Een bitter mensbeeld. De transformatie van een ontregeld land

[p. 191]

VII Nederland staat pal

[p. 193]

Provincialisme en neutraliteit

Er waart een spook door Nederland. Het heet ‘provincialisme’ - dat is iets heel ergs en dit land lijdt sinds ‘11 september’ en ‘Fortuyn’ onder de nieuwe gesel. Die mare doet althans de ronde in verlichte kringen. Dat is een papegaaiencircuit en voor je het weet zeggen alle weldenkende Nederlanders het elkaar gewichtig na. De bewijsvoering is dun. Het is voornamelijk het oude liedje van een elite die Nederland maar kleingeestig en benauwd vindt. Land van mest en mist, spruitjesgeur, groene horren, begonia's, in zichzelf gekeerd, etnocentrisch - een litanie van antiburgerlijke clichés, die vooral moet aantonen dat de spreker zelf van de wereld is. De grote geschiedkundige zei het al: niets zo kleinburgerlijk als schimpen op andermans burgerlijkheid.

Staven de feiten dat we in onze schulp kruipen? Er zijn anno 2003 meer Nederlandse militairen in verre landen dan op enig ander moment in de recente historie (de politionele acties in Nederlands-Indië buiten beschouwing gelaten). Serieuze kranten besteden ruim aandacht aan het buitenland. Nieuwszender Radio 1 idem, met veel zendtijd voor een legertje correspondenten. Ook gaan we en masse op vakantie naar nabije en verre buitenlanden - maar dat telt niet voor klagende kosmopolieten.

Kennelijk gaat het niet om de feiten. ‘Provincialisme’ is een codewoord waarmee je jezelf feliciteert, maar vooral ook te kennen geeft bezorgd te zijn over de positie van Nederland in de wereld. Nederland moet een rol spelen, zijn verantwoordelijkheid nemen, aanwezig zijn, als handelsnatie en vestigingsplaats van multina-

[p. 194]

tionals goed zicht op het buitenland houden. Internationalisten, postnationalisten, multiculturalisten, ontwikkelingshelpers, allemaal gebruiken ze het woord, evenals captains of industry en exponenten van de buitenlandpolitieke elite - Atlanticus of Europeaan, links of rechts, politicus of diplomaat.

Wat zij bedoelen is doorgaans iets anders. Bijvoorbeeld: we kunnen voor ons goede fatsoen niet doorgaan met bezuinigen op defensie. Of: door verlaging van het ontwikkelingsbudget daalt onze status in internationale fora. Of: de Europese Unie wordt wel erg vervelend voor beroepsdiplomaten als we het in Brussel steeds over geld moeten hebben. Vertegenwoordigers van Nederland vinden het nu eenmaal gênant om nationale belangen ter sprake te brengen, vandaar. Ook valt het hun - begrijpelijkerwijs - moeilijk om op te treden namens een heel gewoon, klein land met bescheiden middelen. Tenslotte telden we ooit mee in de wereld. Een ‘nabeeld’ van die vroegere macht staat ons op het netvlies. In Nederlands ontwikkelingspolitieke ambities zit nog een imperiale reflex.

Wat ze ook bedoelen is een wanhopig: hoe moet het verder met ons? De retoriek over provincialisme is fluiten in het donker. Geborneerde Nederlanders en wereldwijze postnationalisten leven sinds 11 september allemaal in een andere, minder herbergzame wereld. Het huis wordt verbouwd. De koers die de Verenigde Staten op het wereldtoneel kiezen en de euroscepsis die zich ook hier heeft aangediend, dwingen Nederland tot een herbezinning op zijn buitenlandse politiek. Waarheen, kleine man?

Het is onverstandig op deze onzekerheden te reageren met een vlucht naar voren in een mateloos internationalisme. Met fantasieën over de gewichtige rol die Nederland in de wereld te spelen heeft, of grootspraak over onze verantwoordelijkheden. Dat valt nu juist allemaal te bezien. Misschien is het meest wereldwijze, kosmopolitische wat we kunnen doen wel het netjes aanharken van de eigen tuin.

Als reactie op de nieuwe dilemma's toonde Nederland tijdens Golfoorlog 11 al een voorzichtige beweging naar een zekere neo-neutraliteit. Ook het steeds weer bezuinigen op defensie wijst

[p. 195]

daarop. Dat betekent: Nederland doet straks alleen nog mee aan vn-vredesmissies, is liever geen ‘geallieerde’. De nieuwe mondiale en Europese verhoudingen laten ons wellicht ook nauwelijks andere mogelijkheden. Nederland balanceert moeizaam tussen de uit elkaar drijvende eu en vs.

In nrc Handelsblad opperde Ben Knapen dat Nederland zich op Londen moet oriënteren om onze dubbele binding aan de vs en Europa te handhaven. Op die manier is ook het door Duitsland en Frankrijk aangewakkerde continentale isolement op te heffen. Dat roept associaties op met de fameuze Britse krantenkop: ‘Mist boven het Kanaal: continent geïsoleerd’. Maar ook met de jaren van neutraliteitspolitiek, toen Groot-Brittannië ‘onze natuurlijkste bondgenoot’ was. Zo'n oriëntatie verplicht Nederland om militair meer dan nu een filiaal van de Britten te worden.

Intussen hebben wij Nederlanders wél allang te kampen met de neiging om lekker thuis te blijven. Er studeren relatief weinig Nederlandse studenten aan buitenlandse universiteiten (het omgekeerde gaat ook op). De culturele uitwisseling met omringende landen staat op een lager pitje dan tussen de twee wereldoorlogen. ‘Nederlandse’ multinationals hebben moeite om werknemers uit te zenden. De koopvaardij raakt afhankelijk van buitenlandse officieren. Voor 80 procent van de buitenlandse handel hoeven we niet verder van huis dan een ‘dagrandreis’.

We hebben het kennelijk goed getroffen met elkaar, onze partners, banen, buren en familie. Nergens is het beter. Is dat provincialisme of het lot van een cultuurnatie annex geslaagde verzorgingsstaat? Is trouwens de klacht van de kosmopoliet wel een uiting van internationalisme, of eerder verkapte zelfgenoegzaamheid? En overigens is Nederland de enige provincie die we hebben.

26-04-2003