De verwarde natie

[p. 120]

Artikel 1-onverdraagzaamheid

Hoe tolerant kan de multiculturele samenleving met al haar nieuwe gevoeligheden zijn? Moet zij, met grondwet en strafrecht in de hand, hoofdzakelijk of zelfs uitsluitend de rechten van minderheden bewaken en hun diepste gevoelens ontzien, of kan zij ook uitlatingen verdragen van degenen die niks van het multiculturalisme willen weten?

Zulke vragen zijn aan de orde nu minister Sorgdrager van Justitie wil onderzoeken of aanhangers van extreem-rechtse partijen die zich aan gewelddelicten schuldig hebben gemaakt, het passieve kiesrecht kan worden ontnomen. Het gaat hier om enkele stennis makende vertegenwoordigers van schlemielige politieke clubjes die al jaren op onbeschaafde en onbeholpen wijze ijveren tegen het vreemdelingenbeleid. Brave raadsleden en wethouders worden incidenteel door deze politieke desperado's bedreigd. Enkelen zouden het vooral hebben gemunt op GroenLinks-Kamerlid Tara Varma.

Dergelijke grofheden vormen natuurlijk in geen enkel opzicht een dilemma: wie zich schuldig maakt aan gewelddelicten (of een ander delict, bedreiging bijvoorbeeld), tegen wie of wat ook gericht, dient onverwijld te worden vervolgd en, als het tot een vervolging komt, de straf te ondergaan die op het onderhavige delict staat. Niets let mevrouw Sorgdrager om het Openbaar Ministerie de gesignaleerde delicten gewoon strafrechtelijk te laten aanpakken.

Maar mevrouw Sorgdrager wenst meer. Zij wil deze lieden kwijt

[p. 121]

als volksvertegenwoordigers, zoals partijgenoten van haar in de Tweede Kamer al enige tijd af willen van de immuniteit van volksvertegenwoordigers die in een vertegenwoordigend lichaam uitspraken doen die in strijd zijn met de wet. Beide verlangens maken deel uit van een aanhoudend offensief van de zittende politieke klasse tegen alles wat multicultureel vies en voos is. De grootste stok achter de deur in deze strijd voor openbare betamelijkheid is artikel 1 van de grondwet, het non-discriminatie-artikel. ‘Allen die zich in Nederland bevinden, worden in gelijke gevallen gelijk behandeld. Discriminatie wegens godsdienst, levensovertuiging, politieke gezindheid, ras, geslacht of op welke grond dan ook is niet toegestaan.’

Dit is in korte tijd de canon geworden voor een nieuwe orthodoxie in het maatschappelijk leven, een geopenbaarde waarheid waaraan ook dwarse niet-gelovigen zich in woord en geschrift dienen te houden. Artikel 1 is een grondrecht van de burgers, een hoog rechtsbeginsel waaraan in de allereerste plaats de overheid zich in het maatschappelijk verkeer strikt dient te houden. De principiële gelijkheid van rechtsbedeling vloeit er uit voort, zo ook gelijke kansen op het vervullen van belangrijke ambten of eenvoudige banen bij de overheid. Dat is een goed en noodzakelijk streven. Zoals het is, is het al een kolossale opgave voor de overheid om haar eigen veelvormige doen en laten zelfs maar in enige mate in overeenstemming met dit beginsel te brengen.

Een andere kwestie is, of het eerste grondwetsartikel ook de omgang tussen burgers kan reguleren. Hoe moeten individuele burgers zich, gegeven hun uiteenlopende voorkeuren van bijvoorbeeld seksuele of godsdienstige aard, aan het non-discriminatie-artikel houden? Als het om onze persoonlijke levenssfeer gaat, kan niemand zich daarvan een zinnige voorstelling maken. Artikel 1 staat dan al snel op gespannen voet met andere, formele of anderszins, grondrechten, zoals gewetensvrijheid, het recht op privacy en de vrijheid van meningsuiting. Geen van die vrijheden is absoluut, en burgers die het publieke domein betreden en daar kond doen van hun voorkeuren en opvattingen, zullen zich daarbij aan de wet moeten houden en andermans gevoeligheden en

[p. 122]

overtuigingen in redelijkheid dienen te ontzien. Dit geldt a fortiori voor zaken of hoedanigheden waaraan iemand, om zo te zeggen, ‘niets kan doen’, zoals ras, afkomst of geslacht. Maar het moet natuurlijk wel mogelijk blijven om iemands godsdienstige overtuiging te bestrijden, of godsdienst per se, inclusief christendom, jodendom en islam, en om politiek op het scherp van de snede te debatteren. Dat sluit geweldpleging of dreigen met geweld uiteraard uit, maar verder moet veel, zo niet alles geoorloofd zijn.

Die geest van het vermetele debat kan door de overijverige interpretatie en het te pas en te onpas aanroepen van artikel 1, ook door de overheid, ernstig in gevaar komen. Het is noodzakelijk om de omgangsvormen in een weinig homogene samenleving als de onze in het oog te houden, het is evenzeer noodzakelijk om de vrijheid van meningsuiting daaraan niet te slachtofferen. Die vrijheid geldt juist ook voor mensen die de politieke elite onwelgevallige standpunten verkondigen. Zoals de opvatting dat de multiculturele samenleving niet de zegening voor volk en vaderland is waarvoor de autoriteiten haar wensen te houden. Over de voors en tegens van dat type samenleving, of correcter: over de voors en tegens van het multiculturalisme als ideologie, woedt in alle westerse landen een serieus debat. Het zou tragisch zijn als in ons land de strafrechter aan dit debat gaat meedoen, ook al gebeurt dat om het Kamerlid Janmaat de mond te snoeren. Een multiculturele samenleving die de vrijheid van meningsuiting niet serieus neemt en intolerant is voor niet-gelovigen, malcontenten en stijllozen, wordt ooit voor iedereen een keurslijf.

januari 1997