De verwarde natie

[p. 132]

Creatief bestuur

Denkt u ook dat er na de invoering van de Koppelingswet per 1 juli nooit meer een illegale vreemdeling in Nederland zal verblijven? Dan heeft de Raad voor het openbaar bestuur, een adviesraad voor de regering waarin, om met de premier te spreken, de crème de la crème van bestuurskundig en bestuurlijk Nederland zit, nieuws voor u. Dát te denken, schrijft de Raad in Illegale blijvers, een recent ongevraagd advies, is een illusie, er zullen altijd illegalen zijn.

Men moet wel hogere bestuurskunde gestudeerd hebben om in ernst te menen dat anderen er nog zulke illusies op nahouden, naïevelingen die vinden dat de wet de wet is en dat regels regels zijn en dat je je eraan hebt te houden, de overheid voorop. Zo dachten we vroeger, intussen weet zelfs de gezagsgetrouwe flank van de maatschappelijke achterhoede beter. Iedereen beseft te leven in een rommelige wereld, waarin op veel terreinen de hand wordt gelicht met regels. De wereld van ‘magistratelijke’ opportuniteit, sepots, niet-vervolgen, dulden en gedogen, het naar eigen overtuiging ‘hanteren’ van de wet in plaats van het (doen) naleven ervan. Een illusieloze wereld, zeker, met een oceaan van bestuurlijk en ambtelijk plichtsverzuim, dat de nalatigen voor wijs beleid houden.

Zo is het actief opsporen van illegale vreemdelingen al heel lang geen prioriteit. In de jaren zeventig telde Nederland daardoor reeds genoeg illegalen voor een generaal pardon: zo'n vijftienduizend werden geregulariseerd. Vervolgens begon de over-

[p. 133]

heid weer te gedogen. Illegalen bleven illegaal, stel je voor, maar zij verwierven ook rechten: op bijstand, gezondheidszorg, rechtsbijstand, onderwijs en huisvesting. Officieel mochten ze niet werken, maar velen droegen wel inkomstenbelasting en premies af. Er ontstond dus weer een omvangrijke illegaliteit en semi-legaliteit. Hoeveel ‘papierlozen’ Nederland nu telt, is uit de aard der zaak onbekend, maar waarschijnlijk gaat het om minstens vijftigduizend.

Het nieuwste wapen tegen illegaliteit is de Koppelingswet. Door bestanden met elkaar te verbinden, worden subjecten - legalen en illegalen gelijk - doorzichtig: het ene overheidsloket weet wat het andere doet. Zo komt in principe een eind aan het, uit onwil en onmacht, gedogen van illegalen: de wet ontneemt hun de middelen om hier te blijven. Alleen rechtsbijstand, beperkte gezondheidszorg en dito onderwijsmogelijkheden voor de kinderen blijven overeind. De overheid sluit niet de landsgrenzen, waakt evenmin op straat of in de tram over de rechtmatigheid van ons aller aanwezigheid, zij sluit ‘systeemgrenzen’. De loketten van de verzorgingsstaat krijgen slagbomen.

Het zal, men denke aan de brave Gümüs, net zo goed nare taferelen opleveren als bij een actief vreemdelingentoezicht en uitzettingsbeleid. Maar zo'n ‘illegalenjacht’, zoals het steeds heet, mocht en mag absoluut niet, dat zou inhumaan zijn. Vandaar dat nu het ‘uitroken’ gaat beginnen - klinisch, zonder ophef, in de verwachting dat velen schielijk de wijk zullen nemen. Het is de navrante uitkomst van het menslievende gedoogbeleid. De overheid zet niet of nauwelijks illegalen uit, jaagt ze niet op - dat geeft maar commotie - maar draait ze nu wel methodisch de duimschroeven aan. Vooral de vele duizenden jaarlijks afgewezen, deels ‘niet-uitzetbare’ asielzoekers, die nu grotendeels in de illegaliteit verdwijnen, worden straks geacht met stille trom te vertrekken.

Maar velen zullen zich om begrijpelijke redenen tot het laatst vastklampen aan hun verblijf hier en, al of niet opgestookt door hulpverleners, de publiciteit zoeken met een hartverscheurend relaas. De eerste publicitaire schermutselingen vinden al plaats.

[p. 134]

De vier grote steden met hun altijd slappe knieën pleiten voor uitstel van de Koppelingswet, en de Raad voor het openbaar bestuur dringt in zijn ondoorgrondelijke bestuurlijke wijsheid zelfs aan op permanente voorzieningen voor illegale blijvers. Gegeven de voorgeschiedenis en letter en geest van de Koppelingswet is dat een bar slecht idee. De Raad lijkt dat ook te beseffen en schrijft schuldbewust absoluut niet te willen tornen aan een strikt vreemdelingenbeleid. Maar de Raad lijkt ook verslaafd aan bestuurlijke dubbelzinnigheden en oppert de beoogde illegalenvoorzieningen dan ook maar via het particulier initiatief van kerk en actiegroep te laten lopen, met financiële steun van de gemeenten.

Dit is boerenbedrog, ook al sluit deze vondst aan bij Nederlandse beleidstradities. Als particulieren illegalen willen steunen, dan gaan ze vooral hun eigen gang. Maar de, hogere en lagere, overheid moet niet haar eigen regels ondermijnen, en al helemaal geen opzetjes bekokstoven met zogenaamd particulier initiatief. Dat is bestuur, hoe creatief en, wie weet, postmodern ook, dat tot onheil leidt.

juni 1998