Emblemata

[p. 213]

Cura animi imprimis gerenda.
Emblema LXXII.

En quanto studio rudes catellos
Vrsa perpoliat, decentiorem
Dones imprimat, ingeratque formam:
Mortales meritò rubere discant,
Qui, neglecto Animi nitore pulchri
In natis, modò sunt luto parentes.

Commentarivs.

ORus Apollo in sacris suis Sculpturis refert, AEgyptios si quandò hominem initio quidem informem natum, sed posteà formam accipientem, innuere vellent, ursam

[p. 214]

praegnantem depingere solitos fuisse. Haec namque sanguinem primum condensatum, & concretum parit, hunc posteà proprijs fovens femoribus efformat, linguâque lambens perficit. Hinc Poëtarum princeps Virgilius dicere solebat, se Vrsino more fingere carmen, cum (ut referunt ij qui ejus vitam conscripserunt) plurimos inconditos versus mane effunderet, eosque politos, ad tres quatuorve redigeret. Caeterum ut ad propositum revertamur, ab hâc nostrâ Vrsâ quantum saepè homines degenerant? dum praestantissimam illam liberorum suorum partem, animum dico, securi incultam relinquunt. Quos homines meritò eximius ille Theologus Nazianzenus, Luti parentes vocat. Quemadmodum enim (ut est in Adagio) lutum non fit testa, nisi tundatur, & rude lignum non est fimulachrum, nisi ei forma inducatur: sic homo, non est homo, nisi disciplinis formetur, & ratio in eo promoveatur. Horat.

Doctrina sed vim promovet insitam.

Vnumquodque animal foetus suos non solum gignit, atque educat, verum etiam format ad naturalem suam functionem. Solus homo hâc in parte claudicat. Luxui, irae, ambitioni, temulentiae assuescere videt natos, & patitur; instillat ijs verba vix Alexandrinis, ut ille ait, ferenda delitijs, eaque osculo excipit. Intereà innocentissima proles parentum culpâ labitur, & peccat: Parentum dico, qui nolunt liberos suos severâ lege proficere, qui sicut omnia, spes quoque suas ambitione donant; deinde cum ad vota properant, nihil praeter malitiam, atque improbitatem inveniunt. Diogenes cum conspiceret aliquando puerum se indecorè gerentem, paedagogum illius baculo percussit, dicens, Cur sic instituis? Quàm multi divites evigilant, ut habeant egregium canem, ut generosum equum, multos servos, caeterum ut probum & doctum filijs suis paedagogum, vix unus, & alter curat. Olim quidam cum Aristippo agebat, ut filium suum susciperet erudiendum, cumque Philosophus pro mercede quingentas drachmas posceret, alter deterritus magnitudine pretij, inquit, emerem mancipium ijs nummis. At hîc inquit Aristippus, habebis duo. Sentiens eandem pecuniam paraturam ei, & Philosophum utilem, & filium obsequentem. At quotusquisque hominum hoc capit? Agro excolendo, domui exornandae omnes Fortunas impendunt, in istis autem omnibus,

[p. 215]

nihil est praeterquam ipse Dominus, & suus haeres pudendum, & incultum: Hanc hominum infaniam egregiè olim Diogenes Cynicus perstrinxit. Cum enim aliquandò ab aliquo esset invitatus ad prandium, scrcans, locum quaesivit in quem sputum ejiceret, cum autem omnia splendere, hospitem verò solam sordere animadverteret, in ipsum hospitem ejecit, ipse indignabundus rogavit, quaenam ista esset impudentia, sputo conspurcare hospitem? Reponit Diogenes, omnibus id moris esse, in locum vilissimum ejicere phlegmata, se verò nullum invenisse viliorem, quàm ipsum hospitem, itaque in illum ejecisse. Intelligebat scilicet Philosophus, aequè homines spectari debere, ut equos mercamur. Neque enim in emendis equis phaleias ⁺consideramus, aut baltei polimina inspicimus, sed istis omnibus exuvijs remotis, equum ipsum contemplamur, ut sic ad speciem honestus, ad cursum vegetus, & ad vecturam validus, an ei sit

Argutum caput, & brevis alvus, obesaque terga⁺
Luxurietque toris animosum pectus:

Sic cum volueris veram hominis aestimationem videre, & scire⁺ qualis sit, nudum inspice, deponat patrimonium, & alia Fortanae mendacia. Corpus ipsum exuat, animum intuere, qualis quantusque sit, suo, an alieno bono magnus, an iners & rudis, an verò à disciplinis liberalibus & institutione formatus. Socrates cum Gorgiam percunctaretur an Persarum regem foelicem esse putaret? Nescio inquit quantum virtutis habeat & disciplinae. Ab his animus lumen accipit, non secus ac visus à circumfuso aëre. Hinc interrogatus quidam quid sibi conferret eruditio? Respondit; ne in theatro lapis lapidi insideam. Et certè sic est ut Comicus ait,

ὁ γραμμάτων ἄπειρος οὐ βλέπει βλέπων,

id est, litterarum expers non inspicit aspiciens;

contrà Διπλοῦν ὁρῶσιν οἱ μαθόντες γραμματα,

id est, qui litteras didicêre, bis tanto vident. Itaque

Pecite hinc juvenesque senesque
Finem animo certum miserisque viatica canis.

+ Apul. de Deo Socrat.

+ Virg.

+ Sen, Ep. 29.