Die prosa van die tweede Afrikaanse beweging

§ 18. Adv. J.H.H. de Waal.

Die Lewe van David Christiaan de Waal (1928).

In die voorwoord verklaar die skrywer: ‘Ek beskou dit die plig van elke spruit van waardige ouers om 'n skriftelike opsomming.... van die hooffeite van hul lewe te oorhandig vir bewaring aan die nageslag.’ Gedeeltelik is hierdie biografie dus 'n piëteitsarbeid, ‘'n private familieboek’. Die skrywer het egter sy taak so breed opgevat dat die verhaal kultuur-historiese gegewens van groot waarde bevat oor die periode 1845-1911. David de Waal was 'n rustelose gees wat hom op velerlei gebied beweeg het. Hy het begin as boer, later Kaap-toe verhuis, waar hy koopman word en aktief deelneem aan die openbare lewe. As burgemeester van Kaapstad kom hy in aanraking met al die leidende figure van die samelewing. Twintig jaar het hy Piketberg in die parlement verteenwoordig. Met Rhodes en Onse Jan het hy vertrouelik omgegaan, en deur sy politieke bedrywighede kry ons baie interessante kykies agter die skerms. Hy maak verskeie togte met Rhodes mee na Masjonaland en Matabeleland, en onderneem ook nog nege buitelandse reise. Al die groot historiese gebeurtenisse en politieke beroeringe van hierdie periode word breedvoerig behandel, en deur briewe, koerantartikels en ander gegewens slaag die skrywer daarin om die gees van die tydperk te openbaar. Soos ons van die skrywer kan verwag word besondere aandag gewy aan taaltoestande. Ek noem slegs enkele feite: As Jan Hofmeyr (Onse Jan) in 1875 as parlementslid vir Stellenbosch benoem word, dan spreek hy die boere in Engels toe! Ds. S.J. du Toit en ander lede van die Genootskap van Regte Afrikaners skryf sonder uitsondering in Hollands aan David de Waal, en die huistaal van die meeste toonaangewende Afrikaners bly lange jare Engels.

Op byna elke gebied van die volkslewe kan daar uit hierdie lewensbeskrywing interessante besonderhede opgediep word. Die skrywer het ons die beskawingsgeskiedenis van 'n hele tydperk gegee en daardeur ons blik op die verlede verhelder. Wanneer sy verhale reeds lank vergeet is, of alleen nog van belang is vir die geskiedskrywer van ons letterkunde, dan sal hierdie lewensbeskrywing nog steeds geraadpleeg word, omdat dit so 'n ryke skat van kultuur-historiese gegewens bevat.

My Herinnerings van Ons Taalstryd (1932).

De Waal het so 'n prominente aandeel in die taalstryd gehad, dat sy herinneringe van groot historiese waarde is. Hy bepaal hom ‘soveel doenlik by (sy) eie handelings en dinge waarvan (hy) self getuie was.’

[p. 568]

Na 'n oorsig van die werksaamhede van die Patriotbeweging skets hy die taaltoestande tydens sy jeug, en sy eie pogings om die gebruik van Afrikaans te bevorder. Heelwat lig val op die optrede van ds. S.J. du Toit en die oorsake waardeur sy taalaksie skipbreuk gely het. De Waal se vertolking van die feite sal ongetwyfeld teëspraak verwek, maar omdat hy in 'n besonder gunstige posisie verkeer het en goed op hoogte was van allerlei politieke verwikkelinge sal daar ongetwyfeld rekening gehou moet word met sy opvattinge. Interessant is sy meedelings omtrent die rol wat De Goede Hoop onder sy redakteurskap in die taalstryd gespeel het. Breedvoerig word uitgewei oor dr. W.J. Viljoen se invloed en die invoering van die vereenvoudigde spelling. Sitate uit briewe en koerante werp 'n helder lig op die taalbeskouings van party leiers, en klem word gelê op die aandeel van die joernaliste in die taalstryd. In die slothoofstukke word die stigting van die A.T.V. behandel. De Waal het met hierdie werk 'n waardevolle bydrae tot ons kultuurgeskiedenis gelewer. Sy onvermoeide ywer in belang van die moedertaal, sy onoorwinlike geloof in die goeie reg van die verguisde ‘kombuistaaltjie’, sy taaie volharding in die stryd onder die ongunstigste omstandighede - dit alles gee hom 'n regmatige aanspraak op die dankbare hulde van die Afrikaanse volk. Die genade van die kunstenaarskap het hy nie ontvang nie, maar hy het al sy talente in diens van sy volk gestel.