Gestoorde stoelgang en zijne behandeling met electriciteit, massage en water

(1888)–Jac. Schoondermark– rechtenstatus

II. Massage.

De reeds in de oudheid dikwerf toegepaste massage kon bij de artsen volstrekt niet dien algemeenen ingang vinden, welken zij verdiende en hoezeer gewichtige stemmen haar bij voortduring ook aanbevalen; zij berustte voor een groot deel in de handen van leeken en kwakzalvers, die het in haar gestelde vertrouwen meer schokten dan bevorderden. Eerst in den laatsten tijd, sedert eenerzijds door physiologische onderzoekingen hare veelzijdige werking schitterend aan-

getoond werd en anderzijds het aantal vertrouwbare schrijvers, die haar in toepassing brachten en steeds meer en meer van hare gunstige resultaten gewaagden, toenam, kwam zij meer tot haar recht.

Om kort te zijn, willen wij van de werking der buikmassage alleen herinneren, dat zij eerstens reflectorisch de darmperistaltiek krachtig verhoogt, en ten andere mechanisch werkt door voortbeweging van den darminhoud en snellere afscheiding van de spijsverteringsvochten, terwijl de menigvuldige nevenwerkingen uit het verder medegedeelde duidelijk zullen blijken.

Als wij trachten hier ook een slechts zeer flauw beeld van de buikmassage te schetsen, zijn wij ons bewust van de moeilijkheid, de afzonderlijke manipulatiën zoo getrouw te beschrijven, dat elk lezer in staat is deze daarnaar stipt uit te oefenen. De gedetailleerde beschrijving komt niet eens in elke verhandeling over massage voor en de gegevene wijken in veel punten van elkander af.

Het is ook de massage niet alleen, die bij de habitueele obstipatie toegepast wordt, daaraan worden ook nog andere manipulatiën toegevoegd: actieve, passieve en weerstandsbewegingen.

De eigenlijke massage omvat:

1^o.	het strijken,
2^o.	het kneden,
3^o.	het drukken,
4^o.	het kletsen,
5^o.	het schudden.

Sommigen lezers zal deze beschrijving wellicht te veel

gedetailleerd toeschijnen, wij zijn deze echter aan anderen, die juist in dit gedeelte het meest belang stellen, verschuldigd.

De patiënt ligt op eene soort divan (masseerbank), met den rug steunende tegen een kussen of eene hooge leuning; de dijen zijn opgetrokken om den buikwand slap te houden, de voeten op de bank geplaatst, terwijl hij zich met de handen aan de kanten van de bank vasthoudt. Kleedingstukken, die hinderlijk zijn voor diepe ademhalingen, worden afgelegd, de massage geschiedt op het ontbloote lichaam. Dit vooral juist is van het hoogste belang, omdat het effect van de reflectorische werking der massage op het bedekte lichaam volstrekt niet tot ontwikkeling komt.

De buikmassage is geen gemakkelijke manipulatie, juist en doelmatig uitgevoerd, is zij een technisch kunststuk.

Het Strijken.

De massagetherapeut staat ter zijde van den patiënt, aanvankelijk rechts, beginnende op de linker buikhelft; de handen worden licht op elkander gelegd - of de linker of rechter onder, doet niets ter zake; velen plegen daarin af te wisselen - en nu begint eene aanvankelijk zachte, later tot een vasten druk toenemende strijking, van het linker hypochondrium naar het rechter, derhalve ongeveer van de miltstreek naar de lever toe; van daar gaat men weder strijkende terug en doet de tweede weder van links uitgaande strijking evenals de eerste, naar

rechts, slechts ongeveer eene halve handbreedte lager aanvangende. (In subtiele gevallen, b.v. na typhlitis en perityphlitis, verdraagt de patiënt de strijking met de op elkander gelegde handen zeer dikwerf niet, en dan moet deze met eene hand, zeer langzaam en zacht geschieden). Na 30 tot 40 strijkingen plaatst de geneeskundige zich ter linkerzijde en doet ze van rechts naar links. Bij deze strijkingen is het van belang, ver naar achter, bijna ter hoogte van de wervelkolom te beginnen. De buik wordt spoedig zeer warm en zelfs gevoelige patiënten verdragen de opvolgende behandelingswijzen zonder eenig bezwaar hoegenaamd. Evenals het strijken, worden ook het kneden en het kletsen met het oog op het S. romanum en het colon descendens ten slotte (gelijk boven beschreven) van rechts naar links uitgevoerd.

