Een bitter mensbeeld. De transformatie van een ontregeld land

[p. 171]

VI De laatste staat

[p. 173]

De tiran verdrijven?

Dat een aanval op Irak geen goed plan is, blijkt al nu hij nog moet beginnen. De dreigende oorlog heeft niet geleid tot de val van Saddam, wel tot trammelant binnen eu en navo. De Europese politieke samenwerking bleek een farce, het Atlantisch bondgenootschap speelt zichzelf uit elkaar. De Verenigde Staten en het Oude Europa, Duitsland en Frankrijk voorop, vlogen elkaar in de haren. Het door de Amerikanen gekoesterde Nieuwe Europa, Midden- en Zuid-Europese landen, steunt de vs.

De navo heeft vaker voor hete vuren gestaan en bleek telkens redelijk hittebestendig. Maar het vuur dat nu oplaait kan het bondgenootschap blijvende schade toebrengen. De belangrijkste continentale bondgenoten Duitsland en Frankrijk en de meerderheid van eu-burgers, oud en nieuw, willen geen oorlog en wijzen een aanval zonder boterbriefje van de Veiligheidsraad al helemaal af. Op hun beurt lijken de harde koppen rond president Bush nauwelijks nog geïnteresseerd in de band met Oud Europa. Zij redeneren dat de enige supermacht Amerika dat doodvermoeide continent niet nodig heeft in de strijd tegen Irak. In elk geval investeert de regering-Bush niet in de relatie met Duitsland en Frankrijk. Washington drijft openlijk de spot met deze ‘bondgenoten’.

Voor de Atlantische familie zijn het kwade dagen. Aan de andere kant: de navo is slechts middel, geen doel. Daarom is het alleszins denkbaar dat de ontmanteling van een staat die zijn bevolking knecht en de regio bedreigt, zwaarder weegt dan het

[p. 174]

conserveren van een oude, misschien zelfs achterhaalde alliantie. Maar ook dan is het de vraag of een nieuwe Golfoorlog het waard is gevochten te worden.

Dat het Irak van Saddam Hoessein een gevaar is voor het Midden-Oosten staat buiten kijf. Het afgelopen decennium zijn de vs, Groot-Brittannië en de vn er echter behoorlijk in geslaagd om de tiran in toom te houden. Het heet nu wel dat voortzetting van die containmentpolitiek geen optie meer is, maar waarom eigenlijk? Kosten en baten van ‘verder aanmodderen’ zijn bekend. Hoe zit het met die van de beraamde oorlog? De kosten zijn vrij nauwkeurig te calculeren. In dollars, verwoestingen, verderf, woede en krenking, schade aan de Amerikaanse banden met de Arabische wereld en Europa, bezetting, wederopbouw, een verstoord regionaal machtsevenwicht, vluchtelingen, bedorven etnische relaties in Europa, een taaie mondiale recessie. We weten nu al dat de rekening ontzagwekkend zal zijn, zelfs als sommige posten, zoals het verlies aan mensenlevens, blijken mee te vallen.

De baten laten zich minder eenvoudig besommen. Irak verliest zijn capaciteit om chemische, biologische en nucleaire wapens te vervaardigen, op te slaan en te gebruiken - dat is concreet en wenselijk, maar de vraag zal blijven smeulen of daar een hete oorlog voor nodig was. Saddam vertrekt of sneuvelt (en wordt een martelaar) - maar wat komt er na hem, langjarige Amerikaans-Europese voogdij voor een onafhankelijk Arabisch land, een vredig, stabiel Irak en dito Midden-Oosten? De vs onderstrepen hun hegemonie - maar elke alleenheerser, ook Amerika, zal steeds weerstand oproepen. De navo wordt weer eens gered, want niet slechts Letland, Estland, Litouwen en Nederland, maar alle bondgenoten voegden zich, te elfder ure dan, naar de eisen van de vs - maar hoe duurzaam is opgelegde solidariteit?

Bijna alle baten zijn dubbelzinnig. Cynici zullen zeggen ‘Je vergeet de olie’, en ‘De herverkiezing van George W.!’ Het zal wel. Landen hebben zulke belangen, dat is niet minder waar voor Rusland, Duitsland of Frankrijk. En zeker, politieke leiders streven naar herverkiezing. Dat onderscheidt Bush niet van Gerhard Schröder of zelfs Wouter Bos.

[p. 175]

Al met al is er meer dat tegen oorlog pleit dan ervoor. Daar staat tegenover dat de oorlogslogica nu overheerst en er nauwelijks een weg terug is. Dan wordt het dilemma: doorgaan met - zinloos - verzet tegen de vs, of meedoen en er met elkaar het beste van maken? Zo bezien doen de bondgenoten er verstandig aan om de oorlog te steunen. Omdat de Amerikanen dat willen. Om de dreiging effectief te houden en de kans op een ‘ontsnapping’ reëel. Omwille van de integriteit van het bondgenootschap. Om de oorlog niet nodeloos te compliceren of verlengen. Veruit het mooist zou het natuurlijk zijn als de Amerikaanse dreiging de Iraki's er alsnog van overtuigt, dat verdere weerspannigheid zinloos is. Frans-Duitse en Russische vredesinitiatieven, die slechts bestaan bij de gratie van Amerikaanse machtsontplooiing, en andere afleidingsmanoeuvres verzwakken die dreiging.

‘Irak’ bevestigt bij dit alles Nederlands klassieke buitenlandpolitieke spagaat: verscheurd tussen Europese partners en Atlantische grote broer. Met Patriots lopen we voorop bij de Turkse verdediging, al sputterde ‘de PvdA van Wouter Bos’ tegen. Een beslissing over een - bescheiden - deelneming aan de oorlog is aangehouden. De Amerikanen wachten op antwoord op hun verzoek om steun. Intussen ging het in de formatie steeds meer over prettig vertrouwde zaken als staatsschuld, financieringstekort en wao. Maar in de wandelgangen komt ook de vraag aan de orde of de PvdA wel echt van Bos is en wordt er gespeculeerd over die andere coalitie.

15-02-2003