Een bitter mensbeeld. De transformatie van een ontregeld land

[p. 208]

Moet Nederland in Irak blijven?

Moet Nederland in Irak blijven of het voor gezien houden? Na het sneuvelen van Dave Steensma is de steun voor een toch al weinig populaire missie verder geslonken. Was links bij de uitzending van het Nederlandse contingent nog verdeeld, al meteen na de aanslag in Madrid keerde de PvdA zich tegen een verlenging van Nederlands aanwezigheid. Het was mooi geweest.

De partijen ter linkerzijde zijn dus allemaal tegen, cda en vvd voor, coalitiepartner d66 weet het nog niet. Wel eist die partij dat het een vrije kwestie wordt: de fractie moet zonder risico voor het voortbestaan van het kabinet tegen kunnen stemmen. Het ‘nee’ van de PvdA en de dreigende desertie van d66 zijn best te begrijpen. Massavernietigingswapens zijn niet gevonden. Het geweld tegen buitenlandse militairen in Irak is niet gaandeweg verminderd, maar juist toegenomen. Ook slagen de Verenigde Staten er nauwelijks in hun Irakbeleid verder te internationaliseren. De zaak van de Coalitie is er sinds de onthullingen over Amerikaanse misdragingen bovendien niet sterker op geworden.

Maar Irak is nog lang geen tweede Vietnam. Een onmogelijk wespennest is het wel - ook los van de fouten die de vs sinds de bevrijding hebben gemaakt. Per 1 juli 2004 willen zij de soevereiniteit overdragen, maar niemand weet nog wie de gelukkige ontvanger zal zijn. Een moeizaam te construeren en te besturen federatie, met verregaande autonomie voor de drie belangrijkste lands- en volksdelen is waarschijnlijk het hoogst haalbare. Als staat is Irak net zo gekunsteld als Joegoslavië. Zonder potentaat

[p. 209]

- Tito, Saddam - is de eenheid nauwelijks te handhaven. In een volkerengevangenis heeft de democratie weinig kans.

In de lopende discussie lijkt het of Nederland in Irak is om de burgerbevolking te beschermen en condities voor democratische ontwikkeling te scheppen. De toch al tegensputterende publieke opinie had met iets anders dan dit verheven oogmerk ook geen genoegen genomen. Met een expeditielegertje naar vreemde kusten trekken om zoiets als het nationaal belang te dienen, dat is er niet meer bij. Voor minder dan democratie en mensenrechten doen we het niet.

Maar ondanks die vrome woorden moet de troepenzending vooral worden gezien als een investering in de band met de vs. Nederland ziet zich weliswaar genoopt steeds nadrukkelijker voor Europa te kiezen, maar vreest tegelijkertijd dat het in uitsluitend Europees gezelschap verzeild zal raken - een benauwend vooruitzicht. Het lag daarom in de rede om de Amerikaanse kaart te spelen, om buitenlandpolitiek enige armslag te houden en niet verstikt te worden door de grote Europese mogendheden. Beter óók een verre vriend dan alleen maar goede buren.

Hoe zinvol is het al met al dat Nederland in Irak blijft? Militair zet onze aanwezigheid weinig zoden aan de dijk. Nederland voegt voornamelijk een tikkeltje geloofwaardigheid toe aan de idee dat een internationale coalitie de Iraakse toekomst bepaalt, niet alleen de vs. Door te blijven kan Nederland ook geloofwaardig (in Amerikaanse ogen, welteverstaan) ijveren voor een grotere rol van de vn in Irak, al moet niemand zich daarover illusies maken. De vs zijn wellicht bereid hun interventie over te hevelen naar een multilateraal kader, maar de zeggenschap over hun troepen zullen ze niet uit handen geven. Daar hebben ze ook groot gelijk in, zoals Nederland na het Srebrenica-fiasco als geen ander land weet.

Hoewel de situatie in Irak dus weinig rooskleurig is, geldt de politieke logica die tot uitzending van Nederlandse militairen leidde, nog onverkort. Misschien zelfs wel meer dan een jaar geleden, want Irak nu verlaten zou een affront voor de vs zijn: de in-

[p. 210]

vestering in de band met de vs zou dan in haar tegendeel verkeren. Bijstand voor Amerika op een moment dat het Iraakse perspectief nog gunstig leek, is bovendien van een geheel andere orde dan afscheid nemen nu de vs in een moeilijk parket zijn geraakt. Eigen schuld, denkt menigeen. Sterker, velen in Europa verheugen zich op een mogelijke Amerikaanse nederlaag. Maar de narigheid daarvan is nauwelijks te overzien. Ik ben tegen deze oorlog geweest, maar eenmaal begonnen, redeneerde ik indertijd, moest Amerika hem maar zo snel mogelijk winnen. Militair gebeurde dat in eerste aanleg ook, maar politieke oplossingen zijn vooralsnog uitgebleven.

De verantwoordelijkheid van de regering-Bush voor die mislukking is groot. Het is zelfs denkbaar dat de Amerikaanse kiezers hun president geen tweede termijn zullen gunnen. Een overwinning in november van John F. Kerry is misschien wel het beste wat Irak - en de vs zelf - kan overkomen. Wellicht is een nieuwe president in staat oplossingen te forceren. Maar ook Kerry zal niet zomaar uit Irak weggaan en ook hij heeft bondgenoten nodig. Nu weggaan uit Irak bevredigt vast de sterke anti-Bush-gevoelens in ons land, maar is ook een loos gebaar. Nederland stelt ermee bovenal de relatie met de vs op de proef - precies wat niet de bedoeling was. Bovendien draagt terugtrekking op geen enkele manier bij aan het oplossen van het immense Iraakse probleem.

22-05-2004