Het strijken en kneden door een tweetal personen, die elkanders gelijknamige handen bedekken en dan op boven beschreven wijze manipuleeren, is eene dwaasheid, omdat daarbij, alle contrôle door eigen gevoel, het krachtigste wapen van den massagetherapeut, wegvalt.

Het Kneden.

De handen worden weder als te voren geplaatst; de bewegingen gaan in twee verschillende richtingen: a. van den rand van de onderste rib naar het bekken; b. van het eene hypochondrium naar het andere (als boven).

a. Als nu bijvoorbeeld de linkerhand onmiddellijk op den buikwand ligt, dan beweegt zij zich - de rechterhand

steeds op haar - naar haren ulnairrand met een zachten druk, heft zich met den ulnairrand weder op naar haren radiaalrand toe, waarbij dan de handpalm en de radiaalrand den druk uitoefenen; nu verheft zich de radiaalrand, handpalm en ulnairrand drukken weder, enz. Na elke afzonderlijke beweging schuiven de handen naar den bekkenrand toe. Naarmate de omvang van den buik van den lijder groot is, kan men deze manipulatie ook over elke buikhelft, in de richting van de middellijn naar de rugzijde toe - drie tot vijfmaal van boven naar beneden doen.

b. De druk met de handen geschiedt hier van de vingertoppen uit naar de handgewrichten toe, waarbij men buikwand en darm, van de vingertoppen naar de handpalmen wegdrukt, die deze weder naar de eersten terug dringen. Deze manipulatie is meer ingrijpend dan de eerste, vandaar, dat veel massagetherapeuten de beide methoden zoodanig vereenigen, dat zij meer den vorm aannemen van eene eigenlijke kneding, die aan het deegkneden der bakkers herinnert, zonder evenwel met de vingertoppen ruw op den buik in te drukken. De druk met de vlakte van de hand komt daarbij het meest tot zijn recht. De vorm der afzonderlijke beweging komt veel overeen met dien van de Latijnsche S.

Het Drukken.

Het drukken kan hoofdzakēlijk alleen bij magere patiënten geschieden en is gericht tegen den plexus coeliacus en den plexus hypogastricus. Eerstgenoemde zenuwvlecht

ligt op den voorsten aortawand, onder en voor den hiatus aorticus, op de crura interna van het diaphragma; men bereikt dezen plexus, als men juist tusschen den processus ensiformis en den navel met de naast elkander gelegde middelste drie vingers op den achtersten buikwand indringt en de vinger zacht daartegen aandrukt. De plexus hypogastricus ligt voor den laatsten lendenwervel; het punt van waaruit men dien op de zoo even beschreven wijze bereikt, ligt in de lijn tusschen den navel en de symphysis ossium pubis. Men heeft reeds vroeger groot gewicht gelegd op dit drukken en ook in den laatsten tijd is hieraan, uit analogie met de door zenuwschuddingen bij bloedige en onbloedige rekkingen waargenomen verschijnselen, weder de noodige aandacht geschonken.

Het Kletsen.

Men verstaat daaronder een slaan van den buik met de vlakke handen; het moet oppervlakkig en lenig geschieden, want zonder dat, komt het meer met een hakken overeen, en op den buik is dit pijnlijk. Soms kan het, met het oog op gelocaliseerde opzettingen of grootere resistentie van enkele buikgedeelten noodige zijn, deze nauwkeuriger te bewerken dan andere; ook schijnt het voor eene meer gelijkmatige verdeeling van de gassen in den buik, doelmatig, een krachtige kletsen af te wisselen met strijkingen. De vrees van sommige massagetherapeuten voor te sterk buikkletsen, waarbij men, op gelijke wijze

als bij Goltz's klopproef, verslapping van de bloedvaten en van de spieren van den darm zou verkrijgen, is volgens de ervaring van anderen totaal ongegrond. Ook ik heb van het buikkletsen nooit anders dan positieve resultaten gezien.

Het Schudden.

