De verwarde natie

[p. 129]

De winnaars

Nog niet eens zo heel lang geleden ontspon zich telkens na de Kamerverkiezingen het ritueel van ‘maatschappelijke organisaties’ die zich met gepeperde verlanglijstjes tot informateur of formateur richtten. Wie bang was te kort gedaan te worden in een komend regeerakkoord, zette in dit stadium van het politieke agenderingsproces een zo groot mogelijke keel op. Met spandoeken, rekwesten, handtekeningen en pleitnota's trok men naar het Binnenhof. Tussen de bedrijven door en in bijzijn van de camera's namen de onderhandelaars de spullen beleefd in ontvangst. Niet zelden zullen ze meteen daarna regelrecht achter de rododendrons zijn geflikkerd.

Als de voortekenen niet bedriegen, is het gedaan met deze politieke folklore. Wie na de verkiezingen nog naar het Binnenhof moet om zijn verlangens kenbaar te maken, is te laat. Een beetje maatschappelijke organisatie, belangengroep of zaakwaarnemer heeft zijn zaakjes nog tijdens de campagne voor elkaar gekregen. Sterker, zij hebben ervoor gezorgd dat die campagne in het teken van hun eisen stond. Zo kaapte de georganiseerde politie vier jaar terug goeddeels de verkiezingen met de gezamenlijke miljardeneis voor ‘meer blauw op straat’. De andere evidente campagnewinnaar in 1994 was het Grijze Front, dat elke discussie over de aow taboeïseerde en het cda uiteindelijk zelfs van zijn politiek leider beroofde.

Wie zijn dit jaar de winnaars? Om te beginnen: niet iedereen kan het, je moet minstens wat centjes te spenderen hebben. Zo-

[p. 130]

als bekend heeft de ‘vluchtelingenindustrie’ dat, geld afkomstig van sponsors (de aflaten van de Postcodeloterij) en de overheid zelf; in elk geval genoeg om tijdens de campagne met triomfantelijke, paginagrote advertenties halsstarrige dissidenten te sommeren nu definitief hun bek te houden. Bolkestein voor de laatste keer gewaarschuwd door Jan Nico Scholten. Inderdaad stond de campagne deels in het teken van het vluchtelingenbeleid, zij het in negatieve zin: gij zult er niet over praten. Het nieuwe regeerakkoord zal het herbevestigde taboe weerspiegelen. De vvd mag tegenspartelen wat ze wil, zelfs een meerderheid van de kiezers achter haar standpunt weten, maar er komt geen stevige asielparagraaf in dat stuk. De vluchtelingenorganisaties hadden de verkiezingen al ver voor 6 mei gewonnen.

Hetzelfde geldt a fortiori voor De Zorg - daar mag zelfs nog slechts in hoofdletters over worden gesproken, zo heilig is dit ‘werkveld’ intussen verklaard. Een lange, goed georkestreerde en getimede campagne, gedragen door alle geledingen: werknemers, werkgevers en zelfs de overheid, in casu de verantwoordelijke minister, Els Borst, bleek onweerstaanbaar voor de media en het electoraat. De Zorg groeide in betrekkelijk korte tijd uit tot de grootste zorg der Nederlanders en tot het allesoverheersende verkiezingsissue. Heel knap van de architecten van de campagne. De partij van die minister, D66, verloor, toch boekte de sector een magistrale triomf. Straks stromen de miljarden dus toe, maar te vrezen valt dat het ‘meer handen aan het bed’ net zo ongrijpbaar zal blijken als het ‘meer blauw op straat’ van vier jaar geleden. Het vele nieuwe geld zal welgemoed een lange mars door de instituties beginnen, maar onderweg schielijk verdwijnen.

Er zijn andere winnaars, zoals het onderwijs. Dit werkveld bleef wat in de schaduw van De Zorg, maar boerde toch ook heel behoorlijk in de campagne. Het regeerakkoord zal de nieuwe zegeningen voor de sector tellen. En, natuurlijk, er komt vast zoiets als nieuw ‘armoedebeleid’ en de uitkeringen zullen wel omhoog gaan. Bijna alle partijen hebben in de campagne immers hun beste sociale gezicht getrokken.

De winst van deze sectoren, vooral zorg en onderwijs, staat gro-

[p. 131]

tendeels los van wie partijpolitiek won of verloor. De triomf is even partijloos als de aard van de eisen. Bepalender dan partijpolitieke affiliaties zijn de mate van georganiseerdheid van een sector en het vermogen om effectieve public relations te bedrijven met de bepleite zaak. Als dat goed zit, kunnen deelbelangen zich geheel tripartiet - werknemers, werkgevers en overheid - tot algemeen belang verheffen.

Zo gaat het althans in het post-verzuilde Nederland, waarin politieke partijen hun bemiddelende rol tussen overheid en organisaties uit het middenveld grotendeels hebben verloren. Voorheen formuleerden en propageerden zij hun versie van het algemeen belang, nu maken zij noodgedwongen gemene zaak met deelbelangen die eigen, goed gefinancierde campagnes voeren. Dit hoeft uit democratisch oogpunt allemaal niet dramatisch te zijn. Het probleem zit echter bij de democratische controle op die deelbelangen. Bolkestein ligt, zoals het hoort, steeds onder een vergrootglas, dat geldt echter niet voor de captains van de zorgindustrie of de Jan Nico Scholtens van deze wereld.

mei 1998