Een bitter mensbeeld. De transformatie van een ontregeld land

[p. 211]

Belangen en emoties

Hoe zinvol is het voor Nederland om te investeren in de band met de Verenigde Staten? Eind mei noemde ik dat in mijn column het ‘ware’ argument voor uitzending van Nederlandse troepen naar Irak. Hoewel ik tegen de oorlog was, vond ik het daarom toch verstandig dat Nederland de Verenigde Staten op een voor hen cruciaal moment steunde. Op grond van dezelfde logica pleitte ik voor voortzetting van de Nederlandse aanwezigheid in Irak. Niet dat ik veel fiducie heb in het Amerikaanse project, maar weglopen zou een affront zijn voor de vs en de initiële investering tenietdoen.

André Roelofs, voorheen commentator van de Volkskrant, en een heel goede, reageerde in de krant van 26 mei 2004 afwijzend op dat standpunt. Mijn argumentatie vond hij cynisch en mijn conclusie (in Irak blijven) op z'n minst dubieus. In nrc Handelsblad kwam H.J.A. Hofland die avond tot eenzelfde stellingname, nadat hij overigens eerst mijn analyse had onderschreven. Nederland zit inderdaad in Irak omwille van de relatie met de vs, het is alleen geen investering, maar een uitlevering aan de vs van Bush. Nederland dient Irak daarom te verlaten.

Opvallend aan beider positie is de grondeloze afkeer van president Bush en diens regering. Die is ook goed te begrijpen. De kille arrogantie waarmee men ten oorlog trok, belichaamd door minister van Defensie Rumsfeld, en de schunnigheden die een dergelijke houding - direct of indirect - tot gevolg had, roepen vanzelfsprekend weerstand op. Maar is dat voldoende reden om

[p. 212]

ons in het uur van hun nood van de vs af te keren? Het lijkt logischer om, los van een vluchtige emotie als weerzin jegens het huidige regime in Washington, in het oog te houden wat de vs en Europa - Nederland voorop - fundamenteel bindt. Zo'n benadering kan een kompas voor de buitenlandse politiek opleveren - emotionele voor- of afkeer nooit.

Afkeer van Amerika is van alle tijden en vindt steeds nieuwe stenen des aanstoots. Die afkeer reageert minder op wat de vs doen dan op wat zij zijn. Geen Amerikaanse president of hij had aan deze kant van de oceaan een beroerde pers. Het ‘stuitend alternatief’ Nixon en zijn duistere dienaar Kissinger lagen slecht, maar dat gold niet minder voor de even idealistische als geminachte ‘pindaboer’ Carter, berucht vanwege neutronenbom en kruisraket.

Reagan oogstte in Europa nog veel meer weerzin. Erkenning voor zijn rol in het beëindigen van de Koude Oorlog (en de Europese deling) blijft hier nog altijd uit. Tegenwoordig neigt Europa naar Clinton-nostalgie, maar toen Clinton president was, klonk er zelden een waarderend woord. Vooral zijn (onzekere) Joegoslaviëpolitiek moest het in betweterig, maar tot op het bot verdeeld Europa ontgelden.

Al sinds de Tweede Wereldoorlog steken theorieën over het einde van de Atlantische alliantie voortdurend de kop op - hier én in de vs. Zonder de huidige verwijdering en verkilling te willen bagatelliseren: Irak is niet de eerste Atlantische crisis. Wél de ernstigste sinds het einde van de Koude Oorlog, het conflict dat zin en samenhang aan het bondgenootschap verschafte.

Daaraan schort het tegenwoordig: er is geen gemeenschappelijke vijand meer. Terrorisme vervult die rol niet, omdat de vs en Europa daar verschillend op reageren. Ook de islam is geen goede kandidaat. Moslimfundamentalisten betichten de vs er weliswaar van oorlog tegen de islam te voeren, maar dat is klinkklare onzin. Ook Europa is - terecht - niet uit op een confrontatie langs religieuze breuklijnen.

Wat ondanks allerlei verschillen resteert, is een eeuwenoude Amerikaans-Europese waarden- en belangengemeenschap. De

[p. 213]

betekenis daarvan zal eerder toe- dan afnemen in de komende decennia, die in het teken zullen staan van de economische en geopolitieke doorbraak van China en India. Om een rol op het wereldtoneel te blijven spelen, hebben de vs en Europa, op termijn demografische dwergen, elkaar hard nodig. In dit perspectief is een investering in de band met Amerika niet meer dan logisch. Trouw moet blijken - en dat gebeurt niet als je wegloopt wanneer het moeilijk wordt, hoe verleidelijk dat ook is.

Hoewel ik de hoop koester dat John Kerry, onbelast door de voorgeschiedenis, beter in staat zal zijn om Irak te stabiliseren dan Bush, moeten de verschillen tussen beide mannen niet worden overdreven. Kerry rukt op in de polls door over Irak grotendeels te zwijgen. Van een krachtig ander geluid is (nog) geen sprake. Politicoloog Jos de Beus wijst er bovendien terecht op dat Bush' ‘democratisch imperialisme’ nauw verwant is aan het progressieve interventionisme van Clinton en andere door mensenrechten geïnspireerde politici.

Deze overwegingen rechtvaardigen niet hoe de oorlog in Irak is gevoerd. Zij relativeren wel de unieke slechtheid die velen aan de regering-Bush toeschrijven. Bush is weliswaar anders, maar niet buiten de ‘normale’ orde. Hij kwam en zal weer gaan - en zou voor Europeanen geen reden moeten zijn om de band met de vs in de waagschaal te stellen. De Amerikaans-Europese belangenen waardengemeenschap bestaat na Bush ook nog. Maar niet automatisch, we moeten er wel iets voor doen. Erin investeren bijvoorbeeld.

29-05-2004