Bij het schudden vat de massagetherapeut met zijne rechterhand het linker, en met zijne linkerhand het rechter gedeelte van de lendenstreek van achter af, heft den lijder een weinig op en doet verscheidene, den buik treffende, krachtige schommelingen of schuddingen.

Bij de aangegeven vormen van de buikmassage kunnen gemakkelijk verschillende wijzigingen ingelascht worden; deze echter alle te beschrijven, is zeer moeilijk, wellicht ook niet practisch, omdat zij alleen voor de meer geoefenden verstaanbaar zijn en alleen door hen op geschikte wijze kunnen worden uitgevoerd.

Gelijk wij boven reeds met een enkel woord opmerkten, doet men de massage nog volgen door sommige bewegingen; natuurlijk kunnen deze ook gedeeltelijk aan de massage voorafgaan, hoewel eenige daarvan doelmatiger daarna worden uitgevoerd. Wij moeten ons hier met betrekking tot die bewegingen bepalen tot de verwijzing naar verschillende geschriften hierover, omdat wij anders, vooral ook over de zoogenaamde weerstandsbewegingen, te uitvoerig zouden worden. Slechts ééne opmerking willen wij hier aanstippen: de romprollingen en de zijwaartsche been-

rollingen verdienen juist voor het hier beoogde doel meer waardeering; de romprollingen moeten bovendien niet zoo dikwerf als gewoonlijk wordt aangegeven, staande, doch meer in zittende houding worden uitgevoerd, omdat daardoor hare werking belangrijk toeneemt, zonder dat de patiënt zich vermoeit.

Eene den stoelgang bevorderende actieve gymnastiek beoefent ieder mensch, die Trousseau's woorden getrouw volgt. ‘De wil,’ zegt deze groote geneeskundige, ‘met volharding en geduld in werking gebracht, is een factor, die over de constipatie kan triompheeren. Dag aan dag moet de lijder op een en hetzelfde uur, n^o. 100 bezoeken en mag het ook al lang duren voor een positief resultaat verkregen wordt, toch mag dit niet nagelaten worden; zelfs als de behoefte zich vóór het gestelde uur doet gevoelen, moet tot dien tijd gewacht worden. Blijkt de inspanning ook den 2^den dag vruchteloos, dan moet eene klisteer van koud water genomen worden. Wordt deze methodische, door krachtigen wil en klisteer ondersteunde handelwijze slechts 8 dagen volgehouden, dan brengt men den lijder gewoonlijk tot een normalen stoelgang. Suppositoria zijn, als adjuvantia van deze paedagogische behandeling, eveneens aanbevelenswaardig.’

Geschriften over massage en gymnastiek, die in de laatste jaren verschenen zijn en die gedeeltelijk ook zeer goede afbeeldingen bevatten, zijn o.m.: ‘Die Technik der Massage,’ van Albert Reibmayr, Weenen 1886, dat tevens als bijlage, de zoogenaamde actieve bewegingen in aansluiting aan de massage, bevat.

De ook afzonderlijk verschenen ‘Activbewegungen’ worden den lijder door veel massagetherapeuten aanbevolen.

Van denzelfden auteur verscheen ook: ‘Die Massage und ihre Verwerthung in den verschiedenen Disciplinen der praktischen Medicin.’ Wien 1887, van welk boek schrijver dezes eene Nederlandsche bewerking gaf;Ga naar voetnoot1) verder: Joseph Schreiber, ‘praktische Anleitung zur Behandlung durch Massage und Methodische Muskelübung.’ Weenen 1883; M. Eulenburg, ‘Die Heilung der chronischen Unterleibsbeschwerden durch schwedische Heilgymnastiek.’ Berlijn 1856; P. Haufe, ‘Massage, ihr Wesen und ihre therapeutische Bedeutung,’ Frankfort 1881; Rossbach: ‘Lehrbuch der physikalischen Heilmethoden,’ Berlijn 1882; Busch, ‘Allgemeine Orthopädie, Gymnastik und Massage,’ (v. Ziemssen's Handbuch der allgem. Therapie); Norström: ‘Traité théorique et pratique du Massage.’ Parijs, e.a. Bovendien ‘ärztliche Zimmergymnastik’ van Schreber, waarvan eene zeer slordige bewerking in onze taal bestaat als ‘Geneeskundige Kamergymnastiek’ door Waitz, Haarlem bij Tjeenk Willink, en diens ‘Kinesiatrik oder gymnastische Heilmethode’ - Leipzig 1852.

