De verwarde natie

[p. 138]

Nieuwe ploeg

Het regeerakkoord op grond waarvan Wim Kok zijn nieuwe kabinet formeerde, is vooral een slechte stijloefening. Gelukkig is een regeerakkoord nog geen regeringsverklaring. Kok en de zijnen hebben dus nog de kans om het, met behulp van pittige ambtelijke ondersteuning, eind van de maand beter te doen. Inhoudelijk zal de omwerking van langdradig akkoord tot beknopte, gepolijste verklaring geen groot verschil maken, exegetisch wel. Potentiële conflicten kunnen, door tekstueel alsnog klaarheid te scheppen, in de kiem worden gesmoord.

Aan de andere kant, waar het op aankomt, is ‘de ploeg’. Akkoord en verklaring zijn een constituerende noodzaak, maar de praktijk leert dat hun belang gaandeweg afneemt. Treft een lichte conjuncturele teruggang Kok-11, of verandert de nationale politieke agenda om andere redenen van inhoud, dan grijpt niemand nog terug op de kleine lettertjes. Wie dat wel doet - partij, fractie, Kamerlid, minister - diskwalificeert zichzelf in de ogen van de politieke profi's uit het kabinet. Het is niet goed denkbaar dat, om man en paard te noemen, de heren Peper en De Vries veel geduld voor de uitleg van slappe teksten zullen opbrengen. Voor hen geldt al heel lang dat politiek gemaakt wordt door personen, hun ideeën, slimheid, bureaucratische gehaaidheid, daadkracht. Die politieke vormwil heeft met details van een akkoord niets van doen.

Of er nu een stabiele coalitie is gevormd die vier jaar stand houdt, hangt daarom af van de constellatie van persoonlijke hu-

[p. 139]

meuren die een nieuw kabinet ook is. Wat de humeuren betreft is de vvd beslist een mindere risicofactor dan de PvdA. De politieke ‘lachebekjes’ Jorritsma, Zalm en De Grave verzorgen de goede sfeer, terwijl de zindelijke burgerheren Van Aartsen, Hermans en Korthals, geen mannen met scherpe politieke opvattingen, zich primair als bestuurders zullen manifesteren.

Het net aangetreden vvd-flottielje, gecoacht door de nieuwe fractieleider annex wedergeboren dualist Hans Dijkstal, roept zelfs de vraag op waarvoor het eigenlijk staat. Waar Bolkesteins vvd voor stond, is duidelijk. Er bestond altijd onzekerheid over de uitkomsten, niet over het streven. Er was, ook in verkiezingstijd, het kleine en grote retorisch bedrog van te hoog inzetten en naderhand neerwaarts bijstellen. Niettemin is de grondslag van Bolkesteins verkiezingsoverwinningen en de essentie van zijn mandaat helder: financiële degelijkheid, een robuust vreemdelingenbeleid, een minder argeloze buitenlandse en eu-politiek. Dit is het mandaat dat onverhoeds op Dijkstal en de zijnen is overgegaan. Maar aan dat mandaat, de financiële peiler uitgezonderd, hebben de nieuwe fractievoorzitter en de vvd-ministers nauwelijks een bijdrage geleverd. Dijkstal, Jorritsma, of Korthals onlangs nog gehoord over een strikt asielbeleid, Van Aartsen over de eu?

De periode-Bolkestein was voor het grootste deel van de ten diepste bestuurlijke en gouvernementele vvd een ongemakkelijk interregnum. ‘Fántástisch’ dat de partij het zo goed deed, daarvan profiteerde het partijkader op alle niveaus, maar het was vaak ook nogal gênant. De toonhoogte van de leider, de woorden die hij bezigde, de andere nuances die men zelf toch graag had aangebracht. Men hoorde er niet bij, keek ongemakkelijk de andere kant op. Bolkestein kreeg applaus omdat het kader zijn electorale zegeningen telde, maar nauwelijks inhoudelijk bijval. Zijn optreden was altijd een Alleingang. Het is het ware kiezersbedrog: in het pluche klauteren met een populair mandaat dat grotendeels niet het jouwe is.

De vvd is daarmee terug bij af, bij het voornaamste politieke doel dat de partij sinds haar oprichting kent: erbij zijn. Meedoen

[p. 140]

is voor liberalen nu eenmaal altijd belangrijker dan winnen. Daarvoor doen ze het, de ‘voortreffelijke bestuurders’ van dit moment, fractievoorzitter Dijkstal voorop. Bolkestein, zo zal straks ten overvloede blijken, heeft in de vvd geen school gemaakt, zijn tijdperk is een electorale rimpeling, geen inhoudelijke breuklijn geweest. De lokroep van het midden is sterker dan de wil om - zeker sociaal-cultureel, het gebied waarop de burgerij tegenwoordig erg onzeker is - alleen te staan.

Het is moeilijk in te zien hoe de goedgeluimde, zuiver gouvernementele vvd, fractieleider en ministers, het de gestaalde kaders van de PvdA in en buiten het kabinet de komende jaren lastig gaat maken. Want al verkeert ook de PvdA programmatisch in verwarring en valt de partij inhoudelijk terug op de heilige mantra van de bescherming der zwakken, voor PvdA'ers is alleen meedoen niet genoeg, zij willen winnen. Niet dus de issues, maar irritaties over die permanente machtsstrijd, gevoegd bij voorspelbaar slechtere peilingen voor de vvd, kunnen tot conflicten en breuken in de coalitie voeren. Daaraan zal Kok zijn makelende handen die gedurig naar het juiste midden wijzen nog vol krijgen.

augustus 1998