Een bitter mensbeeld. De transformatie van een ontregeld land

[p. 43]

Balk in het oog

De afkeer van premier Balkenende kent in sommige - laten we zeggen: progressief-seculiere - kringen nauwelijks maat. Krasse staaltjes daarvan bevatten de nabeschouwingen op de affaire-Wisse Smit. Zulke aanvallen hebben iets ontluisterends, omdat ze niet zozeer reageren op 's mans politieke doen en laten maar op zijn persoon. Dat hij gereformeerd is, blijkt een regelrechte diskwalificatie. Argumenten overbodig, dat feit alleen al zegt zo'n beetje alles. De premier maakt het er niet beter op door ook nog een verkeerd mondje te hebben. En nota bene tot z'n veertigste maagd gebleven! Het toppunt is wel dat hij een Zeeuw is. Niet zomaar een Zeeuw, maar zelfs een ‘steile Zeeuw’. Aanvankelijk riep Balkenende nog een zekere vertedering op (‘Harry Potter’). Die werd al snel gevolgd door ongeloof (‘Hoe is het mogelijk dat zo iemand onze premier is’) en verbolgen afwijzing - de fase die najaar 2003 werd bereikt.

Politiek en qua optreden valt natuurlijk het nodige op Balkenende af te dingen, maar deze machteloze stijlkritiek vestigt vooral de aandacht op de arrogante geborneerdheid van sommige critici. Het verfrissende aan Balkenende is juist dat hij als vanzelfsprekend het offensief kiest. Anders dan veel van zijn geestverwanten, laat hij zich niet de maat nemen door de progressief-seculiere weldenkendheid. Balkenende is zijn eigen norm. Hij weet zich niet geïntimideerd door de dominante vooruitstrevendheid, maar is er eerder verbaasd over: hoe is het mogelijk dat zo velen daar zo lang in hebben geloofd? Dit is Balken-

[p. 44]

endes kracht: zelfbewust, maar zich niet hinderlijk bewust van zichzelf. Het is tegelijk zijn zwakte, want die zelfverzekerdheid maakt hem bij wijlen onuitstaanbaar pedant.

Het breed gedragen oordeel wil dat Balkenende de zaak-Wisse Smit trefzeker heeft behandeld. Maar misschien deed hij dat wel iets té resoluut, want de premier slaagde er niet in de indruk te vermijden dat hij leiding gaf aan een seksueel schervengericht. Smit kwam niet door de ballotage, zo is het beeld, omdat ze tegenover een preuts provinciaaltje de ware - seksuele - aard van een vroegere relatie had verbloemd. Maar de kwestie was, voorzover bekend, helemaal niet of Smit met deze of gene heer brits of bed had gedeeld. Dan was immers subiet een punt gemaakt van haar verhouding met de Amerikaans-Bosnische politicus Sacirbey - en die zaak wilde juist maar geen schandaal worden. Het ging dus niet om seks, de vraag was of zij ooit vriendschappelijke banden had onderhouden met een moorddadige crimineel. Wie afkeuring dáárvan ook benepen vindt, verkeert in hopeloze morele verwarring.

‘Wisse Smit’ moet nog worden afgelegd in de Kamer. Het is interessant te horen of Balkenende, al dan niet ingefluisterd door minister Donner, volhardt in het begrenzen van de ministeriële verantwoordelijkheid. Want wat opvalt is dat hij weer, net als in de zaak-Margarita, morrelt aan de alomvattendheid van dat staatsrechtelijke leerstuk. Balkenende past de alles verhullende toverformule - de minister is verantwoordelijk, de Koning onschendbaar - niet blindelings toe, maar stelt dat hij voor zaken waar hij geen weet van had niet verantwoordelijk kan zijn. Waar het om 's Konings familieaangelegenheden gaat, lijkt dit een nuttige aanscherping van het levend staatsrecht.

De verongelijktheid in progressief-seculiere kring over het affront dat Balkenende heet, hangt nauw samen met ingrijpende wijzigingen die zich in het politiek-culturele klimaat voltrekken. Er vindt een intellectuele herijking plaats van het jarenzestigge-dachtegoed dat Nederland jarenlang heeft beheerst. Balkenende is niet de oorzaak van deze omslag, maar hij maakt er gebruik van en staat er symbool voor - en zal daarom wel kop van jut blijven.

[p. 45]

Net als Van Agt het eind jaren zeventig steeds moest ontgelden: die stuitende provinciaal die het tweede kabinet-Den Uyl de weg had versperd. Schande!

De kwaadheid zal alleen maar toenemen als Balkenende het, in weerwil van z'n verschijning en woordenkramerij, helemaal niet zo slecht blijkt te doen en verder groeit in het ambt. Konden velen aanvankelijk nog de gedachte koesteren dat we te maken hadden met een schertsfiguur, die vlieger gaat niet langer op. De mp deed het bijvoorbeeld heel behoorlijk tijdens de algemene beschouwingen. Bovenal is zijn kabinet bezig de sociale zekerheid op een aantal onderdelen ingrijpend en samenhangend te herzien. Het welslagen van deze uitzonderlijke onderneming is nog belangrijker dan dat andere ambitieuze beleidsdoel: het saneren van de overheidsfinanciën. Dat zijn geen misse feiten.

Oktober 2003 kwam daarbij een alom verwelkomd centraal akkoord dat de loonkosten moest drukken en de herziening van de sociale zekerheid hier en daar temporiseerde of verzachtte. Wat de inhoudelijke merites van het akkoord ook zijn, het staat mede op Balkenendes conto. Ten overvloede werd zichtbaar dat een kabinet zonder PvdA goed zaken kan doen met de vakbeweging. Het zijn zo geen slechte dagen voor jp. Te hopen valt dat links oppositioneel tot meer in staat blijkt dan almaar kwaaier worden. Daarvoor moet eerlijk onder ogen worden gezien dat links het initiatief totaal kwijt is. Persoonlijke aanvallen op Balkenende kunnen dat manco niet verhullen.

18-10-2003