Hoe gunstig ook al deze gymnastische bewegingen zijn, toch moeten wij elken lijder dringend aanraden veel en geregeld zich in de vrije natuur te bewegen. Juist die menschen zijn het meest met obstipatie geplaagd, die reeds lang vóór

hun lijden, als vriend van het aangename, na een lekkeren maaltijd uren lang aan een slaapje doen, angstig elk tochtje vermijden en om hun ‘vrijen’ tijd in vermeende gemoedelijkheid door te brengen, zich aan excessen in Baccho et Venere overgeven.

Wie als geneeskundige, deze categorie van patiënten uit hunne dommelingen wakker schudt en ze tot een verstandige hygiènisch-dieëtetische levenswijze brengt, heeft zijn werk reeds meer dan half voltooid.

Paardrijden, jagen, roeien, wielrijden kunnen den lijder aan chronische obstipatie niet genoeg aanbevolen worden; het zich dagelijks uren achtereen ophouden in de frissche lucht alleen schenkt reeds veel verbetering; de hypochondrist wordt van zijne dwaze mijmeringen losgemaakt en daarbij doet een opwekkend gezelschap meer dan een met zorg toegeruste kast vol allopathische en homoöpathische geneesmiddelen,

Voor patiënten met hartlijden eindelijk, die zoo gaarne uit deze laatste hulp zoeken, om hunne aan luiheid grenzende gemakzucht te verontschuldigen, zij hier nog opgemerkt, dat het thans physiologisch vaststaat, dat goed gekozen lichamelijke bewegingen de beste middelen zijn om de verzwakte hartswerkzaamheid te verhoogen. Prof. Oertel in Munchen heeft in zijn handboek van de algemeene therapie van de circulatiestoornissen, interessante mededeelingen over dit onderwerp gedaan, en het is te wenschen, dat zijn raad ook door artsen meer en meer zal gevolgd worden.

Wij willen dit hoofdstuk over de buikmassage niet ein-

digen, zonder nog met een enkel woord te gewagen van eenige andere aandoeningen, waartegen zij eveneens weldadig en heilzaam blijkt te werken; deze mededeeling is hier te meer ter plaatse, omdat sommige van deze toestanden met de habitueele obstipatie vereenigd voorkomen. Chronische maagcatarrh (Douglas Graham), maagectasie (Nothnagel) en maagkramp, ileus (Buch, Krönlein, Bitterlein, Scerbsky), zijn door hunne natuur geschikte objecten voor de massagebehandeling, zoo ook de nerveuze dyspepsie, die waarschijnlijk toegeschreven moet worden aan eene alteratie van de gezamenlijke buikzenuwen; verder in hooge mate de residuen der typhlitis en perityphlitis, die men vroeger als een ‘noli me tangere’ voor de therapie beschouwde; flatulentie en meteorisme wijken dikwerf prompt voor eene grondige buikmassage; vooral kan men opmerken, dat door bestrijding van deze toestanden bij hysterici, het locaal en algemeen gevoel oogenblikkelijk verbeteren. Uterusaandoeningen, vooral ook chronische peri- en parametritis liggen eveneens binnen het bereik van de massagebehandeling, evenzoo stoornissen in den lever, hyperaemie en icterus, ook chronische leverhyperaemiën met vergrooting.

Bij de gymnastische behandeling van emphyseem en asthma is in zeer veel gevallen, waarin de patiënten over druk en spanning in den buik klagen zonder nog aan obstipatie te lijden, de buikmassage gebleken een integreerend bestanddeel van de longengymnastiek te zijn; dat zij ook in verouderde gevallen van chronischen bronchiaalcatarrh uitnemend kan werken, wordt aangetoond door de schoone resultaten, welke men daarbij verkregen heeft.

voetnoot1): J. Schoondermark Jr.: De Massage en hare toepassing in de verschillende onderdeelen der practische geneeskunde. Uitg. W. Cremer, den Haag.

Vorige Volgende