Een bitter mensbeeld. De transformatie van een ontregeld land

[p. 31]

De missie van Balkenende II

De (in)formatie verloopt toch nog voorspoedig. Waarmee maar is aangetoond dat een getalsmatig mooie meerderheid (cda en PvdA) nog geen werkbare politieke meerderheid is. Balkenende 11 komt tot stand op grond van wat een vaste formatieregel zou moeten zijn: formeer geen ‘afspiegelingskabinet’, maar een zo links of rechts mogelijk ‘vleugelkabinet’, met een geprofileerd regeerakkoord. Zo heeft een kabinet iets te regeren, de oppositie iets te bestrijden en de kiezer iets te kiezen.

Wat heeft Balkenende 11 te regeren? Opvallend is de vaart waarmee partijen het over een financieel kader eens werden. d66 beseft kennelijk dat bedelaars niet kieskeurig kunnen zijn. cda, vvd en d66 gaan vijftien miljard bezuinigen, de lasten blijven gelijk, er komen versoberingen in de sociale zekerheid en er wordt - voorwaardelijk - ontkoppeld. De politieke kern van Balkenende 11 krijgt zo contouren: financiële discipline en economische vitaliteit, verbetering van de kwaliteit van de democratie, institutionele hervormingen die tot grotere verantwoordelijkheid van burgers en sterkere instellingen moeten leiden.

Het financieel-economisch beleid moet de begroting in evenwicht krijgen en het ‘verdienvermogen’ van de economie uit de jaren negentig herstellen. Hopelijk ligt het accent op het laatste - mede door het hameren van d66 op economische modernisering. Paars was een geweldige banenmachine, niet dankzij de Melkertbanen of het geld dat werd ontfutseld aan het Europees Sociaal Fonds, maar doordat de marktsector de kans kreeg om ba-

[p. 32]

nen te scheppen. Lukt dat weer, dan stroomt het belastinggeld binnen en zijn begrotingstekort en staatsschuld goed te managen.

Kan dat in een zwakke internationale conjunctuur? Ja, dat kan. Natuurlijk is Nederland afhankelijk van wat er elders gebeurt, maar een groot deel van de goede jaren negentig deed de Nederlandse economie het op belangrijke punten beter dan bijna alle andere landen. Nederland versloeg de index. Dat kan wéér. Niet met oude wapens als monetair beleid en bestedingsimpulsen, maar via institutionele hervormingen - op dat terrein heerst de nationale staat nog en kan een kabinet zich niet op onvermogen beroepen. Cda, vvd en d66 kijken daarom terecht naar onderdelen van de sociale zekerheid, die het voor veel mensen nog altijd aantrekkelijk maakt om geen betaald werk te verrichten.

De ‘democratisering’ van de democratie wordt ter hand genomen met de gekozen burgemeester, een gemengd kiesstelsel dat de evenredige vertegenwoordiging handhaaft maar regionale kandidaten bevoordeelt, en een studie naar een gekozen minister-president. Dat is niet mis. Het is navrant, maar het beschaafde d66 oogst wat de vulgaire Fortuyn met zijn revolte van de burgerij zaaide. Deze doorbraak is ook mogelijk geworden doordat de christen-democratie op dit punt doende is haar aloude egelstellingen te verlaten.

‘Normen en waarden’ à la het Strategisch Akkoord verdwijnen helemaal naar de achtergrond, door de grote liberale en libertaire inbreng in Balkenende 11. Zalm zag er vorig jaar al niks in, Dittrich heeft er ook niets mee. Maar ‘normen en waarden’ toegepast op het doen en laten van overheid en semi-overheid is een andere zaak. Grote economische en maatschappelijke winst is te halen met het beter laten functioneren van (semi-)overheidsinstellin-gen. Op gebieden als zorg en onderwijs, maar ook justitie en politie, openbaar vervoer, de ministeries zelf, de warboel van ‘zelfstandige bestuursorganen’.

Hier is ‘groot geld’ te halen, dan wel beter te besteden. Alleen meer geld verhevigt doorgaans alleen maar de ondoelmatigheid. Een bibliotheek gevuld met door iedereen omarmde Rekenka-

[p. 33]

merrapporten kan richtsnoer zijn voor het sterker en (kosten)efficiënter maken van instellingen in de publieke sector. Het zou ook goed zijn als Balkenende 11 brak met de gewoonte om een vloed van nieuw beleid te produceren. Bestaand beleid optimaliseren - soms afschaffen - en veel meer aandacht voor de uitvoering is beter. De overheid moet ook leren selectief te zijn.

Balkenende 1 wilde de burgermaatschappij goed van de overheid afbakenen en eigen verantwoordelijkheden (terug)geven. Een nobel confessioneel streven, gericht op maatschappelijke activiteit en verantwoordelijkheid. En dat de overheid verplicht de verwaarloosde taak van toezichthouder beter te vervullen. Het kan de ‘ontvoogding’ van het maatschappelijk middenveld heten.

Balkenende 11 stelt de vvd in staat een eigen missie te claimen: de ‘ontvoogding’ van de burgerij. Niet de hogere burgers - die staan al op eigen benen - maar de lagere middenklasse, die relatief zwaar betaalt voor de bekostiging van de héle collectieve sector, maar tegelijkertijd - en nodeloos - voor veel van haar essentiële behoeften afhankelijk blijft van voorzieningen die de overheid ‘gratis’ aanbiedt, reguleert of subsidieert.

In principe zijn deze burgers welvarend en redzaam genoeg voor een vrij en verantwoordelijk bestaan, maar daarvoor krijgen zij niet de ruimte van de interveniërende overheid, die hen veroordeelt tot gedwongen winkelnering en ‘aangeleerde hulpeloosheid’. Uitgangspunt van veel beleid is immers nog altijd dat een euro besteed door politici beter terechtkomt dan een euro besteed door individuele burgers. Dat is veelal een misverstand.

03-05-2003