Die prosa van die tweede Afrikaanse beweging

[p. 515]

Hoofstuk X.
Historiese Prosa.

§ 1. Inleiding.

Reeds voor die oprigting van die Genootskap van Regte Afrikaners het 'n paar voorstanders van die moedertaal gewerk aan Die Geskiedenis van ons Land, in die Taal van ons Volk.¹⁾ By die verskyning van die boek in 1877 word opgemerk: ‘Engelse, mar gen Hollanse Geskiedenis van ons land bestaan daar tot nog toe. En dat ons op die Engelse Geskiedenisse nie so mar o'eral kan afgaan nie, sal elke leser wel sien voor hy ons boek uitgelees het.’ Nog lange jare het dit geduur voordat Theal en Cory dié uitspraak in sy algemeenheid geloënstraf het, en telkens moet ons historici nog optree teen 'n uitgebreide laster-kampanje. Preller het op een van die oorsake daarvan gewys in die voorrede by die sewende druk van Piet Retief (1911), waar sprake is van ‘die chaotiese en primitiewe toestand waarin ons openbare dokumenteversamelinge asnog verkeer.... As die dokumente beskikbaar was.... dan is daar net een geskiedkundige waarheid bestaanbaar; dié naamlik, wat stap vir stap gesteun staan op die oorspronklike stukke.’²⁾ 'n Stelselmatige geskiedverdraaiing, wortelende nie alleen in politieke animositeit nie, maar met voorbedagte rade as politieke wapen gebruik - dit is een van die grootste prikkels wat tot historiese studie aangespoor het. Die navorsingswerk van ywerige historici met liefde en groot opoffering gedaan, het 'n felle lig gewerp op ons eeu van onreg. Onder sulke omstandighede is dit verstaanbaar dat naas die besadigde, wetenskaplike weerlegging, ook die bitterste verontwaardiging opgelaai het.

Die verhoogde belangstelling in ons vaderlandse geskiedenis is 'n uiting van die groeiende volksbewussyn, want eers wanneer 'n nasie volkome oortuig is van sy eie selfstandigheid, ontwaak die begeerte om die helde

1) Vgl. dr. L.v. Niekerk: De Eerste Afr. Taalbeweging¹, p. 18 vlg.

2) t.a.p., p. VII (10de druk). Intussen is daar in hierdie toestand 'n aanmerklike verbetering aangebring. In al die provinsies is die argiewe nou onder behoorlike toesig. Onlangs het ook die Hollandse kerk met 'n stelselmatige argiefondersoek begin. Onder ander het eerw. Dreyer, prof. dr. Besselaar en dr. G.B.A. Gerdener hul met liefde aan hierdie tydrowende arbeid gewy.

[p. 516]

van die wordingstydperk te eer. Die grootste gedeelte van ons historiese prosa bestaan dan ook uit biografieë. Rondom groot figure soos Piet Retief, president Steyn, generaal de Wet en ander, word die geskiedenis van 'n hele tydperk gegroepeer.

'n Nuwe nasie het besit geneem van sy erfporsie en is besig om sy geestelike onafhankelikheid uit te werk! Die Afrikaanse Bestemming is ‘wyd en breed soos die Afrikaanse veld.’¹⁾

Die historici wat daartoe bygedra het om die eer van ons nasie te rehabiliteer, en aan die volk 'n gevoel van eiewaarde en selfrespek te gee, kan reken op die eerbiedige hulde van 'n jonger geslag, wat nog maar gister verlos is van die benoude nagmerrie van hul skooljare. En hul aantal is veel groter as die wat vir die volgende paragrawe in aanmerking kom. Hier word alleen 'n oorsig gegee van die vernaamste historiese werke in Afrikaans onder die Tweede Beweging, en 'n ondersoek ingestel na die letterkundige gehalte daarvan. 'n Bespreking van die historiese waarde val buiten die kader van hierdie werk. Dit spreek natuurlik vanself, dat ook die dorste kroniek vir die historicus groot waarde kan hê.

1) Piet Retief, p. 351.