Die prosa van die tweede Afrikaanse beweging

§ 8. Die Avontuur-Roman.

Die geskiedenis bly dus voorlopig nog die uitgestrekte weiveld van die intrige-romanskrywer. Agter elke bossie kan daar 'n leeu of tier skuil; daar is tallose gevegte met Engelse en inboorlinge wat spannende situasies kan verskaf. In die avontuurlike bestaan van die rondswerwende pionier is dit nie nodig om na romantiese verwikkelinge te soek nie. Selfs die skrywer met 'n middelmatige vernuf kan daar 'n kleurryke historieprent van maak en die vernaamste episodes soos 'n eindelose rolprent vir ons afdraai. Prikkel die nuuskierigheid so'n bietjie, sorg dat daar 'n paar waaghalsige vaderlandse helde en 'n klompie gewikste skurke of landverraaiers in optree, maak gebruik van al die konvensionele kunsies, 'n onverwagte erfenis, 'n geheimsinnige vondeling, 'n engelagtige meisie, wat deur 'n barbaarse rou-kaffer ontvoer en op die laaste minuut deur 'n übermensch gered word, ens., ens., doop dan die hele werskaf in 'n sentimentele sousie..... dit is die resep vir 'n suksesroman! As 'n skrywer maar behendig die draadjies kan trek van 'n klompie houtpoppe, liefs met 'n stukkie vierkleur om die hoed, en hul 'n paar ingewikkelde dansies laat uitvoer, waarby 'n paar rooies of 'n spul Zoeloes in die stof getrap word, dan vind hy lesers genoeg! In Oupa en sy Kleindogters is daar o.a. nagtelike spokerye, 'n dubbelsinnige testament, 'n groot diamant, 'n onbekende held, wat soos in 'n middeleeuse toernooi almal uitstof op die sportterrein. As die skurke opgeruim is, word al die drade met sigbare opsetlikheid saamgetrek vir die groot slotopvoering van die marionettespel, 'n prysuitdeling, waarby oupa fungeer as beloner van die deug. Dan is alles ‘pais en vree’. Die huweliksklokke begin te bombom en as komieklike naspel verskyn, volgens ou gewoonte, in die laaste paragrafie ‘'n pasgebore dogtertjie, 'n lewendige seuntjie en 'n gesonde tweeling..... almal spekvet.’

[p. 22]

Ons kan glimlag oor al sulke gedoentes, maar laat ons ook eerlik erken dat die intrigeroman uitstekende dienste bewys het in wat ek die propaganda-periode van die Tweede Beweging wil noem. Die intrigeroman is 'n natuurlike uitvloeisel van ons avontuurlike wordingsgeskiedenis, en in 'n tydperk van geringe geestelike ontwikkeling het dit vermaak en nutte lering verskaf in die eie landstaal, toe daar geen ander leesbare boeke was nie. Dit het gehelp om die nasionale eergevoel te laat ontkiem en die moontlikhede van die veragte kombuistaal geopenbaar. In alle lande is die intrigeroman 'n mag om mee rekening te hou; sy klaargemaakte spitvondigheidjies trek altoos 'n groot publiek, oefen 'n onuitstaanbare bekoring uit op die jeug voor wie die hele lewe nog as 'n verrassende avontuur vol geheimsinnige moontlikhede ooplê, 'n aanloklike rolprent waarvan elke dag 'n stukkie afgedraai word. Laat ons dankbaar wees dat die intrigeroman by ons so'n kerngesonde nasionale gees asem en ons gehelp het om te kom waar ons vandag staan. Die eerste vertellers het selfs deur hul mislukte pogings die welslae van gelukkiger opvolgers voorberei. En die avontuur-roman sal ook wel by ons die buitensporighede van die Jules Verne- en Fenimore Cooper-tradisie ontgroei. In die hande van 'n kunstenaar kan dit nog iets groots word.