Een bitter mensbeeld. De transformatie van een ontregeld land

[p. 149]

New York aan de Maas

In 1999 verbleef een verslaggever van de Volkskrant een jaar in de Rotterdamse deelgemeente Delfshaven. Stelselmatig verhaalde hij over de tragische lotgevallen van deze ‘multiculturele’ buurt. Niet over het pittoreske historische Delfshaven, maar over de zee van stadsverval en taaie grotestadsproblemen die dat kleinood omringt. De bijbehorende namen hebben nationale bekendheid gekregen: Spangen, Millinxbuurt, Keileweg. Destijds bestond tweederde van de inwoners uit immigranten - dat zijn er in de tussentijd niet minder geworden. Voor, tijdens en na de stadsvernieuwing die deze wijken als een blitzkrieg trof, maakten de oorspronkelijke bewoners zich uit de voeten. Naar de randgemeenten, waar ze ook van bouwen wisten: koopwoningen met tuintjes en carports. De oude ‘onderkant’ werd met succes opgetild. Immigranten namen hun plaats in.

Delfshaven is lang niet uniek. Ook andere stadsdelen raakten in de greep van een volksverhuizing die de economisch en sociaal weerbaarste Rotterdammers aan de stad onttrok en goeddeels ongeschoolde nieuwkomers aantrok. Zelfs onder ideale omstandigheden - een florerende grootstedelijke economie, een gulzige arbeidsmarkt, ouderwetse sociale cohesie - zou zo'n immense transformatie niet zonder maatschappelijke ongelukken zijn verlopen. Maar de omstandigheden waren niet ideaal. De haven rationaliseerde en stad en regio verloren hun arbeidsintensieve industrie. Veel nieuwkomers kwamen niet in een baan terecht, maar in een uitkering. Een postindustriële, kennisintensieve eco-

[p. 150]

nomie kan nu eenmaal onmogelijk grote aantallen vrijwel ongeschoolde arbeidskrachten opnemen. Al helemaal niet als die economie ook nog eens wordt geflankeerd door een fraai opgetuigde verzorgingsstaat.

Een kariger verzorgingsstaat als de Verenigde Staten slaagt daar beter in. Ongeschoolde nieuwkomers, onder wie miljoenen illegalen, kunnen niet terugvallen op uitkeringen en gaan aan de slag in land- en tuinbouw of voegen zich voor weinig geld bij het onafzienbare leger van kindermeisjes, huishoudsters en tuinknechten die het leven van de hogere middenklasse veraangenamen. Daar staan beduidend kleinere groepen hoogopgeleide immigranten tegenover die zich regelrecht in de betere voorsteden kunnen vestigen.

In de Nederlandse immigratiediscussie wordt Amerika tegenwoordig vaak als voorbeeldland gepresenteerd. Op dit gebied heeft Amerika zijn utopische glans herwonnen. Maar als de Verenigde Staten al een voorbeeld zijn, dan toch vooral omdat dat land recent veel leergeld heeft betaald. In de jaren zeventig ging de stad New York, ooit de grootste haven ter wereld - het leek Rotterdam wel - bijna failliet door een optelsom van fatale ontwikkelingen, waaronder de instroom van mensen die economisch geen bijdrage aan de stad te bieden hadden. De middenklasse trok weg, de haven verloor verder aan betekenis, industrie en kantoren gingen naar het buitengebied. Niettemin bleef de stad massa's nieuwkomers aantrekken, vooral uit de vs zelf. Effectief kwamen zij niet af op de afkalvende werkgelegenheid, maar op de relatief hoge uitkeringen die het ‘sociale’ New York, toen een soort verzorgingsstad, bood. Bij de sanering van de vrijwel failliete stad werd dit bijstandsvoordeel geëlimineerd. De uitkeringen gingen omlaag, waardoor (im)migranten zich weer lieten leiden door reële economische perspectieven en de stad de weg omhoog kon inslaan.

Intussen telt Rotterdam met zijn haperende, laagwaardige economie en zwakke arbeidsmarkt verhoudingsgewijs meer immigranten dan New York. Velen van hen zijn niet meer aan het werk of hebben het nooit gevonden. Rotterdam is tegen de steen aan-

[p. 151]

gelopen waar New York zich dertig jaar geleden aan stootte. Dat komt mede doordat politici de illusie bleven koesteren dat Nederland een immigratieland kan worden en tegelijk een voorbeeldige verzorgingsstaat blijven. In januari 2000, toen het ‘multiculturele drama’ als het ware officieel nog werd ontkend, zei de politiek onberispelijke PvdA-voorzitter van deelgemeente Delfs-haven tegen de Volkskrant: ‘Jaar in jaar uit wordt achterstand naar deze wijk geïmporteerd.’ Sindsdien is er veel gebeurd in Rotterdam en Nederland. De stad ging niet bijna failliet, zo gaat dat hier immers niet, maar werd wél de bakermat van een politieke omwenteling die alles te maken had met die niet-selectieve immigratie zonder economische noodzaak.

Nu heeft het college van Leefbaar Rotterdam, cda en vvd zelfs een gedurfd plan gepresenteerd: Rotterdam zet door - Op weg naar een stad in balans. Het wil - heel voorzichtig - ook de komst van immigranten toetsen en reguleren. Na de vanouds heftige spreidingsdiscussie is dit plan opvallend mild ontvangen. De messen werden niet meteen getrokken en ook de Rotterdamse PvdA doet mee. Maar in Den Haag beweegt de PvdA nog niet. De fractie lijkt nog steeds te hopen dat de kool van de immigratie en de geit van de verzorgingsstaat gespaard kunnen worden. Maar wie de verzorgingsstaat wil behouden, zal immigratie moeten beperken. Als de PvdA de New Yorkse les negeert, dreigt ze op twee fronten te zullen verliezen. Ze komt in het immigratiedebat buitenspel te staan, maar ook in de strijd voor behoud van de verzorgingsstaat.

Voor Rotterdam valt ondertussen te hopen dat het kabinet zich niet blijft beperken tot vrijblijvende kanttekeningen bij het manmoedige geploeter van lokale politici, zoals de ministers Van der Hoeven, Dekker en Verdonk na publicatie van de Rotterdamse plannen deden. Immigratie is een kabinetszaak die niet alleen aan Rotterdam kan worden overgelaten.

06-12-2003