Een bitter mensbeeld. De transformatie van een ontregeld land

[p. 158]

De moord op Blok

‘Den Haag’ wist wel raad met het rapport Bruggen bouwen van de commissie-Blok. Nog voordat de Tijdelijke Commissie Onderzoek Integratiebeleid officieel verslag had uitgebracht, lieten de leiders van de drie grootste partijen weten er weinig mee op te hebben. Het omvangrijke rapport was politiek al zo goed als dood nog voor het verschenen was. Die snelle afwijzing leidde tot verbolgen reacties. Het demonstratieve afbranden van het rapport werd onhoffelijk gevonden - wat het ook was. Bovendien zou ‘de politiek’ zich lelijk in de kaart hebben laten kijken. Die bleek weer eens niet in feiten geïnteresseerd en huilde liever met de wolven mee. Politieke voorlieden bogen op voorhand voor de kiezers, die in het huidige populistische klimaat nu eenmaal alleen maar willen horen dat de integratie is mislukt.

Het is maar hoe je het bekijkt. De instelling van de parlementaire onderzoekscommissie had zo haar redenen. Dat gebeurde in de herfst van 2002, het tumultueuze Fortuynjaar, toen de allesoverheersende kwestie was: moeten we zo doorgaan met immigratie en hoe moeten de talloze nieuwkomers in de Nederlandse samenleving worden opgenomen? Tijdens de algemene beschouwingen van Balkenende 1 (nog met de lpf) constateerde de Kamer op initiatief van de sp dat ‘het integratiebeleid tot nu toe onvoldoende geslaagd is’. Een Tijdelijke Commissie Onderzoek Integratiebeleid moest uitzoeken waarom.

De toenmalige Tweede Kamer toonde zich daarmee allerminst een bloeddorstige leeuw, eerder een mak lammetje. Zij vluchtte

[p. 159]

in de beproefde oud-Hollandse tactiek van vertraging en pacificatie: een Kamerbrede commissie met een vage opdracht moest zich gaan buigen over het integratiebeleid. Die opdracht had ook tot voordeel dat het tweede, veel brisantere, i-woord - immigratie - onbesproken kon blijven. Zo werd een netelige kwestie zoveel mogelijk gedepolitiseerd; in Nederland wel vaker de ultieme politieke daad. En de hamvraag - of integratie van de recente immigratiegolf wel te verzoenen is met voortgaande immigratie - werd stilletjes van de agenda afgevoerd.

Nog in het turbulente voorjaar van 2002 had deze vermijdingsstrategie zich reeds afgetekend: partijen erkenden pro forma weliswaar de problematiek van ‘integratie en immigratie’, maar keken toch bij voorkeur de andere kant uit. De PvdA sprak eufemistisch over ‘veiligheid en vuiligheid’ in plaats van over immigratie en integratie. Premier-in-wording Balkenende deed mee. Bij de punten die informateur Donner van hem moest regelen, ontbrak hét issue uit de verkiezingstijd: wél ‘veiligheid’ en ‘normen en waarden’, géén ‘immigratie en integratie’.

De commissie-Blok kwam dus helemaal niet tot stand bij wijze van bekrachtiging van een nieuwe, ‘harde’ positie van de Kamer. Najaar 2002, toen de commissie werd ingesteld, wist de Kamer zich gewoon geen raad met beide i-woorden. Bovendien heeft de commissie-Blok uiteindelijk heel braaf gedaan wat de Kamer haar vroeg. Net als de Kamer in september 2002, constateert Blok dat het integratiebeleid van de afgelopen dertig jaar onvoldoende heeft gewerkt. En zij voegt er voor de goede orde nog aan toe dat veel immigranten er desondanks in zijn geslaagd zich een plaats in de Nederlandse samenleving te bemachtigen.

Met beide centrale conclusies trapt Blok overigens open deuren in. Nieuw beleid is immers maar zelden zonder meer succesvol. En dat heel veel nieuwkomers goed terechtkomen, is zelfs door de grootste zwartkijkers in het minderhedendebat nooit bestreden. Aangezien commissie en Kamer het dus kennelijk in feite helemaal eens zijn over de kern van de zaak - het onvoldoende slagen van het integratiebeleid - moet het zonder pardon afschieten van het rapport-Blok andere redenen hebben gehad.

[p. 160]

Zo'n reden zou heel goed kunnen zijn dat de Kamer geen enkele toegevoegde waarde in het rapport bespeurt. De Kamer had mogelijk gehoopt dat ‘Blok’ een list zou verzinnen in deze weerbarstige materie - maar de commissie verzon helemaal niets.

De commissie-Blok was gewoon niet goed. Eerdere commissies, de enquêtecommissies rsv en irt voorop, verwierven door samenstelling en optreden gezag. Zij brachten nieuwe feiten aan het licht en markeerden een kentering in het (groeps)denken op het onderzochte terrein. Een goede commissie doet waartoe de Kamer op eigen kracht niet bij machte is: zij springt over schaduwen heen, stijgt boven zichzelf uit. De commissie-Blok was niet vermetel, miskende de noodzaak van een kentering, negeerde de Opstand der Burgers uit 2002 - nota bene de reden van haar bestaan - en voegde zich naar heersende opvattingen.

Maar eerlijk is eerlijk, dit is de commissie niet aan te rekenen. De grondfout ligt bij de Kamer, die de commissie met een halfbakken onderwerp - integratie - opscheepte en het tweelingzusje - immigratie - buiten beeld hield. Die nogal laffe keuze uit 2002, die sindsdien ook de denkruimte aangaf voor de héle politiek, wreekt zich nu. Blok werd gedwongen tot een steriele, niet-politieke taakopvatting. Maar bovenal heeft Nederland nog steeds geen adequate immigratiepolitiek. De noodzaak daarvan wordt dezer dagen alleen maar onderstreept door de immense claims die her en der door internationale organisaties als eu, vn en oeso bij Nederland worden gedeponeerd. Gij zult meer immigranten opnemen! Waarom wél, waarom niet? Die vragen moet de Kamer eindelijk gaan beantwoorden.

31-01-2004