Een bitter mensbeeld. De transformatie van een ontregeld land

[p. 188]

Amerika's burgersoldaten

Het optreden van de Verenigde Staten in Irak blijft voor een Europese waarnemer om een heleboel redenen fascinerend. Het hoogst in de toptien van mijn verwondering staat waarschijnlijk het feit dat een land oorlog überhaupt als politiek instrument inzet. Bij een ‘schone’ hightech oorlog kun je je daar nog iets bij voorstellen, maar deze is ouderwets vuil en er sneuvelen iedere dag (ook) Amerikaanse soldaten, nu al negenhonderd. Absoluut is dat veel (ook al is het veel minder dan het aantal Iraakse doden), maar op een bevolking van 260 miljoen is het weinig.

Toen ik in 1969 in de vs ging wonen, was ik nogal benieuwd hoe dat zou zijn, een land in oorlog. Het zou raar zijn om over een teleurstelling te spreken, maar van de Vietnamoorlog was bar weinig te merken. Veel militaire uniformen op de vliegvelden, dat wel. Maar de oorlog zelf en de menselijke drama's die hij op het thuisfront teweegbracht, bleven wonderlijk ongrijpbaar. De broer van een kennis was er gesneuveld. Een collega had er een broer bij de militaire politie, wiens moeder thuis in Kansas, bijna reviaans, wekelijks zijn overhemden waste en streek, en weer opstuurde naar ‘Nam’.

Ook nu blijft het dagelijks leven van de meeste Amerikanen onberoerd door de oorlog. In dat immense land is het vooral iets op televisie, iets waar ‘ze’ in Washington het over hebben. De vergelijking met Vietnam elleboogt zich telkens naar voren, maar er zijn grote verschillen. Er is bijvoorbeeld geen dienstplicht meer. Vandaar dat nu ook leden van de Nationale Garde en reservisten,

[p. 189]

bij elkaar tienduizenden burgersoldaten, hun plicht in Irak vervullen.

Dat heeft wél meteen merkbare gevolgen, berichtte The New York Times eind juli. Gardisten worden normaal gesproken in dit jaargetijde in de westelijke staten ingezet om te helpen bosbranden te bestrijden. Maar velen zitten in Irak en omdat het een droge, hete zomer is, komen ze thuis handen tekort. Aandoenlijk is het detail van de burgemeester van Bradford, Arkansas, die in Irak dient, samen met zijn politiechef en zes andere inwoners. Zijn vervangster is de 79-jarige Greba Edens, al twintig jaar wethouder van Financiën van het stadje.

Veel reservisten en gardisten zijn de jongsten niet meer, maar hebben evengoed hun reguliere banen tijdelijk opgegeven om aan een verre kust hun land te dienen - en er desnoods te sterven. Ruim 5500 van de 275 duizend militairen die in Irak of Afghanistan zitten of er binnenkort naartoe gaan, zijn vijftig jaar of ouder. Oók in The New York Times een human-intereststuk over in Irak omgekomen vijftigplussers. Tot nu toe evenveel als in de hele Koreaoorlog. Soms sneuvelden zij nogal schlemielig, bijvoorbeeld bij het sporten, soms léék het erop. Zoals de 55-jarige sergeant die onder de woestijnhitte bezweek in zijn humvee zonder airconditioning. Op die leeftijd gaan mensen hier soms al met de vut. ‘In de herfst van hun leven’, schrijft de Times. De krant stelt de vraag wat erger is: een dode achttienjarige zoon of een dode 55-jarige man, vader en grootvader?

Het oudste ‘slachtoffer’ was 59. Net als in Vietnam zat hij achter een machinegeweer in de deur van een Black Hawk-helikop-ter. Dan heb je ‘alles’ meegemaakt. Alleen stierf hij niet in het harnas, maar op de operatietafel bij een simpele medische ingreep. Onwillekeurig moest ik denken aan de vage kennis die begin jaren zeventig, toen de Vietnamoorlog ten einde sukkelde, opgewonden betoogde dat hij ernaartoe wilde voor het te laat was. De belangrijkste gebeurtenis van een generatie, en hij dreigde die te missen!

Zijn het typisch Amerikaanse toestanden? Bestaat daar nog oprechte patriottische sneuvelbereidheid, waar die in West-Europa is

[p. 190]

weggeëbd, samen met onze mondiale macht en verplichtingen? Het lijkt er vaak op. De nodige vechtjasserigheid bestaat nog wel bij voormalige grootmachten als Frankrijk en Groot-Brittannië. Frankrijk gaf geen krimp toen het in het voormalige Joegoslavië tientallen soldatenlevens verloor, de Britten doen in Irak voor niemand onder. Toen Nederland nog imperiale verantwoordelijkheden meende te hebben, vlak na de oorlog in Nederlands-Indië, was het ook nog bereid te doden en doden te incasseren.

Bijna onthecht, ‘soeverein’ beslissen over leven en dood, zoals president Bush in feite deed toen hij Irak binnenviel, hoort bij het uitoefenen van macht. Het inmiddels vrijwel machteloze Europa gruwt ervan, moraliseert het machtsverschil en maakt van machteloosheid een deugd. Terecht merkte Henry Kissinger onlangs op dat de aankomende grootmachten China en India daar niet door worden gehinderd. Zij verwachten slechts dat de Verenigde Staten volhardend en voorspelbaar hun macht inzetten.

Zijn de vs dan niet meer dan een doodgewone grootmacht? Ja zeker. Maar wat het land uniek maakt, is de combinatie van republikeinse burgerplicht en mondiale ambities en verplichtingen. De Verenigde Staten zijn een grootmacht die ten strijde trekt met burgers, niet met onderdanen. Dat maakt ze zowel machtig als kwetsbaar. Burgers kunnen zich van een oorlog afkeren - met gevolgen.

24-07-2004