|
| |
| |
| |
4
Stadichoan krige it libben wer ritme, in evenredichheid dêr't men jin oan beethâlde koe. De tucht fan skoalle, it kontakt mei kunde, freonen, Riemer. Krekt as earder. Alles op oarder. Thús ek. Fêste tiden fan iten en drinken. It anp-nijs oer de dei. Jûns it sjoernaal. Toppop ienris wyks: de bril fan Ad Visser. Bôletrompkes en húswurk. It libben in muzykstik mei fjouwer grûntoanen; in haadfoarm sûnder koda. Mar wol mei konsonanten en dissonanten, agitato, apassionato en attacca. Fuoco. In soad fuoco. Dolce. In licht oantsjutten fan morente.
Eins fernuvere it my dat âlde patroanen boppekamen. Want wie elkenien net yngeand feroare? Heit en mem, Fardou en ik. It fernuvere my dat it ljocht en tsjuster waard, de maatskippij trochdraaide, krekt as wie der neat gebeurd. En dochs. Alde patroanen. Staccato.
Allinkendewei begûn heit wer op heit te lykjen. Hy waard stiller, kearde mear yn himsels. Earst hie 'k der noch gjin erch yn, mar doe't mem op in jûn wat nitelich op him reagearre, begûn ik it acht te slaan, krekt as skeat ik wekker.
Slûchslim begûn ik him te observearjen. Hoe't er seach as mem oan 't wurd wie, hoe't er yn 'e stoel of yn 'e bank hong, de skonken oerinoar sloech. Ik besocht syn hâlding te ynterpretearjen; der ferhoalen boadskippen út te heljen. Nei ferrin fan tiid waard it my dúdlik dat er, hast ûngemurken, weromfoel yn syn âlde rol. Ik lies it ôf oan lytse dinkjes. Mar wêrom't er syn eardere hûd oanstrûpte koe 'k net útmeitsje. Miskien hie er noed fanwegen de buorkerij. Wat ik dêr sa
| |
| |
altemets fan opfong wie perfoarst net al te bêst. Mar ik koe der inkel nei riede.
Boppedat wist ik net wat ik fan syn regresje fine moast. Hoe faak hie 'k my de ôfrûne moannen net steurd oan syn oerdwealske, oerdreaune gedrach? Soms die er sa bernich dat ik my derfoar skamme. Dochs koe datselde gedrach my ek bliid meitsje. Op it iene momint koe 'k him, op it oare wer net. Wat wie it wichtichst? En wannear wie er himsels?
Snein is it. In lome, trage moarn. Sûnt in deimannich lit de sinne him werris sjen. Lekker waarm. En ljocht. Heit sit yn 'e rookstoel mei de sneonskrante fan 'e Ljouwerter. Mem sit njonken Fardou op 'e bank. Se harket nei muzyk. Haydn syn strykkwartet yn C, opus 76, nûmer 3. Keizerskwartet. De rook fan kofje hinget as in smout parfum yn 'e keamer.
Ik besykje in boek te lêzen dat Riemer my jûn hat, in science-fiction roman fan Isaäc Asimov. It giet oer robots dy't stadichoan minslike gefoelens begjinne te ûntwikkeljen. Dy gefoelens kulminearje yn moraliteit, en 'e dilemma's dy't dêrmei anneks binne. Sa geweldich knap, sei Riemer, hoe't Asimov soks beskriuwt. Robots feroarje yn minsken, en oarsom. It sil wol, mar it kin my net boeie. De technyske ferhannelingen bin net om troch te kommen, sa dreech. Dy Asimov skynt in wittenskipper te wêzen, en wat my oanbelanget lit er dat te bot blike.
De klok slacht. Alve oere. Ik gapje. Bûtendoar springt in kat op 'e drompel fan 't kezyn. Hy giet sitten, slacht de sturt om 'e poaten; eaget it hiem oer as in hearsker.
De muzyk is ôfrûn. Mem giet stean en rekt har wiidweidich út.
| |
| |
‘Sa,’ seit se, ‘wat sizze jim, moatte wy ek ris wat aardichs dwaan mei ús fjouweren?’
Heit lit de krante sakje.
‘Wat aardichs?’ Hy lit it klinke as sit der in fiis smaakje oan 'e wurden.
‘Ja, wat aardichs. Wy sitte hjir wol moai gemoedlik, mar ik ha der sin oan om wat te ûndernimmen, wat te sjen. Of ha jim' in protte húswurk?’ Om 'e beurt sjocht se ús oan. Ik lûk oan 'e skouders, net yn 't mâle. Fardou seit dat sy noch ien en oar te dwaan hat, oars kinne heit en mem der tegearre wol op út.
‘Kom, doch net sa ferfeelsum,’ antwurdet mem, ‘it is prachtich waar. Wy kinne wol in tocht mei de auto meitsje.’
