Die prosa van die tweede Afrikaanse beweging

[p. 165]

Hoofstuk VI.
Verhalende Prosa (vervolg): Die Mens in die Afrikaanse Verhaalkuns.

§ 1. J. Lub (1868-1926).

J. Lub is op 1 Mei 1868 gebore te Garijp, 'n dorpie in die provinsie Friesland. In 1892 het hy as onderwyser na die Transvaal gekom. In die Tweede Vryheidsoorlog was hy vir ses maande in diens van die Rooi Kruis as bestuurder van die ambulanstrein. Na die vrede het hy opgetree as Hollandse dosent aan die Johannesburgse Normaal-Skool en later was hy inspekteur van skole op die Rand. In 1926 is hy oorlede. Vyf bundels sketse het van hom verskyn: Eenvoudige Mense (1908), Donker Johannesburg (1910)¹⁾, In en om de Goudstad (1912), Het Zwarte Gevaar (1913), Oom Frikkie en ander Sketse (1918).

Van Lub se sketse is 'n groot aantal in Afrikaans geskrywe, maar dit is die Afrikaans van 'n buitelander, waarin, hoe goed hy die taal ook al deur 'n langdurige verblyf onder ons mense geleer het, tog altyd nog iets vreemds klink. Omdat sy persone meestal in 'n Engelse milieu optree, kom daar in sy werk nogal baie Engelse uitdrukkings voor, en hoewel dit soms deur die geaardheid van die sketse noodsaaklik word, moet die veelvuldige gebruik van woorde soos ‘cab, stretsjer, uitgeswindel, loafers, motormen, sweets, gingerbier’ ens. beslis afgekeur word. ‘George lyk om te “marry”, maar sy “job” betaal maar net £12-10s., en hy het die laaste tyd op die reisies verloor, want sy “friend” het hom die “wrong tip” gegee’ (Eenv. Mense, p. 52). Al dien so 'n staaltjie nou ook ter karakterisering, tog word die herhaling van sulke gebrabbel op lange laas onleesbaar.

Die verwording van die Afrikanerkarakter in die kosmopolitiese goudstad - dit is die vernaamste onderwerp van Lub se sketse. ‘Daar binne in die kuil (Johannesburg), vergaan 'n deel van ons arm mense, wat in hoë plekke behoort te wees, maar wat nou in hole van ellende omkom en bedelaars is.... of nog erger’ (Oom Frikkie, p. 66). Die degenerasie van sulke sosiale drenkelinge word in lewendige tafereeltjies beskryf.

1) Ook in Engels verskyn as Dark Johannesburg.

[p. 166]

Die algemene opset is gewoonlik so: eers word met 'n paar vegies die stadsbeeld geteken; dan ontmoet ‘meester’ een van sy oud-leerlinge of 'n ander bekende van die plaas, wat nou in die uiterste ellende verkeer. So kry ‘meester’ af en toe 'n kans om die rol van Hildebrand teenoor die diakenhuismannetjie te speel. Anders word allerlei straattipes op die manier van Justus van Maurik beskryf, soms met 'n moraliserende prekie as slot. ‘Dink tog 'n bietjie, as julle die busdrywer(s) sien, dat hy ook een van ons medemense is’, ens. (Eenv. Mense, p. 36). Met 'n polisieman as geleider besoek Lub die gevangenisse, agterbuurte en reddingshuise. Die redakteur van Die Brandwag het sy werk juis gekarakteriseer: ‘Sulke sketse is menslike dokumente.... 'n simpatieke argief, wat die koue koerante en dokumente-argief van vandag se geskiedenis aanvul vir die toekoms’ (t.a.p., Des. 1918). Dit is goeie joernalistiek, met veel mensekennis geskryf, en dit werp 'n lig op die ontstaan van ons arm-blanke, 'n kwessie wat nog altyd aktueel is.

By die beskrywing van sy melankoliese tonele gebruik Lub soms melodramatiese motiewe, wat as pakkende slot moet dien. Op dié manier verswak hy die indruk van roue realiteit, wat sommige van sy woordfoto's op ons maak. Ter afwisseling kry ons sketse in die komiese genre, wat meestal goed geslaag is.