo'n kwestie, evenals kruisraketten en wao. Nu de asielzoekers. Wie tegen is, is slecht, metafysisch slecht, wie voor is bekent zich tot het kamp der goede mensen. Van alles slepen ze erbij, de hedendaagse scherprechters, voorop de laatste resten georganiseerd christendom, steeds op zoek naar issues om hun lege kerken mee te vullen. De bijbel natuurlijk, niveau en toekomst onzer beschaving, en - ‘zonder oorlog kan het niet’ - de Tweede Wereldoorlog in zijn hoedanigheid van altijd bruikbare morele toetssteen. Nooit minder, en vooral geen lastige feiten, want alleen de hoogste beginselen gelden in dit vertoog.

Niemand - behalve erkende ‘deskundigen’ - mag zijn mond in deze kwesties roeren. Wie op wao-excessen wees, werd strijk en zet door de hofhonden van dit gevestigde belang van hun exclusieve domein weggeblaft: verboden voor onbevoegden. De enigen met kennis van zaken waren experts in dienst der uitvoeringsorganen en hun toezichthouders. Het ‘asieldebat’ geeft een zelfde monopolisering van materiekennis te zien. Wie zich er in mengen, wordt door een batterij deskundigen hun onwetendheid goed ingepeperd. ‘Wetenschappelijke’ kennis, vaak agitprop voor immigratie, wordt gerekruteerd bij zaakwaarnemers, ministeries voorzien in hun personeelsbehoefte in deze groeisector door medewerkers te putten uit het goed gesubsidieerde ‘particulier initiatief’ op dit terrein. Op hun beurt onderhouden Kamerleden innige banden met dit omvangrijke nieuwe netwerk op het maatschappelijk middenveld. Hier, niet bij hun onzichtbare electoraat, leggen zij hun oor te luisteren. Tot deze ijzeren ring van bureaucratie, belangengroepen, activisten, deskundigen en politici dringt geen andere kijk dan het eigen gelijk nog door.

[p. 149]

Bij de sociale zekerheid was er een parlementaire enquête voor nodig om aan te tonen dat al die keizertjes van onaantastbare, uitdijende regelingen en rechten, en hun beschermheren bij georganiseerde werkgevers en werknemers, in politiek en journalistiek, geen noemenswaardige kleren droegen. Hoogmoedige experts veranderden in stamelende scharrelaars, ‘krachtige’ bewindslieden in wankelmoedige mannetjes. Zoals de ‘echte invaliden’ het gelag van het wao-debacle betaalden en betalen, zo zijn ‘echte politieke vluchtelingen’ nu en straks het slachtoffer van illegale immigranten die hier, door calculerende criminelen gedropt, de asielprocedure verstoppen.

Het is onzin dit die aspirant-immigranten kwalijk te nemen. Het is goed te begrijpen dat zij de gok wagen in een welvarend, netjes bestuurd land terecht te komen waar hun bestaanszekerheid, wet en orde wachten. Verantwoordelijke politici mogen hun echter die kans niet geven. Het politieke onvermogen om een goede toegangscontrole op een mooie regeling te handhaven, is de essentie van het falende asielbeleid. Met de wao liep het net zo. Er komt nog een parlementaire enquête aan.

oktober 1998