‘Bensinefergriemerij,’ grommelet heit, wylst er wer achter de krante ferdwynt.
Op dat stuit begjint it my te begrutsjen.
‘En wêr wol mem hinne?’ freegje ik. Op 'e hakken draait se yn 't rûn en rint op ien fan 'e ruten ta. ‘Ik ha der sin oan om in reis troch 't Gaasterlân te meitsjen,’ seit se, ‘it is lang lyn dat ik dêr west ha. Sokke moaie plakjes. Riis. Aldemardum. Sleat. Wy kinne in slach troch de bosk. En fansels even by de Iselmar sjen.’ Langjend sjocht se nei bûten, krekt as kin se de gloaiïngs fan 't Gaasterlân dêr al gewaar wurde.
Even sykje ik kontakt mei Fardou. Se jout in amper waar te nimmen knikje.
‘Fyn ik in goed plan,’ sis ik. ‘Om my kin 't heve.’
Mem har gesicht klearret op.
‘Moai sa! Fardou?’
‘Bêst. Dat wat ik dwaan moat kin ek neitiid wol.’
‘Prachtich. Ik sil fuortendaliks bôle smarre, faaks dat wy ûnderweis oanstekke kinne om wat drinken. Of net, heit?’
| |
| |
Heit seit neat. Mem rint nei him ta en leit him de hân op 't skouder. ‘Do giest ek mei, hear,’ seit se.
‘Ik bin wurch.’
‘Sa'n âld sek bist no ek wer net. Moatst dy net oanstelle. It is dochs gesellich? Bûtendat, de bern wolle no noch mei. Kom, do lûkst even in oare trui oan, dan tropje ik in koer fol mei lekkere dingen.’ Se jout him in tút op 'e krún.
Wy ha de ferkearde ôfslach keazen, en komme by de râne fan in doarpke dêr't ik de namme net iens fan sjoen ha. De haadstrjitte fan 't plakje is âlderwetsk fluorre. De huzen oan wjersiden meitsje in kalme, deeglike yndruk. Noch is it noflik, sinnich waar. In âld man, dy't mei de jas oan foarhûs op in stoel sit, folget ús mei de holle, sa't wy foarby ride.
Midden yn 't doarpke is in aairûn plein. Dêr hâldt de middenstân ta: in bakker, in grienteman, in kafee en in restaurant. Heit remmet, set de auto yn 'e frij. Hy sjocht grimmitich troch 't foarrút. ‘Ferdomme noch oan ta,’ seit er, ‘wêr't wy no bedarre bin'!’
‘Meitsje dy net sa drok,’ seit mem. ‘It is my likefolle. Wy kinne hjir dochs likegoed in bakje kofje drinke? Ik fyn it krekt wol spannend om samar erges oars út te kommen.’
‘Ik net.’
Neffens my hat er it smoar yn om't er sels ferkeard riden is. Ik sjoch fansiden. Itselde byld as dat fan 'e lêste likernôch tweintich kilometer: in wale hier, in puntich noaske; en altemets in rôze ballon dy't opbloeit en dêrnei mei in tin klapke útinoar spat. Fardou steurt har net oan 't trelit. Dy steurt har nerges oan. Doe't wy krekt op 'en paad wiene, rekke in button fan har spikerjekje los en rûgele oer de boaiem. Se bûgde foaroer, kriich de button en liet op 't selde stuit in flybke op myn foet falle; ik draach gjin sokken yn 'e
| |
| |
gymnastykskuon. Foar't se oerein kaam wreau se it mei de wiisfinger út. Ik fiel it no noch.
De doar fan it restaurant batst iepen. Hoaljend en sjongend komt in bûnt selskip nei bûten setten. De iene stjit noch mâlder gjalpen út as de oare. As in keppel wylde bollen swaarmje se út oer it plein, yn keurige jurken en pakken mei in bistemasker derboppe. Sommigen fan 'e groep drage it lykwols earslings, sadat ik sjoch dat it jonges en fammen fan in jier of tweintich binne.
‘Sjoch sjoch sjoch,’ hunet heit, ‘dêr sille wy grif de takomstige elite fan ús lân ha. Spylje letterlik de bist. No de boel yn 'e bulten jeie, letter de boel yn 'e bulten jeie. Ik ha dochs sa it mier oan sokken.’
Mem glimket. ‘De studintetiid is in prachtige tiid. Foar sommigen de moaiste fan har libben.’
‘Sûpe en neuke, oars is 't net.’
‘Net sa mâl, ju. Se moatte harsels ûntdekke.’
‘Dat silsto wol witte.’
‘Ja, dat wit ik, ja.’ Se sjocht him oan. ‘Sit dy wat dwers?’
