Een bitter mensbeeld. De transformatie van een ontregeld land

[p. 185]

Oorlog als scherprechter

Sinds 1969 ben ik met enige regelmaat in Washington geweest. Dat jaar demonstreerde ik er met ruim een miljoen anderen tegen de oorlog in Vietnam. President Nixon werkte die dag demonstratief door in het Witte Huis, dat met stadsbussen, bumper aan bumper, van de buitenwereld was afgegrendeld. De demonstratie trok er in een grote boog omheen, zodat de president zelfs niet de schreeuwende, met Vietcongvlaggen zwaaiende betogers, een kleine minderheid, kan hebben gehoord.

Het werd een mooie dag, al liep het die avond lelijk uit de hand toen radicale elementen het ministerie van Justitie bestormden. Flarden traangaswolken drongen de restaurants binnen waar burgerlijker deelnemers vergenoegd terugblikten op een geslaagde betoging: geslaagd als gebeurtenis dan, want de optocht hielp natuurlijk niet. Het duurde nog jaren eer de Verenigde Staten Vietnam verlieten. Nixon won zijn herverkiezing in '72 met een vaag plan voor vrede - ‘vietnamisering’ maakte er deel van uit.

Kwam dat door de Nieuwe Republikeinse Meerderheid, waar de president en zijn strategen mee schermden, of hadden de kiezers gewoon een broertje dood aan dat ‘onvaderlandslievende’ anti-oorlogsgedoe? De nederlaag van George McGovern, de Democratische kandidaat, fel tegenstander van de oorlog, was in elk geval verpletterend. (Mijn McGovern-button is niet meer te vinden.) Nixon droop evengoed een jaar later af, vanwege het Water-gateschandaal.

Washington is in de loop der jaren veranderd. Morsige huizen

[p. 186]

uit het begin van de twintigste eeuw hebben plaatsgemaakt voor gedrongen gebouwen die hun steentje bijdragen aan het huisvesten van de macht. Het mengsel van zuidelijk provincialisme en imperiale grandeur is gebleven. Grootstedelijke opwinding à la New York is ver te zoeken. Washington is een etalage van de macht, gedegen, streng, ondanks haar ligging aan de weidse Potomac eerder de thuisbasis van een introverte landmacht dan van een wereldse zeemacht. Woordloos laat de hoofdstad weten dat de Verenigde Staten aan zichzelf genoeg hebben. Ook het aandoenlijke Vietnammonument drukt dat sentiment uit. Alle dagen drommen belangstellenden, vaak nabestaanden, velen met betraande ogen en Amerikaanse vlaggetjes, langs een donkere, spiegelende wand met de namen van de tienduizenden Amerikaanse gesneuvelden. De wereld toont zich ‘als in een donkere spiegel’.

Wordt in 2004 een landoorlog in Azië wél de electorale scherprechter die de president zijn tweede termijn kost? Rond de jaarwisseling zag het er niet naar uit. De steun voor Bush stond onder druk, maar door het uitblijven van een geloofwaardige Democratische uitdager leek hij onkwetsbaar. Howard Dean had met felle aanvallen op Bush de lethargie bij de Democraten doorbroken, maar de oud-gouverneur van Vermont werd te links geoordeeld om Bush te kunnen bedreigen. Net als McGovern in '72 kon Dean kampioen van de voorverkiezingen worden, maar tegen George W. Bush zou hij het altijd afleggen. Iets meer dan een maand later zag alles er alweer totaal anders uit. In de peilingen brokkelt de steun voor Bush verder af en de kandidatuur van ‘breekijzer’ Dean is bezweken onder electorale druk. Een onbeheerste schreeuw aan het eind van een speech werd hem fataal. In één keer was het gebeurd: gewogen en te licht bevonden voor het hoogste ambt.

Vergeleken met '72 en de uitverkiezing van McGovern hebben de Democratische kiezers veel geleerd. Eerst lieten zij Dean de gaten trekken om zich pas daarna te bekeren tot de gematigde John Kerry, patricisch senator voor Massachusetts. Het besef leeft sterk dat een (te) linkse Democraat geen kans maakt tegen Bush. Per

[p. 187]

slot van rekening is er zoiets als een ‘natuurlijke’ Republikeinse meerderheid gegroeid, waardoor elke Democratische presidentskandidaat mede afhankelijk is van Republikeinse stemmen. Alleen een gematigde Democraat of een politiek slangenmens als Clinton kan president worden. Het is nog niet zover, maar peilingen geven intussen aan dat Kerry Bush inderdaad zou kunnen verslaan.

Ook al gaat de campagne straks over veel dingen, hij drááit om Irak. Net als McGovern (en Nixon) in ‘72 heeft Kerry een vredesplan. Wensdenken is niet vreemd aan wat de senator wil: snel irakiseren en internationaliseren. Inhoudelijk gaapt er geen kloof met Bush' politiek. Een eenmaal begonnen oorlog biedt ook weinig speelruimte voor totaal ander beleid, tenzij het Amerikaanse leger holderdebolder wordt teruggetrokken. In de campagne wordt Irak zo een karakterkwestie, met Vietnam als slagschaduw en toetssteen. Een president die zich aan Vietnam wist te onttrekken versus een uitdager die er vocht.

Er is veel kritiek op de Amerikaanse democratie. Slechts een minderheid van de kiezers gaat bij presidentsverkiezingen stemmen, om één ernstig euvel te noemen. Elke president is daardoor een minderheidspresident. Maar vanuit Nederlands oogpunt is de hogedrukpan van de voorverkiezingen een opwindend schouwspel. Het kost veel geld, maar de kandidaten blijken óók in staat snel eigen organisaties op te bouwen en duizenden en duizenden vrijwilligers te mobiliseren. Het is op het internet allemaal in detail te volgen. Wij kunnen er een puntje aan zuigen. Zó werkt een democratie aan de wisseling van de wacht, zó kan een alternatief ontstaan voor de zittende macht.

07-02-2004