Een bitter mensbeeld. De transformatie van een ontregeld land

[p. 63]

Het nieuwe oude regime

Hilda Verwey-Jonker was sociologe. In haar werkzame leven medeoprichter van de PvdA, pleitbezorger van vrouwenemancipatie en pionier van het beleidsonderzoek. Zij gaf haar naam aan het in opspraak geraakte onderzoeksinstituut dat in 2003 dertig jaar integratiebeleid inventariseerde in opdracht van een parlementaire onderzoekscommissie. Die commissie nam, op initiatief van de Socialistische Partij, de opbrengst van vele miljarden integratiebeleid onder de loep.

De ophef ontstond toen sp-Kamerlid Ali Lazrak, erkend criticaster van Nederlands immigratie- en integratiepolitiek, uit de commissie stapte omdat hij het Hilda Verwey-Jonker Instituut (hvji) bij nader inzien ongeschikt vond voor die opdracht. (Naderhand verliet Lazrak ook de fractie.) Voortschrijdend inzicht had hem tot de slotsom gebracht dat het hvji voor deze opdracht niet onpartijdig genoeg was. Het hvji was zelf betrokken (geweest) bij de beleidsvorming, had zich laten kennen als voorstander van ‘de multiculturele samenleving’ en werd tot voor kort geleid door Jan Willem Duyvendak, lid van GroenLinks, een partij met uitgesproken opvattingen op dit beleidsterrein, tevens medeauteur van haar laatste verkiezingsprogramma.

Terwijl het tumult over Lazraks steen in de vijver aanzwol, viel Ayaan Hirsi Ali, Kamerlid voor de vvd en vorig jaar bij een vergelijkbare kwestie betrokken, Lazrak bij. Het instituut had zichzelf moeten wraken en het onderzoek aan anderen moeten laten. Toen brak de commotie pas echt los. Hoe kon men de weten-

[p. 64]

schappelijke integriteit van een respectabel instituut ter discussie stellen! Of de integriteit, eer en goede naam van de voormalig directeur, thans hoogleraar sociologie aan de Universiteit van Amsterdam.

PvdA'er Ruud Vreeman, oud-fnv-bestuurder, oud-duopartijvoorzitter, oud-Kamerlid, burgemeester van Zaandam én voorzitter van het hvji, was bijzonder verontwaardigd over de ‘onwetenschappelijke’ aantijgingen van beide Kamerleden. Ook Hans Boutellier (PvdA), oud-beleidsadviseur op het ministerie van Justitie en opvolger van Duyvendak, reageerde gebeten. Zijn instituut was onbetwist onpartijdig en onafhankelijk! Duyvendak zelf verklaarde zich in nrc Handelsblad ‘van de feiten’ en, net als de commissie die hem de opdracht gaf, ‘onafhankelijk genoeg’. Om de opkomende kritiek te smoren, zette het hvji het gewraakte rapport maar meteen op het internet.

Dat was heel verstandig. Het stormpje zal gaan liggen, net als eerdere stormpjes over hetzelfde onderwerp. Volkskrant-redacteur Martin Sommer blies er eerder dit jaar een aan. In het katern Reflex schetste hij een sociogram ‘van het minderhedenonder-zoek’ en trachtte hij aan te tonen dat het hecht verknoopt was met overheid en beleid. Het kwam Sommer op een jijbak te staan van Godfried Engbersen, een van de gewraakte onderzoekers: niet het minderhedenbedrijf klitte samen, maar de journalistiek, die zich op instigatie van Paul Scheffer tegen de multiculturele samenleving had gekeerd. De kwestie ebde weg eer ze goed en wel was begonnen.

De nieuwe affaire is om twee redenen pikant. Ten eerste vanwege de persoon Verwey-Jonker. Zij was in de jaren zeventig lid van de staatscommissie-Muntendam, die in opdracht van de regering onderzoek deed naar de wenselijkheid van een bevolkingspolitiek. Om precies te zijn: een restrictieve bevolkingspolitiek. Zelf was zij daar voorstander van, zowel van geboorte- als van immigratiebeperking. Het waren de nadagen van het neo-malthusianisme, toen bevolkingsbeperking nog een linkse zaak was, hier onder meer bepleit door de nvsh, in Amerika door Zero Population Growth, toen een invloedrijke beweging. Ook lid van

[p. 65]

de commissie-Muntendam was de econoom Jan Pen. Nog onlangs beschreef hij hoe de aanbevelingen van de commissie door gekuip van christelijke commissieleden tandeloos werden gemaakt. Wat niettemin de eindstreep haalde: Nederland moest geen immigratieland worden.

De tweede pikanterie is de ongegeneerd regenteske reactie van het establishment, laten we het zo gerust maar weer noemen. De ouderen onder ons hebben de jaren zestig nog meegemaakt. Niet alleen de ‘omwenteling’ tegen het eind van dat onrustige decennium, maar ook de aanloop ernaartoe, de vroege jaren zestig, toen autoriteit nog heel gewoon was. Gezagsdragers lieten zich niet, nooit tegenspreken. Zij konden altijd rekenen op een respectvol zwijgen van hun talrijke minderen. De autoriteit had altijd gelijk en diskwalificeerde, met zelfverzekerde bonhomie, eventuele opponenten. Als die desondanks bleven tegenspartelen, veranderde de aimabele autoriteit in een verbolgen, venijnige regent. De machtigen ontkenden steevast hun eigen macht. Ik? Wij? Echte autoriteiten konden ook wat gewone stervelingen vrijwel nooit kunnen: onbaatzuchtig zijn, over hun eigen schaduw heen springen, tegelijk partijlid en onpartijdig zijn. Autoriteiten onderzochten daarom hun eigen schandalen en waren heel wel in staat hun eigen integriteit te beoordelen. Zo was het toen, zo is het weer. Het nieuwe regime dat na de jaren zestig aantrad, is het nieuwe ancien régime geworden.

Duyvendak is een aimabele autoriteit, maar een autoriteit. Niet rechts maar links, niet geborneerd maar verlicht, niet burgerlijk maar kosmopoliet. Eind 1999 zei hij in Met het oog op morgen dat de overheid het toenmalig verzet tegen het asielbeleid moest ‘negeren’. Dissidente burgers hadden ‘ongelijk’, de overheid moest gewoon doorzetten, op den duur accepteren de mensen het wel. Zo spraken autocratische regenten toen en zo spreken zij weer.

27-09-2003