De verwarde natie

[p. 41]

Een goede burgemeester?

Mevrouw Dales, concludeerde de natie na haar vroegtijdige dood, was niet alleen een markante persoonlijkheid maar ook een voortreffelijk minister. Intussen is haar opvolger op Binnenlandse Zaken benoemd, en jawel, een melancholiek Amsterdam stelde bij Ed van Thijns vertrek ook al vast dat hij een prima bestuurder is. Waarop, kan men zich in gemoede afvragen, berusten zulke reputaties eigenlijk? Het merkwaardige is dat de openbare mening wel oordelen velt, maar feitelijk in het duister tast. Zij moet het doen met glimpen van de publieke persoon - een werkbezoek, flarden speech, een interview. Maar wat speelt zich op de werkplek af, op het stadhuis, in het college van burgemeester en wethouders, bij het runnen van de secretarie, in het driehoeksoverleg met politie en justitie? Over die zaken weten we weinig tot niets. Het is daarom begrijpelijk dat het bij de waardering voor Van Thijns burgemeesterschap hoofdzakelijk blijkt te draaien om zijn publieke verschijning. De tv-terugblikken en de loftuitingen in de maandagkranten leverden hoogtepunten op als de ramp met het El Al-toestel, de uefa-Cup van Ajax en het bezoek van Mandela aan Amsterdam. Een dubbelzinnige oogst, want die gebeurtenissen kunnen bezwaarlijk op zijn conto worden geschreven.

Daarnaast wordt hij geëerd als minderhedenburgemeester en prediker van tolerantie en antiracisme. Deze oogst is ook al dubbelzinnig. In het geval van de Bijlmerramp kan het met recht een verdienste heten dat hij een op zichzelf zinloos feit door zijn op-

[p. 42]

treden betekenis wist te geven. Een ongeluk kreeg, door de eredienst voor de multi-etnische samenleving die erop volgde, een sacrale dimensie. Van Thijn rouwde met de getroffenen en maakte hun noodlot draaglijker. Qua uitvoering larmoyant, maar in zijn effecten een authentiek burgervaderlijke prestatie. Wat de eretitel ‘minderhedenburgemeester’ echter dubieus maakt, is dat de feitelijke toestand in Amsterdam, inclusief de gemeentelijke verwachtingen, op dit terrein zo schril afsteken bij de sermoenen van de eerste burger.

Terwijl Amsterdam officieel antiapartheidsstad was, ontstond binnen de eigen gemeentegrenzen een stelsel van ‘zwarte’ en ‘witte’ scholen. Toen in de tweede helft van de jaren tachtig de Nederlandse job-machine op volle toeren draaide en honderdduizenden nieuwe banen produceerde, profiteerden de tienduizenden oude en nieuwe allochtone werklozen in de bakken van het lokale arbeidsbureau daar nauwelijks van. In de vraag naar - ook laaggeschoolde - arbeid, zoals op en rond Schiphol, werd hoofdzakelijk voorzien door arbeidsbureaus uit de regio. De bouwwoede aan de stadsrand? De Amsterdamse bouwvakker, autochtoon of allochtoon, bestaat niet meer. Ook gemeentelijke diensten bleven jaar op jaar, ondanks op papier politiek correct beleid, in gebreke bij het in enigen getale werven van allochtoon personeel. Voor te veel nieuwkomers is Amsterdam geen plek van werk en nieuwe kansen gebleken, maar een ‘armoedeval’. Dat kon ook moeilijk anders in een stad die in sneltreinvaart is gedesindustrialiseerd. Een hooggekwalificeerde diensteneconomie is nu eenmaal ongeschikt om ongeschoolde arbeid te absorberen.

De multiculturele samenleving is voor Amsterdam, zoals voor veel grote steden in de geïndustrialiseerde wereld, eigenlijk te laat gekomen. Niet alleen de economische onderbouw voor dit gedurfde experiment ontbreekt, ook de sociaal-culturele grondslag ervoor is broos. Als geen andere stad ligt Amsterdam immers nog overhoop met de ‘verworvenheden’ van de jaren zestig. Die hebben de aspirant-middenklasse en de gevestigden indertijd veel voordeel gebracht, maar lenen zich slecht om nieuwkomers stevig in te burgeren. Ontsporingen van allochtonen wor-

[p. 43]

den tegenwoordig eufemistisch wel geweten aan hun ‘socialisatie-achterstand’. Reëler en eerlijker, want geen verkapt blaming the victim, is het om te spreken van het geringe socialisatievermogen van de permissive society die Amsterdam is.

Kunnen de burgemeester zulke sores worden aangewreven? Nee, vanzelfsprekend. Veel problemen hebben hun oorsprong ver buiten de stad, en bestuurlijk had Van Thijn maar een kleine portefeuille en was hij afhankelijk van wethouders en gemeenteraad. Toch beschikte hij over krachtige politieke en bestuurlijke middelen. Hij had het gezag van zijn ambt, het oor van de burgerij en leidde de secretarie. Met die middelen heeft Van Thijn in meer dan tien jaar tijd weinig gedaan. Hij is niet voorgegaan in een heldere, publieke discussie over de ware toestand van de hoofdstad en in het nuchter ontwerpen en uitvoeren van beleid voor zijn multi-etnische stad. In plaats daarvan vluchtte hij in bezweringsformules en management by speech, met als dieptepunt de campagne voor de Olympische Spelen. Dat streven was niet verkeerd, maar de gedachte erachter deugde niet: vertel de mensen dat het fantastisch gaat en ze gaan het nog geloven ook.

Veel geduld voor het bestuurlijke handwerk had hij ook niet. In een opwelling van inzicht - er is sindsdien niets meer over vernomen - sprak Van Thijn bij zijn tienjarig ambtsjubileum in een interview met Het Parool over het wanbestuur als de grootste bedreiging voor de stad. Ambtelijke diensten verwikkeld in loopgravenoorlogen, elkaar tegenwerkende wethouders, frictieverlies, ondoelmatigheid. Het was een merkwaardige verzuchting voor iemand die al tien jaar een positie bekleedde waarin hij iets aan die wantoestanden had kunnen doen. Moge zijn opvolger dus een degelijke, nuchtere bestuurder zijn. Hem of haar wacht een mooie taak in een, ondanks alles, prachtige stad. Zo aimabel en bevlogen als de vertrekkende burgemeester hoeft hij of zij niet te zijn. En hopelijk schrijft Van Thijn straks nog zijn ‘Dagboek van een burgemeester’, opdat wij weten hoe het echt is gegaan.

januari 1994