Die prosa van die tweede Afrikaanse beweging

§ 23. Helmüth Luttig (Mev. Mc.Dermid).

Mirre en Wierook (1931).

Die kerngedagte van die roman lê hierin opgesluit: ‘'n Vrouesiel onder die illogiese mag van 'n beproewing wat eers verbrysel om dan op te bou en tot skone sielsloutering te lei.’ Hierdie gedagte word uitgewerk in die lewensgeskiedenis van twee vroue, Engela en Ria, en die man Cardross wat tussen hulle staan. Engela doen 'n verkeerde huwelik omdat sy nog te jonk is om die liefde van die soveel ouere Cardross te waardeer. Nadat sy veel ellende deurgemaak het en beide man en kind verloor het, verstaan sy eers sy gevoelens. ‘Bitter was die vergruising van haar jong lewe gewees, maar lieflik die geur van godsvrug en toewyding wat deur die offerande versprei is.’

Ria moet eensaam deur die lewe gaan, maar vind heling vir haar siel

[p. 347]

in verplegingswerk wat sy met edele selfopoffering verrig. By die sterfbed van Engela se seun ‘het haar skrynende sielswond genesing gevind, en is die liefde wat die lewenslot haar misgun het, gelouter en vergeestelik om as 'n welriekende offer op die altaar van 'n lydende mensdom gelê te word.’

Ongelukkig ontbreek dit die skryfster aan die beeldende vermoë om die lewenstragedie van hierdie drie persone tot 'n treffende realiteit te maak. Hulle bly skimme en word nooit warm-menslike figure met wie ons intens kan saamlewe nie. Hul lotgevalle en hul reaksies daarop word meer deur die sentrale idee van die roman bepaal as deur die gang van die lewe. Verdriet op verdriet word op die arme Engela gestapel; sy kry 'n onmenslike eggenoot, wat haar by elke geleentheid wil verneder, 'n gebreklike kindjie, wat soveel moet ly dat die skryfster terugdeins vir 'n volledige uitbeelding; haar ideaal om in Europa die sangkuns te bestudeer word telkens verydel; en ten slotte word sy finansieel totaal geruïneer deur 'n geheimsinnige belofte aan haar vader. Onder al hierdie teenslae bly sy steeds 'n engelagtige wese, want sy moet as bewys van die skryfster se stelling dien. Die strekking is egter so dik opgeplak dat ons nie kan glo in haar bestaan nie. Op dieselfde wyse moet Cardross 'n harde oefenskool deurloop om eindelik aan die end van die verhaal bevry te word van sy ongeloof. Dat ons hier met papier-psigologie te doen het blyk ook uit die ondeurvoelde taal, die geswolle beeldspraak, die boekerige dialoog. Die skryfster besit diepe lewenswysheid, en sy lê 'n welsprekende getuienis af van haar Christelike beginsels sonder om ooit opdringerig te word. Maar sy mis die gawe om haar beskouings in lewende gestaltes uit te beeld.

Broers (1937).

Ook in Broers speel die louteringsgedagte 'n groot rol. Jakob en Martiens is twee boswerkers wat gedurig rusie maak. Van kleinsaf het hul moeder, tant Joet, die sieklike Martiens voorgetrek en in 'n poging om die vrede te bewaar altoos die ouer broer tot inskiklikheid beweeg. Die onenigheid styg tot 'n toppunt as die geslepe Martiens deur 'n gemene lis Jakob se pronkboom annekseer en ook nog sy nooi van hom afrokkel. Jakob gee maar weer in en trek met sy moeder dorp-toe waar hy in 'n saagfabriek werk kry. Martiens en Hester kom albei tot inkeer deur sware beproewings, en na Martiens se dood word Hester tog die vrou van haar eerste minnaar.

Hierdie geskiedenis is vol dramatiese momente, maar ongelukkig het dit nie tot weerspieëling van 'n stuk lewe gegroei nie. Die figure bly in die boek; die skryfster slaag nie daarin om hul so sterk te laat lewe dat ons voel of ons persoonlik met hul omgegaan het nie. Baie onoortuigend is bv. Hester se afvalligheid van haar eerste vryer geteken. Jakob vind haar houding ‘merkwaardig’, want 'n paar dae tevore was sy bereid om met hom te trou. En die leser moet hom tevrede stel met hierdie

[p. 348]

redenering: ‘Min het (Jakob) kon dink dat dit haar aan sedelike moed ontbreek om hom in sy nederlaag ter sy te staan.’

Hoe onmagtig die skryfster is om 'n groot krisis uit te beeld blyk onder andere uit die toneel tussen Jakob en sy moeder net na die bruilof van Martiens. Jakob het stilletjies die huis ingesluip nadat die bruilofsgaste weg is en eindelik sy moeder laat erken dat sy skuld het aan die loop van sake. Dan heet dit: ‘Hierdie beskeie skuldbelydenis versag Jakob se hart, want hy was aansienlik teen sy broer verbitter en hy voel nog opstandig oor die verraad wat hy gepleeg het in verband met sy liefdesgeskiedenis’. (Ek kursiveer.) ‘Aansienlik verbitter’ inderdaad! En dit nadat Martiens sy nooi afgevry het, sy ‘koningsboom’ deur lis ingepalm het en hom ook nog beroof het van sy regmatige aandeel in die wins! By so 'n boswerker, wat al jare gefolter word deur die knaende besef van veronregting, sou 'n mens eindelik dan tog 'n uitbarsting van woede verwag. Maar nee, die ‘aansienlik verbitterde’ sit ewe gedwee en smul aan Martiens se bruilofskoek! Hy kon gerus ook maar strooijonker gewees het!

Ek het alle waardering vir die gesonde Christelike gees en rype lewenservaring waarvan hierdie novelle getuig. Maar van die mentaliteit van die boswerkers en van hul lewenswyse vertel dit ons heel weinig. Enkele saaklike opmerkings omtrent die boomkappery en die bewerking van hout is tog seker nie voldoende om die bosatmosfeer te suggereer nie. Hierdie broers werk wel toevallig in die Knysnabosse, maar ons merk heel weinig van die essensiële verband tussen die arbeidende mense en die onveranderlike aarde. En dié geheimsinnige verband moet so hartstogtelik ondergaan word dat karakterontplooiing en agtergrond onafskeidelik saamsmelt, sodat ons nie aan die verhaal kan dink sonder die omlysting nie. 'n Geslaagde proewe in hierdie rigting was Van den Heever se Somer waar die plaaslewe gesien word ‘in al die grootsheid van natuurperspektief’. Maar die gees van die boswêreld leef nie in die styl van Broers nie, daarin is geen aanvoeling van die oerkragte van die natuur nie.