‘Ja, dat steltsje sûplappen, dat sit my dwers. Hee!’ Twa, trije kear drukt er op 'e klakson. Ien fan 'e studinten, in everswyn dat aardich oer de foet stapt, linet justjes mei de hân op 'e motorkap. Om't er kjel wurdt fan 'e lûde stjitten, slacht er, yn in refleks, mei de fûst op it blik.
‘Wel godferdomme!’ raast heit. Hy docht in raam nei 't portier, mar foar't er de doar iepen dwaan kin hat mem him al beet. ‘Lit my los,’ byt er har ta, ‘ik sil dy snotaap ris wat fatsoen bybringe. Hy kin mei de klauwen fan in oar syn guod ôfbliuwe!’
‘Do hâldst dy rêstich,’ seit mem, ‘aansten ha wy in soad opskuor om neat.’
| |
| |
Mar se is te let mei har opmerking, want it lawaai hat de oandacht fan 'e rest fan 'e groep al lutsen. Yn in sucht ha se ús besingele, as wie it in mûklaach, hiene se op dit momint stien te wachtsjen. It everswyn swaait mei de fûst, makket fuortsmyt-bewegings, wylst de kliber ús âljend en skreauwend ynslút.
Heit jout in pear kear gas, as om dwers troch de mannichte hinne te riden, mar dat hat hielendal gjin effekt. Krekt oarsom: de binde wurdt der allinne mar agressiver en oantwingeriger fan; guon begjinne sels oan 'e auto te hoarten en te skuorren, as wolle se him omkiperje.
Wy sitte middenyn in skilderij fan Jeroen Bosch dat ta libben kaam is. Alderhanne wriggerts en demoanen triuwe har ferwoeksen koppen tsjin 'e ruten, wolle troch it glês hinne frette om ús mei te sleuren nei de djipste krochten fan 'e hel. Hoannen, geiten, slangen; sels it oars sa gemoedlike oansjen fan in ko kriget no wat sinisters.
Heit klammet de hannen om it stjoer, syn gesicht is geizich. Mem hinget mei beide hannen oan 'e bûgel boppe de stoel, krekt as ride wy troch in heakse bocht dêr't gjin ein oan komt. Se ropt oanienwei sjochstnowol sjochstnowol?
Wilens hâldt Fardou har teatraal oan my beet. Se knypt my yn 'e earm en flústeret: Se komme foar dy en my, Hil; se komme allinne mar om ús te straffen. Se hat gelyk. Ik wit dat se it mei de gek beslacht, mar dochs hat se gelyk. Tûzen wroechwjirms krûpe troch de plasse, as seinboaden fan syn master bûtendoar. Ik wit dat ik yn in soarte fan dize libje, dy't ik om my hinne skepen ha om my net te spegeljen oan myn gewisse. En no komme de wroechwjirms dêrtrochhinne, gnobjend en gnyskjend en reauntsjend. Ynfame liger, hear ik. Suskeneuker. Sike hûn. Do skeinst alle wetten fan it
| |
| |
bestean. Dat sil gefolgen ha. Skuld en boete, jonkje. Oant yn 't moarch ferrotte en ferdoarn. En dêrmei ferwijd. Dat is ien wet dy'tst net ûntdûke kinst.
Ik bin bang. Spoekbenaud. Mishipte skepsels slaan op 'e ruten om, sille dy brekke en ús dea dwaan. Ik kin it net langer ferneare, wurd sljocht fan 'e oanhâldende driging, it skodzjen fan 'e auto; de ierde iepenet him.
En wurdt kalm. De wêzens lûke har werom. Kjel fan de hommelse oergong sjoch ik troch 't sydrút. No't de groep útinoar giet komme twa manlju foar 't ljocht. Ien fan har hat in skelk foar en in spoen yn 'e hân. Sa't er him brûkt - lange halen, op en del, fan links nei rjochts - hat er wat fan in dirigint. En it orkest fan 'e bisten reagearret, want se bekomme, stúmje noch wol, mar litte dúdlik it ear hingje nei wat de dirigint te sizzen hat.
De oare, oan syn klean te sjen de gasthear fan 't restaurant, komt as Mozes troch de Reade See op ús ta setten. Hy sjocht der distingearre út, hat in hoekige kop mei swart hier en grize sliepen; in al wat âldere Hollywood-akteur dy't sawol by jongere as froulju op leeftyd yn 'e smaak falt.
Mem draait it rút iepen.
‘Alles goed mei jimme?’ freget er. Achter syn rêch stean noch in pear studinten te rachen.
‘Ja. Mar wy binne wol slim kjel wurden,’ seit mem.
‘Rasmas is it,’ snúft heit, ‘ik wol de plysje derby ha.’
‘Is jo auto skansearre?’
‘Wit ik net. Ik leau it net.’
