De verwarde natie

[p. 123]

Multicultureel ongemak

De schrijver W.F. Hermans zei na een bezoek aan Zuid-Afrika ten tijde van het apartheidsregime dat etnisch, raciaal, cultureel of naar taal gedeelde samenlevingen ongelukkige samenlevingen zijn. Het kwam hem - de reis, niet die uitspraak - op een soort Berufsverbot te staan in het vrijheidlievende Amsterdam. Wat hij te zeggen had, daar was de goegemeente niet in geïnteresseerd; het bezoek alleen al deed de deur dicht.

We zijn minstens tien jaar verder en het wordt steeds duidelijker dat Hermans' woorden ook voor Nederland opgaan. Het land is onmiskenbaar multi-etnisch, multicultureel, multiraciaal en meertalig aan het worden. Dat niet alleen, het land is op van de zenuwen. Er hoeft maar iets te gebeuren, of er wordt geprikkeld, paniekerig, soms zelfs hysterisch gereageerd. Drie recente gebeurtenissen illustreren het ongemak van de nieuwe samenleving. De reacties op de tragische brand in de Haagse Schildersbuurt die zes levens eiste. Een bijeenkomst van deskundigen en zaakwaarnemers van minderheidsgroepen over de wenselijkheid om de etniciteit van plegers van misdrijven justitieel te registreren en in de openbaarheid te brengen. En de veroordeling door de rechtbank in Zwolle van cd-Kamerlid Janmaat. Hij kreeg veertien dagen onvoorwaardelijk plus een boete wegens discriminerende uitlatingen.

Eerst het hysterische gedoe na de brand in de Schildersbuurt. Deze kwalificatie geldt niet het rouwbeklag van de getroffen families en gemeenschap, integendeel. De hysterie kwam voor re-

[p. 124]

kening van delen van de pers, vooral radio en televisie, en onverantwoordelijke autoriteiten. Terwijl nog niets bekend was over de toedracht, begonnen zij te zwelgen in de mogelijkheid, waarschijnlijkheid, zelfs feitelijkheid van een ‘racistisch gemotiveerde’ aanslag. Geen dader, geen motief, geen afgerond technisch onderzoek, wel in grote opwinding gestelde, slechts bevestiging toelatende vragen over een Nederlands ‘Solingen’.

Wat de episode aantoont - naast de wijsheid van ingetogen reagerende Turkse organisaties - is de hypernerveuze manier waarop officieel-Nederland blijft omgaan met kwesties waarin ‘etniciteit’ een rol speelt. Over onaangename feiten uit de multiculturele samenleving wordt door officieel-Nederland, enkele uitzonderingen daargelaten, nóóit onbewimpeld gesproken. Sterker nog, de politiek-bestuurlijke elite gedraagt zich alsof ze iets te verbergen heeft. Dat heeft ze in feite ook, en ze doet dat dus ook. De komst van de multiculturele samenleving is systematisch begeleid door overheidspropaganda die nare feiten ontkende of verdraaide. Veruit de akeligste kant van onze Brave New World is die wijdverbreide leugenachtigheid, de meedogenloze clichés uit een nieuwspraak waarin verpaupering verrijking heet, hoge werkloosheid een onontbeerlijke bijdrage aan onze economie, en beleids-keuzen historische onvermijdelijkheden worden genoemd.

Jarenlang zijn volgens een zelfde recept, de loochening van de alledaagse waarneming, de dramatische feiten over etnische criminaliteit getaboeïseerd: er mocht niet over gesproken en geschreven worden op straffe voor racist te worden uitgemaakt. Het is welhaast bitter te ervaren dat vrijwel dezelfden die dit taboe als hofhonden hebben bewaakt, nu overwegen het tegenovergestelde te decreteren. Daarover ging vorige week die bijeenkomst. De deskundigen concludeerden dat het parool vooralsnog blijft: verzwijgen. Intellectueel is dit onverdraaglijk; ook het rechtsgevoel is in het geding. Welke gronden zijn er om volwassen staatsburgers onder curatele te stellen, hun stelselmatig kennis van de wereld te onthouden? Een politiek systeem dat feiten onderdrukt en de waarheid verdraait, is een kwaad voor iedere samenleving, ook een multiculturele. Doet het hierbij ook nog voortdurend een be-

[p. 125]

roep op hoge beginselen van de rechtsstaat, dan wint het niemands loyaliteit en kweekt het afkeer van die opportunistisch aangeroepen principes.

De veroordeling van Janmaat, de derde gebeurtenis, is het sluitstuk van dit hermetisch systeem, dat geen afwijking meer duldt van de nieuwe orthodoxie. Terwijl kiezers nooit de vraag is voorgelegd of zij een multiculturele samenleving wilden, laat staan de ideologie van het multiculturalisme, moet een parlementariër nu brommen omdat hij die ter discussie stelt. Zeker, Janmaat heeft andere dingen geroepen. ‘Vol is vol’, ‘Eigen volk eerst’, ‘Nederland voor de Nederlanders’. Maar de strafbaarheid van die kreten onderstreept slechts de willekeur van de staatsleer. Zo liet de regering nauwelijks twintig jaar geleden nog per Troonrede weten dat ‘Nederland vol is, soms zelfs overvol’. Het gewraakte ‘Eigen volk eerst’ is tot op grote hoogte zelfs de grondslag van de Nederlandse natiestaat en zijn democratische orde, verbonden als die is met de idee der volkssoevereiniteit.

Er zijn goede en minder goede redenen om te menen dat dit allemaal ernstige dwalingen waren. Het is aan de politiek om het electoraat ervan te overtuigen, zonder feiten te verdoezelen en de waarheid geweld aan te doen, dat de wereld veranderd is en dat nu andere spelregels gelden. Dat is een moeilijke opgave. Klaarblijkelijk jaagt het systeem liever een spelbreker op dan die democratische plicht te vervullen. Dat is de betekenis van dit inderdaad politieke proces: er mogen geen lastige vragen meer worden gesteld, dus hoeft er geen verantwoording te worden afgelegd. Het gaat huiveringwekkend ver, deze dwingelandij voor de goede zaak.

april 1997