Een bitter mensbeeld. De transformatie van een ontregeld land

[p. 196]

Volksraadpleging

Het ziet ernaar uit dat Nederland over enige tijd weer de nodige soevereiniteit inlevert bij ‘Europa’. Dat is althans de consequentie van de komende Grondwet voor de Europese Unie. Een ontwerp daarvoor is de afgelopen anderhalf jaar door een speciale constitutionele conventie opgesteld, een gezelschap van regeringsvertegenwoordigers en (Euro)parlementariërs onder leiding van de Franse oud-president Giscard. De Conventie heeft tot taak werkzame instellingen te bedenken voor een uitgebreide Unie. Half juni 2003 rondde de Conventie een deel van haar werkzaamheden af.

Nederland heeft een traditie van Europese misslagen op te houden. Het onderschatte daarom het belang van de Conventie aanvankelijk schromelijk. Toenmalig minister van Buitenlandse Zaken Van Aartsen gewaagde van een ‘praatclub’ en vaardigde zijn voorganger in het ambt, Hans van Mierlo, af. Deze onversneden federalist mocht geheel vrijblijvend mee gaan praten, zonder opdracht of mandaat.

Balkenende 1 zette vorig jaar een punt achter die wonderlijke toestand. Allengs was het tot Den Haag doorgedrongen dat de Conventie wel eens tot zaken zou kunnen komen. Nederland moest dus serieus mee gaan doen om nog enige invloed op de uitkomst te kunnen hebben. De nieuwe regeringsvertegenwoordiger werd oud-Europarlementariër en oud-staatssecretaris Gijs de Vries (vvd). Ontegenzeggelijk zeer bekwaam, maar alweer een enthousiast federalist. Met zijn benoeming leek daarom nauwe-

[p. 197]

lijks recht gedaan aan de gaandeweg ook in Nederland gegroeide euroscepsis. Juist De Vries' eigen vvd had belangrijk bijgedragen aan dat nieuwe klimaat.

Deze dubbelzinnigheid kenmerkt ook de Nederlandse positie in de Conventie. Uitgangspunt daarvoor is de overtuiging dat de communautaire, supranationale Europese Commissie (het ‘dagelijks bestuur’ van de Unie) goed zou zijn voor de invloed van kleine(re) landen en de intergouvernementele Europese Raad (de halfjaarlijkse top van regeringsleiders) slecht. In die Raad domineren immers de grote jongens - Frankrijk, Duitsland en Engeland voorop - en doen de kleine(re) lidstaten voor spek en bonen mee.

Op grond van deze visie organiseerde Nederland vervolgens een front van kleine landen om de communautaire inslag van de Unie te waarborgen. Het afwijzingsfront richtte zich verbeten tegen het voorstel van Giscard voor een permanente voorzitter van de Europese Raad. Die ‘president’ moest in de plaats komen van het huidige, roulerende voorzitterschap. In een uitgebreide Unie houdt dat immers in dat lidstaten nog slechts eens in de twaalf-enhalf jaar voorzittertje mogen spelen.

Het onlogische van deze machtspolitieke keuze vóór ‘kleine landen’ is dat Nederland via deze omweg eigenlijk volhardt in een federalistisch idealisme dat alom als achterhaald geldt. Onze voorkeur voor regels die kleine landen bevoordelen is in feite een verkapte keuze voor een federaal Europa. Voor een Europese bondsstaat, waarin lidstaten veel soevereiniteit aan een hogere autoriteit afstaan, in plaats van een Europese statenbond, waarin landen zo veel mogelijk soevereiniteit behouden en alleen het strikt noodzakelijke supranationaal regelen, conform het ‘subsidiariteitsbeginsel’.

De nieuwe Unie heeft behoefte aan goed functionerende instellingen - en dus aan nieuwe spelregels. De Conventie stelt ook goede ingrepen voor. Door het verzet van de kleine landen komt er weliswaar geen permanente ‘president’ van de Raad, maar wel een semi-permanente ‘chairperson’. Dat is winst. De Unie bespaart zichzelf ermee de gênante en verwarrende vertoning van een eindeloze rij halfjaarlijkse voorzitters.

[p. 198]

Ook de Europese Commissie wordt hervormd. Alle landen hebben straks weer hun commissaris, maar niet alle commissarissen krijgen stemrecht. Op meer gebieden dan nu zal met meerderheid van stemmen beslist gaan worden. De unanimiteitsregel (het vetorecht) verliest terrein. Dit is allemaal van niet te onderschatten belang. Maar belangrijker dan het ‘hoe’ is het ‘wat’: waarover beslist de Unie en wat moeten nationale bevoegdheden blijven?

Ook op dit cruciale punt - de toepassing van het subsidiariteitsbeginsel - komt de Conventie met voorstellen. Het zou goed zijn als het Nederlandse debat over de ontwerpconstitutie zich hierop toespitste. Dus niet op de machtsvraag als zodanig, niet op het gedoe over grote en kleine landen - dat zijn allemaal afgeleide kwesties. Waar het in de eerste plaats om gaat, zijn de bevoegdheden van de Unie tegenover die van de lidstaten. Wat gaat ‘Brussel’ regelen, wat de nationale staten? Subsidiariteit is als beginsel helder: Europa regelt alleen iets als ‘lagere’ overheden daartoe niet bekwaam zijn. De praktijk laat daarop echter tal van inbreuken zien.

Willen we werkelijk dat de Unie beslist over het Nederlandse asiel- en immigratiebeleid? Willen we een Unie die subsidie toekent voor de milieuvriendelijke beschoeiing van een Hollandse veenplas? Of vinden we dat we daarvoor zelf al genoeg bestuurslagen in huis hebben? De vraag stellen is hem beantwoorden. Dit zijn de kwesties waar het om gaat. Het is overkomelijk dat Nederland weer soevereiniteit afstaat, zolang dat maar uitsluitend gebeurt om zaken te regelen die we zelf niet (meer) aankunnen.

De noodzakelijke discussie over de Europese grondwet wordt minder vrijblijvend als deze uitmondt in een volksraadpleging. Juist het opgeven van soevereiniteit dient een daad van soevereiniteit te zijn. Anders overkomen ons de dingen alleen maar en worden we indolente onderdanen van een imperiale Unie.

14-06-2003