‘Jo moatte it sels witte. Ik wol it net goed prate, mar de jongelju fan 'e feriening binne wat oerdwealsk. En om't se by ús te gast west ha, fiel ik my der eins ferantwurdlik foar.
| |
| |
Dêrom wol 'k jim' graach op ús kosten wat te drinken oanbiede. As kompensaasje foar 't ûngemak.’
‘Dat fyn ik aardich,’ seit mem.
‘Ik prakkesearje der net oer!’ ropt heit. “Earst dy bern fol boarne oant se dronken bin” en slim ferfelend wurde; en it no by ús ôfkeapje wolle mei in luzich gleske drinken. Soks roait goddomme nerges nei!’
‘Doch net sa opsternaat, ju.’ Oan 'e hâlding sjoch ik dat mem har sjeneart. Hollywood glimket minlik.
‘Ik begryp dat jim' oerstjoer bin fan 'e sitewaasje,’ seit er.
Heit slacht net iens acht op him.
‘Do woest de Iselmar sjen, net? No, dan silst it sjen. Ticht dat rút!’
Foar't mem gelegenheid krijt om tsjin te akseljen, jout er gas - dizze kear ûnbehindere fan wanskepene skepsels - en stoot fuort.
Mei't wy it plakje achter ús litte draait mem it rút omheech, leit de holle dertsjinoan en seit net in stom wurd mear.
No krekt fernim ik dat Fardou my by de hân hat. Ik lit it gewurde. Ik bin wurch. Utsoarte soe 'k de bek iepen dwaan moatte en sizze: Gean mar nei hûs, mar ik doar it net. Lef bin ik, in grouwéligen leffert. Dêrom ek lit ik Fardou gewurde, om mysels te oertsjûgjen dat ik doch net in bangeskiter bin. Sjochris yn 'e spegel, heit, hûnske lompert. Aardige ferrassing, net? Wy kinne it goed fine, hiel goed sels. Hiest net tocht, hin? Yn alle gefallen better as jim', sa te sjen. Of is dit oars net as in tydlik dipke, it útspyljen fan in yrritaasje sa't folwoeksenen dy wol faker ha? Ik krij gjin hichte fan jim'. Fan dy. Mar miskien leit him dat oan my. Ik dooch ommers ek net. Fardou lyksa. Wy bin' de bern dy't jim' fertsjinje. Soe 't sa net wêze?
| |
| |
Ik hoopje dat er de eagen op 'e dyk hâldt.
De mar is rêstich, fredich hast. Oer it kiezelstrân tôgje wy swijend oan 'e reiden ta. It foel my ta dat mem út 'e auto kaam, om't de sfear folslein bedoarn is. Se ha noch net in wurd wiksele, heit hat allinne sein, wy binne der. Mar doe't mem derút gie sûnder opmerkings te meitsjen, folgen Fardou en ik har foarbyld. Gewoan dwaan. Net blike litte dat je der mei oan bin. Sykhelje, djip sykhelje.
Hoewol't de Iselmar gjin Noard- of Waadsee is, makket it dochs yndruk. Der stiet net folle wyn, mar likegoed sjocht men in stikmannich sylboaten, sels in pear surfers.
‘Dat binne oanstellers,’ seit Fardou, ‘mar surfe liket my moai wurk. Ik soe 't wolris besykje wolle.’
Ik knik, heit en mem ûnthâlde har fan kommentaar.
De sinne leit in ljochtsjend patina oer 't wetter, hoewol't de loft yn 't easten wat berint. Ik krij in pear stiennen en saai se sa fier't ik se krije kin, oant se mei in plûmp ferdwine.
It panorama is prachtich. Foar ús de eardere binnensee, griis glês mank beplomme reiden; achter ús it sacht gloaiend lânskip mei tsjuster silhûet fan bosk. Ik soe derfan genietsje kinnen ha.
‘Moai,’ seit heit hommels, ‘ik ha 't wol besjoen hjir. Wy sille op hûs oan.’ Hy lit it klinke as in befel. Mem ferweecht net, stoarret oer 't wetter. Ik freegje my ôf wat se sjocht.
Ynienen draait se har om, rimpen, stifelet fuort; de kiezels ûnder har fuotten kriezje as yn protest. Fardou sjocht my oan. Ik jou in teken. Krekt foar't ik my by de rest oan-slute sil, sjoch ik wat yn 't wetter driuwen. Ferheard doch ik in stap nei foarren. It is in fisk, in grutte, deade fisk. Der leit in doffe glâns oer it liif dat nei boppen keard is. De bek
| |
| |
stiet iepen, stjurre yn in parody op fernuvering. Dêrboppe in donker gat dêr't in each sitten hat.
Ik fiel my beroerd.
Bang.
|
|
Auteursrechtelijk beschermd