Die prosa van die tweede Afrikaanse beweging

[p. 469]

§ 23. I.W. van der Merwe (Boerneef).

Boplaas (1938).

I.W. van der Merwe (gebore in 1897 op Boplaas, distrik Ceres) het in hierdie bundel sketse sy jeugherinneringe tot 'n kleurvolle beeld van die plaaslewe verwerk. Hy hou daarvan om onder 'n eikeboom plat op sy maag te lê. ‘Maar my gesig moet so naby die grond wees dat ek dit kan ruik....’ Uit hierdie hartstogtelike liefde vir die aarde en al die plaasbedrywighede waartoe die bewerking van die aarde aanleiding gee is die sketse ontstaan. Dis 'n ware verfrissing om so 'n boek te lees in 'n tyd waarin dit soms lyk of die Afrikaanse boer vir goed sy liefde vir ou Moeder Aarde verloor het. Baie boerseuns kom vandag na ons dorpe en stede met die ingewortelde oortuiging dat boerdery in Suid-Afrika nooit kan betaal nie - 'n gevolg van die herhaalde waarskuwings wat hul van hul ouers moet aanhoor. Daarom is dit goed dat ons skrywers nie alleen 'n simpatieke uitbeelding gee van die tallose plae wat soveel boere van die platteland verdryf het nie, maar ook liefde opwek vir die gesonde plaaslewe waarmee die beste tradisies van ons volk so innig saamgeweef is. ‘Hoe kan 'n stedeling wat in die winter saans by 'n elektriese warmmaakding hitte soek, ooit weet hoe dit smaak om langs die trekpad by jou tkoinhoutvuurtjie te sit met 'n rooi kaasbak vol boontjiesop op jou knieë?’ Onder ons geslag is daar nog baie stadbewoners wat deur Boerneef se sketse sal teruggevoer word na 'n gelukkige jeug toe daar nog geen ‘stoomgoeters’ op die plase was nie en die oppassende boer nog trots was op sy diere. ‘A, nee, dis 'n kuns om met die biesie te piets, dis nie elke man se werk om net op die regte oomblik die haar-op-ses so liggies agter sy blad met die voorslagriempie te kielie nie. Soetland! Dis darem alte mooi as 'n span trekdiere gelyk vat en gelyk vorentoe beur.’ Hoeveel van ons moderne jeug, wat tussen die petroldampe grootword of vasgeknyp sit in die ystergeraamte van 'n kamerwoning, sal iets begryp van die skoonheid wat daar te vinde is op ons oop vlaktes?

Boerneef vertel van maer jare en vet jare, van trektogte oor hoë berge en deur vol riviere. Hy laat ons die boer sien in sy daaglikse arbeid op die oesland, by sy skape en by die treksaag. Hy ken die geaardheid van die Hottentot, sy spoggerige werkywer en oulike segswyse. Uit sy jeugherinneringe diep hy die interessante verhaal van Dirk Ligter op - ‘sommer 'n Hotnot honderd’ - wat 'n ryperd kan flou loop en regte windmaker kan speel op sy ghitaar. Hy vertel hoe hy as skooljoggie met papsafte handjies in die vakansie moes inspring gedurende oestyd wanneer dit eintlik ‘brul’ op die plaas vanaf vieruur in die oggend: ‘As jy 'n sleghalter van 'n werksman is, moet jy wegbly van die plaas af.’ Maar hoe druk die werksaamhede ook al mag wees, onder die volk is daar altoos

[p. 470]

volop grappies, en deur hul snaakse ‘sê-goed’ kom daar 'n aangename afwisseling in die verteltrant. Jakob April, die troue ou skaapwagter, wat so eie is met sy kleinbasie, en sy werk met soveel liefdevolle toewyding verrig, is 'n tipe Hotnot wat nou haas uitgesterf het. As teëhanger kry ons die parmantige Moos, ook 'n uithaler-werksman wat van geen ingee wil weet nie, maar in 'n opstandige bui sy baas bevlieg. Hierdie Hottentotfigure is wel fragmentaries geteken, maar hul staan in lewende lywe voor ons.

Ook die plaasdiere word met liefde betrag. Daar is onder andere Mooiveld, die volmaakte os, wat sy werk so trou verrig dat ons kan saamstem met Geswind: ‘Weet Baas, die os maak mos party dae vir my hartseer. Hy is so geduldig.... Die kleinbasie het nou die dag al gesê dat Mooiveld eendag in die hemel behoort te kom. Dis nie reg dat daar nie 'n hemel vir osse is nie.’

Een van die bes geslaagde sketse is Roes waarin die opstandigheid van die seun mooi gekontrasteer word met die vrome berusting van die vader: ‘Die Here besoek 'n mens, en Hy weet wat goed is. Maar my kinders wil dit nie altyd verstaan nie. Hulle word ontevrede en kriewelrig....